AZƏrbaycanda insan hüquqlarina daiR 2014-CÜ İl hesabati
HİV və QİÇS-ə qarşı İctimai Qınaq
Yüklə 492,93 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Digər Sosial Pozuntular və Ayrı-seçkilik
- Fəsil 7. İşçi Hüquqları
|
HİV və QİÇS-ə qarşı İctimai Qınaq
Azərbaycan üzrə ən son demoqrafik və səhiyyə ilə bağlı sorğuda (2006-cı il) qadınların 79,9 faizi, kişilərin isə 92 faizi HİV virusu daşıyan şəxslərə qarşı ayrı- seçki münasibətin olduğunu bildirmişlər. Noyabr ayının sonlarında Səhiyyə Nazirliyinin QİÇS Mərkəzi Bakı, Qazax, Lənkəran və Salyan şəhərlərində 15000 nəfəri yoxlamadan keçirmək üçün HİV testi təşəbbüsü üzrə Avropa Həftəsində iştirak etmişlər. HİV testinin keçirilməsinə əlavə olaraq mərkəz iki və yaxud üç milyondan çox şəxsi hədəf götürərək HİV-lə bağlı məlumat xarakterli təbliğat kampaniyası keçirmişdir.
Digər Sosial Pozuntular və Ayrı-seçkilik
Mətbuatda belə məlumatlar yer almışdır ki bir qrup şəxs Sələfilərə hücum etmiş və onların saqqallarını qırxmışlar. Məsələn, iyul ayının 4-də Sabirabadın cənub kəndində Rəmzi Zeynalov Cavanşir Zərbəliyevin saqqalını qırxan zaman lentə alınmışdır. Polis sonradan insidentlə bağlı videonun geniş baxış kütləsi yığmasından sonra nalayiq davranışına görə Zeynalovu həbs etmişdir.
Fəsil 7. İşçi Hüquqları
a. Birləşmək Azadlığı və Kollektiv Sövdələşmə Hüququ
Qanun müstəqil həmkarlar ittifaqları yaratmaq hüququ da daxil olmaqla, birləşmək hüququna imkan verir. Vahid formalı hərbçilər və yaxud polislər bu ittifaqlara Country Reports on Human Rights Practices for 2014 United States Department of State • Bureau of Democracy, Human Rights and Labor
qoşula bilməzlər. Qanun həmçinin rəhbər işçilərin də bu həmkarlar ittifaqına qoşulmasını qadağan edir, lakin çox zaman dövlət sənaye sahələrində olan menecerlərin əmək haqlarından ittifaq xərcləri avtomatik olaraq tutulur. Qanun həmçinin həmkarlar ittifaqlarına hökumətin müdaxiləsi olmadan öz fəaliyyətlərini yerinə yetirməyə imkan verir. Hökumət müdaxiləsi ilə bağlı heç bir qeydə alınmış hal olmamışdır, lakin ittifaq rəhbərləri adətən yaxından hökumətlə əməkdaşlıq etmiş və beynəlxalq müşahidəçilər qeyd etmişlər ki, birliklər öz üzvlərinin maraqlarını çox zəif şəkildə təmsil etmişlər. Qanunla bir çox işçilər hüquqi əsasda tətil keçirə bilər. Tətil etmək hüququndan məhrum edilən işçilərə isə aşağıdakılar daxildir: yüksək rütbəli icraçı və hüquq işçiləri; hüquq mühafizə işçiləri; məhkəmə işçiləri; yanğınsöndürənlər; səhiyyə, elektrik enerjisi, su təchizatı, telefon, dəmir yolu və hava nəqliyyatına nəzarət edən işçilər. Tətil edən zaman ictimai nəqliyyatı pozan işçilər üç ilə kimi həbs cəzası ala bilər. Qanun tətilçilərə qarşı işdən çıxarılma və yaxud əvəz etmə kimi cəza növlərini qadağan edir. Qanun həmçinin həmkarlar ittifaqı və əmək fəallarına qarşı ayrı- seçkiliyi qadağan edir. İşçilərin qanunla kollektiv olaraq sövdələşmək hüququ olmuş olsa da həmkarlar ittifaqları səmərəli şəkildə maaş səviyyələrini və iş şəraitini razılaşdıra bilməmişlər, çünki hökumətin təyin etdiyi idarə heyətləri əsas dövlətə məxsus şirkətləri idarə etmiş və bütün hökumət işçiləri üçün əmək haqlarını təyin etmişlər.
Qanun həmkarlar ittifaqı fəaliyyətinə görə cəzalandırılan işçilərin bərpasını tələb edir. Yerli QHT-dən bildirilmişdir ki, bir çox böyük şirkətlər müntəzəm olaraq qısa müddətli müqavilələr əsasında işçiləri bərpa etmişlər. Qanuna əsasən həmkarlar ittifaqlarının siyasi fəaliyyətlər icra etməsi qadağan olunmur. Həmkarlar İttifaqlarının siyasi partiyalarla əlaqə qurması və yaxud maliyyə vəsaitləri alması ilə bağlı məhdudiyyətlər mövcuddur, hərçənd ki bu müddəa daimi olaraq tətbiq edilməmişdir.
Hökumət əmək qanunun bütün işçilərə və müəssisələrə tətbiq olunmasına baxmayaraq, iki tərəfli danışıqlar aparmaqla transmilli müəssisələri səmərəli şəkildə yeri əmək qanunlarından azad edə bilər. Məsələn, hökumət və transmilli enerji şirkətləri arasında hasilatın pay bölgüsü müqavilələrində işçilərin həmkarlar ittifaqında iştirakı nəzərdə tutulmur. Əmək təşkilatları və yerli QHT-lər bildirmişlər ki, bu cür şirkətlərin bəziləri öz işçilərini belə ittifaqlar qurmaq həvəsindən salmış və hasilatın pay bölgüsü müqavilələri üzrə işləyən transmilli şirkətlərin əksər işçiləri ittifaq üzvlüyünə daxil olmamışlar, halbuki burada da istisnalar olmuşdur. British Petroleum şirkətində çalışan işçilər ittifaq qura bilmişdir, lakin bunu heç də digər transmilli şirkətlər, xüsusilə alt podratçıları olan şirkətlərə şamil etmək olmaz.
Azərbaycan Həmkarlar İttifaqı Konfederasiyası (AHİK) ölkədə yeganə həmkarlar ittifaqıdır. Həmkarlar ittifaqının qeydiyyat prosesi çətin olmuşdur. AHİK müstəqil təşkilat kimi qeydiyyatdan keçsə də bəzi işçilər onun hökumət Country Reports on Human Rights Practices for 2014 United States Department of State • Bureau of Democracy, Human Rights and Labor
ilə yaxından əlaqəli olduğunu bildirmişlər.
İttifaqların yaradılması və ittifaqın fəaliyyətlərinin həyata keçirilməsi ilə bağlı bürokratik nəzarət kimi müəyyən məhdudiyyətlər olmuşdur. Əksər ittifaqlar müstəqil olmamışdır. Bəzi jurnalist ittifaqları istisna olmaqla, böyük əksəriyyət hökumətlə sıx əlaqəli olaraq qalmışdır. Həm yerli, həm də beynəlxalq QHT-lər iddia etmişlər ki, əksər sənaye sahələrində işçilər böyük çoxluqda öz hüquqlarından xəbərsiz olmuş və şikayət edəcəkləri halda cəzalandırılacaqlarından qorxmuşlar. Bu, xüsusilə dövlət sektorunda çalışan işçilər üçün doğrudur.
edilmiş və tətbiq edilməmişdir. Yalnız öz filiallarına çıxışı olan AHİK-dən bildirilmişdir ki, təşkilat ilin əvvəlində 27 sektordan 1,6 milyon üzvü təmsil etmişdir. Şirkət AHİK-in üzvü olmazsa, bu zaman cavabdehlik Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin üzərinə düşür.
işçilərin əmək haqlarından həmkarlar ittifaqı üçün üzvlük haqqı tutmuş, lakin həmin haqları həmkarlar ittifaqlarına çatdırmamışlar. Neft işçiləri ittifaqı üçün toplanmış haqların dörddə biri həmkarlar ittifaqının idarə edilməsi ilə bağlı “inzibati xərclər” üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bununla belə şəffaflığın olmaması səbəbindən həmin haqlardan əslində necə istifadə olunduğunu bilmək qeyri- mümkündür.
vəsaitlərə malik deyil. Qanun işəgötürənləri kollektiv sövdələşmə prosesinə mane olmaqdan yayındırsa da, işəgötürənlər alt podratçı və yaxud qısa müddətli işçi müqavilələri kimi kollektiv sövdələşmələri məhdudlaşdıran fəaliyyətlərlə məşğul olmuşlar.
Şirkətinin 65200 işçisi üçün məcburi olmuşdur və rəhbərlik avtomatik olaraq həmkarlar ittifaqına üzvlük haqlarını işçilərin əmək haqlarından (hər bir işçinin əmək haqqının 2 faizi) tutmuşdur.
Əmək təşkilatları kimi təyin edilməyən bir çox sayda əmək məsələləri üzrə QHT-lər sənaye və kənd təsərrüfatı sektorlarında uşaq əməyi məsələlərinin araşdırılması ilə məşğul olmuşlar.
b. Məcburi və Yaxud İcbari Əməyin Qadağan Edilməsi
Müharibə vəziyyəti və yaxud hər hansı hökumət orqanının nəzarəti altında məhkəmə qərarının icrası ilə bağlı bəzi hallar istisna olmaqla, konstitusiya və qanun Country Reports on Human Rights Practices for 2014 United States Department of State • Bureau of Democracy, Human Rights and Labor
məcburi əməyin bütün formalarını qadağan edir. Resurslar və təftişlər uyğun şəkildə olmamışdır. Həbs olunma daxil olmaqla, qanun pozuntularına görə cərimələr kifayət qədər sərt hesab edilmişdir. Miqrant işçilər bəzən tikinti sənayesində məcburi əmək halları ilə qarşılaşmışlar. Uşaqların məcburi olaraq dilənçiliyə sövq edilməsi problem olaraq qalmışdır və Filippindən insan alverinin qurbanı olmuş şəxslərin əməyinin ölkə daxilində istifadə olunması yeni problem olaraq ortaya çıxmışdır. Kişilər və oğlanlar bəzi hallarda ölkə daxilində məcburi əmək şərtlərinə məruz qalmışlar (bax bölmə 7 c). Daxili İşlər Nazirliyindən bildirilmişdir ki, ilin ilk doqquz ayında beş məcburi əmək hadisəsi müəyyən edilmişdir. Yerli QHT-lər iddia etmişlər ki, hökumət ümumilikdə qanunu səmərəli şəkildə tətbiq etmir, buna baxmayaraq müəyyən irəliləyişlər əldə edilmişdir. İl ərzində Daxili İşlər Nazirliyinin nəzdində olan insan alverinə qarşı mübarizə idarəsi tikinti və kənd təsərrüfatı sahələrini araşdırmış, lakin məcburi əmək xarakterli insan alverinin heç bir qurbanını müəyyən etməmişdir. Fevral ayında ilk dəfə məcburi əmək xarakterli insan alveri ittihamı ilə bir nəfər şəxs səkkiz il yarım həbs cəzasına məhkum edilmişdir.
Həmçinin bax Dövlət Departamentinin illik İnsan Alveri üzrə Hesabatı www.state.gov/j/tip/rls/tiprpt/ .
c. Uşaq Əməyinin Qadağan edilməsi və Minimal məşğulluq yaşı
Minimal məşğulluq yaşı işin növündən asılı olmuşdur. Bir çox hallarda qanun uşaqlara 15 yaşdan sonra işləməyə icazə verir; 14 yaşlı uşaqlar ailə bizneslərində yaxud valideynlərinin icazəsi ilə sağlamlıqlarına təhlükə törətməyən, məktəbdən sonra işlərdə gün ərzində işləyə bilərlər. 16 yaşına çatmamış uşaqlar həftədə 24 saatdan artıq, 16 – 18 yaş arası uşaqlar həftədə 36 saatdan artıq işləyə bilməzlər. Qanun 18 yaşına çatmamış uşaqların çətin və təhlükəli iş şəraitində işləməsini qadağan edir və uşaqların işləməsinin qadağan edildiyi xüsusi iş yerləri və sənaye sahələrini müəyyən edir ki bunlara zəhərli maddələrlə, yeraltında, şaxtalarda çalışmaq, həmçinin alkoqol verilən gecə klubları, kazinolar, barlar və digər biznes sahələri daxildir.
Resurslar və təftişlər uyğun olmamışdır. Cəzalandırma daxil olmaqla, pozuntulara görə cərimələr bu cür pozuntuların qarşısını almamışdır. Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi uşaq əməyi ilə bağlı qanunun tətbiqinə görə cavabdeh orqandır. Yerli QHT-dən bildirilmişdir ki, Nazirlik il ərzində təftişlər aparsa da, daha da gücləndirilmiş monitorinqin aparılmasını ehtiyac vardır. AQUPDK uşaq əməyinin istismarının qarşısını almaq üçün yerli Əmək Təftişi Xidmətlərinin nümayəndələri, polis müfəttişləri və yerli icra orqanlarına təlimlər keçmişdir.
baxmayaraq, il ərzində uşaq əməyindən sui-istifadə ilə bağlı bir neçə şikayət daxil Country Reports on Human Rights Practices for 2014 United States Department of State • Bureau of Democracy, Human Rights and Labor
olmuşdur.
Həmçinin bax Əmək Nazirliyi Uşaq Əməyinin Ən Pis Formaları ilə bağlı Aşkar Edilmiş Faktlar www.dol.gov/ilab/reports/child-labor/findings/ .
d. Məşğulluq və yaxud Peşə Baxımından Ayrı-seçkilik
Əmək məcəlləsi vətəndaşlıq, gender, irq, milliyyət, dil, yaşayış yeri, iqtisadi durumu, sosial mənşəyi, yaşı, ailə vəziyyəti, dini, siyasi baxışları, həmkarlar ittifaqı və yaxud digər ictimai birliklərlə əlaqəsi, peşəkar baxışları, inancları, peşəkar kvalifikasiyaları ilə əlaqədar olmayan digər faktorlar, iş performansı və işçilərin peşəkar bacarıqlarına görə ayrı-seçkiliyi qadağan edir. Qanun spesifik olaraq HİV daşıyıcısı olması və yaxud digər yoluxucu xəstəliklər əsasında ayrı- seçkiliyi qadağan etmir, lakin mətbuatda və yaxud QHT-lərin hesabatında bu cür ayrı-seçkiliklə bağlı heç bir hala rast gəlinməmişdir. Hökumət mövcud müddəaları heç də həmişə səmərəli şəkildə tətbiq etməmişdir və məşğulluq sahəsində ayrı- seçkilik problem olaraq qalmışdır. İşə götürmə və peşə ilə bağlı ayrı-seçkilik həm də cinsi oriyentasiya ilə bağlı baş vermişdir (bax bölmə 6).
e. Məqbul İş Şəraiti
Ölkə üzrə minimal əmək haqqı bir ay üzrə 105 manat (131 ABŞ dolları) olmuşdur. İl ərzində orta yoxsulluq həddi bir ay üzrə 116 manat (145 ABŞ dolları), əmək qabiliyyətli şəxslər üçün yoxsulluq həddi 125 manat (156 ABŞ dolları), təqaüdçülər üçün 94 manat (118 ABŞ dolları) və uşaqlar üçün 93 manat (116 ABŞ dolları) olmuşdur. Qanun cinsindən, yaşından və digər təsnifat göstəricilərindən asılı olmayaraq bərabər iş müqabilində bərabər əmək haqqının ödənilməsini tələb edir.
Qanun 40 saatlıq iş həftəsini nəzərdə tutur; maksimal gündəlik iş növbəsi 12 saatdır. Təhlükəli sahələrdə çalışan işçilərə həftədə 36 saatdan artıq işləməyə icazə verilmir. Qanun əmək müqavilələri və kollektiv razılaşmalara əsasən müəyyən edilən nahar və istirahət vaxtlarının olmasını tələb edir. Yerli şirkətlərin əlavə iş vaxtı üçün qanunla tələb olunan ödənişləri təmin edib-etmədiyi məlum olmasa da, beynəlxalq şirkətlər adətən bunu təmin etmişlər. İş vaxtından artıq davam edən məcburi işə qadağa qoyulmur. Lakin əksər insanlar hökumətin müqavilə və ya əmək qanunlarını tətbiq etmədiyi qeyri-rəsmi iqtisadiyyat sahələrində işləmişlər.
Qanun xarici və yerli işçilərə bərabər hüquqları nəzərdə tutur. Buna baxmayaraq, yerli insan hüquqları qrupları, o cümlədən Neft İşçilərinin Hüquqlarını Müdafiə Komitəsi (NHMK) bildirmişdir ki, işə götürənlər, xüsusilə xarici neft şirkətləri heç də həmişə yerli və xarici işçilərə bərabər münasibət bəsləməmişdir. Xarici neft Country Reports on Human Rights Practices for 2014 United States Department of State • Bureau of Democracy, Human Rights and Labor
şirkətlərinin yerli işçilərinin əmək haqları çox vaxt daha aşağı olmuş və onlar əmək müqaviləsi və tibbi sığortaları olmadan işləmişlər. Xarici neft şirkətlərində çalışan bəzi yerli işçilər milli əmək məcəlləsinin pozulması hallarını qeyd edərək, əlavə vaxt və yaxud məzuniyyət üçün ödənişlər ala bilmədiklərini bildirmişlər.
Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin əmək müfəttişliyi tərəfindən iş şəraitinin yoxlanması zəif və səmərəsiz olmuşdur. Qanunla səhiyyə və təhlükəsizlik standartları təyin edilmiş olsa da, işə götürənlər əsaslı şəkildə buna məhəl qoymamışlar. AHİK təhlükəsizlik və sağlıq şərtləri daxil olmaqla, əmək və ticarət qaydalarına uyğunluqla bağlı monitorinq keçirmişdir. Tikinti, neft və qaz sektorlarında məqbul iş şəraitinin pozulması halları problem olaraq qalmışdır. AHİK Rusiya və Gürcüstandan gələn miqrant işçilərin hüquqlarını müdafiə etmək və iş şəraitinin təhlükəsizliyini təmin etmək istiqamətində tədbirlərin icrasında Rusiya və Gürcüstan ilə əməkdaşlığın yaxşı olduğunu qeyd etmişdir. Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi və Daxili İşlər Nazirliyi verilən məlumatlara əsasən iqtisadiyyatın 10 faizdən 30 faizinə kimi hissəsini təşkil edən təhlükəli iş yerlərində və qeyri-rəsmi iqtisadiyyat sektorunda (qeydiyyatdan keçməmiş biznes sahələri) digər işçilərin əmək hüquqlarını monitorinq etmişdir.
Əmək şəraiti ilə bağlı təsadüfi hallarda etirazlar olmuşdur, məsələn 6 yanvar tarixində “Bahar Energy” şirkətinin yerli işçiləri ixtisara salmasından qəzəblənən 60 işçisi öz etirazını bildirmişlər.
tarixində neft və qaz sektorunda 19 ölüm hadisəsi və 9 iş yerində zədə alma ilə bağlı şikayət halı qeydə alınmışdır. AHİK 2012-ci ildə 52 istehsalat zədəsi və 24 ölüm hadisəsi qeydə almışdır, bu ölüm hallarının 10-u neft və qaz sektorunda baş vermişdir. Yerli QHT-nin hesablamalarına əsasən istehsalatda 82 ölüm hadisəsi baş vermişdir ki, bunlardan da 36-sı tikinti sahəsində baş vermişdir. AHİK və Əmək Nazirliyinin rəsmiləri xüsusilə tikinti, enerji və qaz sektorları olmaqla iş yerlərini təftiş etmiş və iş sahiblərinə iş şəraitinin yaxşılaşdırılmasını tövsiyə etmişlər.
İşçilər onların sağlığı və təhlükəsizliyi üçün təhlükə yaradan vəziyyətlərdən kənarlaşa bilərlər, lakin bu onların davamlı məşğulluğuna zəmanət verə bilməz. Yüklə 492,93 Kb. Dostları ilə paylaş:
|