AZƏRƏbaycan miLLİ elmlər akademiyasi zoologiya institutu

zülal fraksiyasına təsirinin öyrənilməsi göstərdi ki, baykoks ümumi zülalın miqda-rına, qlobulin fraksiyalarından alfa – və betaqlobulin fraksiyalarına statistik dürüst təsir göstərmir. Preparatın verilməsinin ilk günlərində qammaqlobulinlərin miqdarının artmasına səbəb olur ki, bu da öz növbəsində statistik dürüst olmasa da ümumi zülalın miqdarında özünü büruzə verir.

Acı yovşanın (1500mq/kg yemlə) cücələrin orqanizminə 10 gün müddətində təsirinin öyrənilməsi nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, tərkibində efir yağı olan bu bitkinin təsirindən quşların orqanizmində ümumi zülal və zülal fraksiyalarının miqdarında dəyişkənliklər baş vermir (P>0,05) (cədvəl 4.15).

Baykoksun yerli cinsdən olan cücələrin eymeriozu zamanı qan zərdabının zülallarına təsirini müəyyənləşdirmək üçün 20 günlük 50 baş cücə E.tenella-nın 20000 oosistası ilə yoluxdurulmuş, cücələrin bir hissəsi (10 cücə) yoluxdurulmamış kontrol saxlanılmışdır. Yoluxdurulan cücələr öz növbəsində iki qrupa bölünmüşdür. Birinci qrupun cücələri yoluxdurmadan sonra müalicə edilməmiş kontrol kimi saxlanılmış, ikinci qrupun cücələri isə yoluxdurmadan bir sutka sonra baykoksla (2ml/L) müalicə edilmişdir (hər bir qrupda 20 cücə olmuşdur).

Cədvəl 4.16-da verilən məlumatlardan aydın olur ki, E.tenella-nın 20000 oosistası ilə yoluxdurulmuş 20 günlük qara toyuq cücələrinin qan zərdabında ümumi zülalın miqdarı kontrol qrupun göstəricilərindən aşağıdır. Ümumi zülalın miqdarı hətta invaziyanın 10-cu günü belə kontrol qrupun göstəricilərindən 1,21q% azdır (P<0,01) (cədvəl 4.16).

Zülal fraksiyalarından albuminlərin miqdarı bütün invaziya müddətində kontrol qrupun göstəricilərindən aşağı olmuşdur. Hətta invaziyanın 10-cu günü belə onun miqdarı normaya qayıtmır (P<0,01).

Qlobulin fraksiyalarından α-qlobulinlərin miqdarı da invaziya dövründə kontrol qrupun göstəricilərindən aşağı olur. İnvaziyanın bütün günləri onların miqdarında baş verən dəyişikliklər statistik dürüstdür. Belə bir hal β-qlobulinlərin miqdarında da müşahidə olunur. Beta qlobulinlərin miqdarı invaziyanın 3-cü və 5-ci günləri kontrol qrupun göstəricilərinə nisbətən müvafiq olaraq 0,14q% və 0,16q% azalır. Beta qlobulinlərin miqdarında baş verən dəyişkənlik ancaq invaziyanın 3-cü və

Cədvəl 4.15

Artemisia absinthium-un sağlam qara toyuq cücələrin qan zərdabının ümumi zülal və zülal fraksiyalarına təsiri

(M±Sd, ümumi zülala görə q%-lə, n=10)

Günlər	Ümumi zülal		Albumin		Qlobulinlər
	Kontrol	Təcrübə	Kontrol	Təcrübə	α		β		γ
					Kontrol	Təcrübə	Kontrol	Təcrübə	Kontrol	Təcrübə
3	3,07±0,03	3,06±0,02 P>0,05	1,11±0,96	1,10±0,15 P>0,05	0,28±0,05	0,28±0,04 P>0,05	0,46±0,05	0,45±0,03 P>0,05	1,22±0,03	1,28±0,05 P>0,05
5	3,21±0,04	3,22±0,03 P>0,05	1,19±0,12	1,18±0,10 P>0,05	0,29±0,13	0,29±0,12 P>0,05	0,46±0,08	0,45±0,03 P>0,05	1,27±0,07	1,28±0,10 P>0,05
7	2,92±0,01	2,90±0,01 P>0,05	1,12±0,29	1,12±0,15 P>0,05	0,26±0,11	0,26±0,05 P>0,05	0,49±0,15	0,49±0,12 P>0,05	1,05±0,16	1,15±0,06 P>0,05
10	3,91±0,11	3,93±0,09 P>0,05	1,75±0,01	1,76±0,06 P>0,05	0,42±0,09	0,42±0,13 P>0,05	0,64±0,03	0,63±0,02 P>0,05	1,10±0,01	1,16±0,07 P>0,05

Cədvəl 4.16

E.tenella ilə yoluxdurulan (20000 oosista ilə) qara toyuq cücələrin qan zərdabının zülal fraksiyalarının dinamikası

(M±Sd, ümumi zülala görə q%-lə, n=10)

Günlər	Ümumi zülal		Albumin		Qlobulinlər
	Kontrol	Təcrübə	Kontrol	Təcrübə	α		β		γ
					Kontrol	Təcrübə	Kontrol	Təcrübə	Kontrol	Təcrübə
3	3,07±0,03	2,22±0,04 P<0,001	1,11±0,96	0,83±0,22 P<0,05	0,28±0,05	0,20±0,07 P<0,05	0,46±0,05	0,32±0,08 P<0,05	1,22±0,03	0,87±0,17 P>0,05
5	3,21±0,04	2,47±0,61 P<0,02	1,19±0,12	0,70±0,46 P<0,05	0,29±0,13	0,17±0,10 P<0,01	0,46±0,08	0,30±0,15 P<0,05	1,27±0,07	1,30±0,09 P>0,05
7	2,92±0,01	2,49±0,27 P<0,05	1,12±0,29	0,70±0,26 P<0,05	0,26±0,11	0,20±0,06 P<0,05	0,49±0,15	0,50±0,13 P>0,05	1,05±0,36	1,13±0,15 P<0,05
10	3,91±0,11	2,70±0,35 P<0,01	1,75±0,01	0,81±0,36 P<0,01	0,42±0,09	0,25±0,05 P<0,001	0,64±0,03	0,53±0,13 P>0,05	1,10±0,01	1,11±0,19 P>0,05

5-ci günləri statistik dürüstdür. İnvaziyanın 10-cu günü beta qlobulinlərin miqdarı kontrol qrupun göstəricisindən 0,11q% az olmasına baxmayaraq statistik dürüst deyil.

γ-qlobulinlərin miqdarında statistik dürüst dəyişkənlik invaziyanın 7-ci günü baş verir ki, bu zaman onun miqdarı 0,17q% artır (P<0,05). İnvaziyanın 10-cu günü də γ-qlobulinlərin miqdarı kontrol qrupun göstəricilərindən yüksək olur (cədvəl 4.16).

Baykoks ilə müalicə olunan qara cücələrin qan zərdabında preparatın verildiyi ilk günlər ümumi zülalın miqdarı azalır (P<0,01). Bu zaman təcrübə qrupunun göstəricisi kontrol qrupunun göstəricisindən 0,34q% az olur (cədvəl 4.17). İnvaziyanın 3-cü günü albuminlərin, alfa qlobulinlərin və beta qlobulinlərin miqdarında da azalma müşahidə edilmişdir. Müvafiq olaraq 0,19q%, 0,04q% və 0,14q%, qamma qlobulinlərin miqdarı isə invaziyanın 3, 7 və 10-cü günləri artsa da, statistik dürüst dəyişkənlik invaziyanın 3-cü günü müşahidə edilmişdir. Bu halda qamma qlobulinlərin miqdarı 0,17q% artmışdır (P<0,01).

İnvaziyanın 3-cü və 10-cu günləri albuminlərin miqdarı kontrol qrupun göstəricilərindən 0,05q% və 0,11q% çox olmuşdur.

Alfa qlobulinlərin miqdarında baş verən dəyişkənlik invaziyanın 5, 7 və 10-cu günləri, beta qlobulinlərin miqdarında isə baş verən dəyişkənliklər invaziyanın 3-cü və 7-ci günləri statistik dürüst olmuşdur (P<0,05). Beta qlobulinlərin miqdarı invaziyanın 3-cü günü kontrol qrupun göstəricisindən 0,14q%, 7-ci gün isə 0,16q% az olmuşdur (müvafiq olaraq P<0,05 və P<0,01).

Beləliklə, müalicə məqsədilə tətbiq edilən baykoksun 2ml/l dozası invaziyanın ilk günləri parazitin endogen inkişaf mərhələlərinin qarşısını aldığından zülal fraksiyalarının miqdarında preparatın verildiyi ilk günlər baş verən statistik dürüst dəyişkənliklər qısa müddətli xarakter daşıyır. Yəni növbəti günlər parazitin inkişaf mərhələlərində albuminlərin və qlobulinlərin miqdarında statistik dürüst dəyişkənliklər baş vermir. Lakin, qeyd etmək lazımdır ki, zülal fraksiyalarının miqdarında baş verən azalmalar statistik dürüst olmasa da, onların miqdarı ümumi zülalın miqdarına təsir edərək onun azalmasına səbəb olur. Ona görə də ümumi zülalın miqdarı invaziyanın 10-cu günü normaya qayıdır (cədvəl 4.17).

E.tenella-nın 20000 oosistası ilə yoluxdurulmuş və acı yovşan ilə müalicə

Cədvəl 4.17

E.tenella ilə yoluxdurulub baykoks ilə (2ml/l) müalicə edilən qara toyuq cücələrinin qan zərdabının umumi zülal və zülal fraksiyalarının dinamikası (M±Sd, ümumi zülala görə q%-lə, n=10)

Günlər	Ümumi zülal		Albumin		Qlobulinlər
	Kontrol	Təcrübə	Kontrol	Təcrübə	α		β		γ
					Kontrol	Təcrübə	Kontrol	Təcrübə	Kontrol	Təcrübə
3	3,07±0,03	2,73±0,01 P<0,001	1,11±0,10	0,92±0,05 P<0,05	0,28±0,05	0,24±0,01 P<0,05	0,46±0,05	0,32±0,02 P<0,05	1,22±0,03	1,25±0,01 P>0,05
5	3,21±0,04	2,87±0,02 P>0,05	1,19±0,12	0,79±0,04 P>0,05	0,29±0,13	0,24±0,02 P>0,05	0,46±0,08	0,40±0,02 P>0,05	1,27±0,07	1,44±0,01 P<0,01
7	2,92±0,01	2,80±0,02 P>0,05	1,12±0,29	1,17±0,03 P>0,05	0,26±0,11	0,30±0,02 P>0,05	0,49±0,15	0,33±0,02 P<0,01	1,05±0,36	1,06±0,02 P>0,05
10	3,91±0,11	3,90±0,01 P>0,05	1,75±0,01	1,86±0,07 P<0,01	0,42±0,09	0,30±0,01 P>0,05	0,64±0,03	0,58±0,01 P>0,05	1,10±0,01	1,16±0,02 P>0,05

edilən cücələrin qan zərdabının zülal fraksiyalarının dinamikasının öyrənilməsi nəticəsində əldə edilən məlumatlar cədvəl 4.18-də verilir.

Cədvəldə verilən məlumatlardan görünür ki, yerli cinsdən olan qara toyuq cücələrinin qan zərdabında ümumi zülalın miqdarı müalicə edilməsinə baxmayaraq xəstəliklə əlaqədar olaraq azalır. İnvaziyanın 3-cü günü cücələrdə 2,68q% təşkil edirsə, onun miqdarı artaraq 30 günlük cücələrdə prepatent dövrünün sonunda 2,83 q%-ə qədər yüksəlsə də, yenə kontrol qrupun göstəricilərindən 1,08q% az olur. Bu zaman kontrol qrupda ümumi zülalın miqdarı 3,91q% olmuşdur. Beləliklə, alınan nəticələr göstərir ki, A.absinthium xəstəlik nəticəsində baş verən ümumi zülalın azalmasının qarşısını ala bilmir (cədvəl 4.18).

Müalicə olunan 23 günlük cücələrin qan zərdabında ümumi zülalın 0,85q%-ni albumin, 0,26, 0,37 və 1,20 q%-ni müvafiq olaraq α-, β- və γ-qlobulinlər 30 günlük cücələrdə isə ümumi zülalın 0,89q%-ni albumin, 0,27 q%-ni α-qlobulin, 0,59q%-ni β-qlobulin, 1,08q%-ni isə γ-qlobulin təşkil edir.

Cədvəldə verilən məlumatların müqayisəli analizindən görünür ki, parazitin endogen inkişaf mərhələsinin başa çatmasına baxmayaraq sağ qalan cücələrin qan zərdabında albuminlərin, alfa və beta qlobulinlərin miqdarı normaya qayıtmır. Yalnız qamma qlobulinlərin miqdarı normaya qayıtmağa başlayır. Buradan aydın olur ki, cücələrin eymeriozunun acı yovşan vasitəsilə müalicəsi zamanı tətbiq edilən bitki unu zülal fraksiyalarının mübadiləsini tənzimləyə bilmir (cədvəl 4.18).

Eimeria tenella parazitinin 20000 oosistası ilə yoluxdurulmuş baykoks və acı yovşanın kombinasiyası ilə müalicə zamanı cücələrin qan zərdabında parazitin sahibin bağırsağında inkişaf mərhələlərinə uyğun olaraq bütün zülal fraksiyaların miqdarı dəyişir (cədvəl 4.19). Müalicə edilən cücələrin qan zərdabında kontrolla müqayisədə invaziyanın 3-cü və 5-ci günləri ümumi zülalın miqdarında azalma baş verir. Azalma invaziyanın 3-cü günü 0,13 (P<0,05), 5-cü gün 0,98 (P<0,05) təşkil edir. Ümumi zülalın miqdarı invaziyanın 7-ci 0,01 (P>0,05), 10-cu günləri 0,01q% (P>0,05) azalsa da statistik dürüst deyil.

Albuminlərin miqdarı da bütün invaziya dövrü azalır. İnvaziyanın 3-cü və 5-ci

günləri albuminlərin miqdarı statistik dürüst dəyişir (P<0,05). 7-ci və 10-cu günlər isə

Cədvəl 4.18

E.tenella ilə yoluxdurulub Artemisia absinthium ilə müalicə edilən qara toyuq cücələrinin qan zərdabının

ümumi zülal və zülal fraksiyalarının dinamikası (M±Sd, ümumi zülala görə q%-lə, n=10)

Günlər	Ümumi zülal		Albumin		Qlobulinlər
	Kontrol	Təcrübə	Kontrol	Təcrübə	α		β		γ
					Kontrol	Təcrübə	Kontrol	Təcrübə	Kontrol	Təcrübə
3	3,07±0,03	2,68±0,03 P<0,001	1,11±0,96	0,85±0,02 P<0,05	0,28±0,05	0,26±0,01 P>0,05	0,46±0,05	0,37±0,02 P<0,05	1,22±0,03	1,20±0,07 P>0,05
5	3,21±0,04	2,63±0,01 P<0,05	1,19±0,12	0,82±0,03 P<0,05	0,29±0,13	0,26±0,02 P>0,05	0,46±0,08	0,36±0,02 P<0,05	1,27±0,07	1,19±0,03 P<0,05
7	2,92±0,01	2,78±0,03 P<0,05	1,12±0,29	1,00±0,02 P<0,05	0,26±0,11	0,33±0,02 P<0,05	0,49±0,15	0,39±0,02 P<0,05	1,05±0,36	1,22±0,01 P<0,05
10	3,91±0,11	2,83±0,02 P<0,05	1,75±0,01	0,89±0,01 P<0,05	0,42±0,09	0,27±0,02 P<0,05	0,64±0,03	0,59±0,03 P<0,05	1,10±0,01	1,08±0,03 P>0,05

Cədvəl 4.19

E.tenella ilə yoluxdurulub, baykoks və Artemisia absinthium-un kombinasiyası ilə müalicə edilən qara toyuq

cücələrinin qan zərdabının ümumi zülal və zülal fraksiyalarının dinamikası

(M±Sd, ümumi zülala görə q%-lə, n=10)

Günlər	Ümumi zülal		Albumin		Qlobulinlər
	Kontrol	Təcrübə	Kontrol	Təcrübə	α		β		γ
					Kontrol	Təcrübə	Kontrol	Təcrübə	Kontrol	Təcrübə
3	3,07±0,03	2,94±0,23 P<0,05	1,11±0,96	0,92±0,01 P<0,05	0,28±0,05	0,20±0,02 P<0,05	0,46±0,05	0,30±0,02 P<0,05	1,22±0,03	1,26±0,03 P>0,05
5	3,21±0,04	2,23±0,02 P<0,05	1,19±0,12	1,00±0,02 P<0,05	0,29±0,13	0,20±0,02 P<0,05	0,46±0,08	0,38±0,02 P>0,05	1,27±0,07	1,29±0,01 P>0,05
7	2,92±0,01	2,91±0,03 P>0,05	1,12±0,29	1,09±0,02 P>0,05	0,26±0,11	0,30±0,01 P>0,05	0,49±0,15	0,33±0,03 P<0,05	1,05±0,36	1,11±0,03 P>0,05
10	3,91±0,11	3,91±0,06 P>0,05	1,15±0,01	1,14±0,17 P>0,05	0,32±0,09	0,31±0,01 P>0,05	0,54±0,03	0,36±0,02 P<0,05	1,10±0,01	1,10±0,03 P>0,05

onların miqdarı kontrol qrupun göstəricilərindən aşağı olmasına baxmayaraq statistik dürüst deyil (cədvəl 4.19).

İnvaziyanın 3, 5, 7 və 10-cü günləri müalicə olunan cücələrin qan zərdabında α-qlobulinlərin miqdarında da dəyişikliklər baş verir. Bu dəyişikliklər invaziyanın 3-cü və 5-ci günləri statistik dürüstdür (P<0,05).

İnvaziyanın 3-cü günü alfa qlobulinlərin miqdarı 0,08q%, 5-ci gün isə 0,09q% azalır. 7-cı və 10-cü günləri α -qlobulinlərin miqdarında azalma statistik dürüst deyil (P>0,05). α -qlobulinlərin miqdarının kontrol qrupun müvafiq günlərinin göstəriciləri ilə müqayisədə ən az miqdarına invaziyanın 3-cü və 5-cü günləri təsadüf edilir (P<0,05).

β-qlobulinlərin miqdarının invaziyanın bütün günləri kontrol qrupun müvafiq göstəricilərindən az olmasına baxmayaraq, statistik dürüst dəyişkənlik ancaq invaziyanın 3-cü günü baş verir (P<0,05).

γ-qlobulinlərin miqdarında baş verən dəyişkənlik invaziyanın 3-cü günü istisna olmaqla, 5, 7 və 10-cu günləri statistik dürüst deyil. Göründüyü kimi γ-qlobulinlərin miqdarında artım invaziyanın 3-cü günündən başlayır. Invaziyanın bu günü baş verən dəyişkənlik statistik dürüstdür. İnvaziyanın 5-ci və 7-ci günləri γ-qlobulinlərin miqdarı kontrol qrupun göstəricisindən müvafiq olaraq 0,02 q% və 0,06q% çoxdur. İnvaziyanın 10-cu günü γ-qlobulinlərin miqdarı kontrol qrupun göstəricisinə bərabər olur (cədvəl 4.19).

Beləliklə, alınan nəticələrin müqayisəli analizdən aydın olur ki, müalicə məqsədilə istifadə edilən baykoksun acı yovşan ilə kombinasiyası qan zərdabında ümumi zülalın və zülal fraksiyalarının azalmasının qarşısını tam almasa da, baykoks sahibin bağırsağında parazitin endogen inkişaf mərhələsinı, acı yovşan isə zərərli mikroorqanizmlərin inkişafının qarşısını alıb γ-qlobulinlərin miqdarının artmasına səbəb olmaqla cücələr arasında baş verən ölüm hallarını minimuma endirir.