13-mavzu: moliyaviy hisobotni tuzish va taqdim etish reja


Buxgalteriya balansini tuzish



Yüklə 36,98 Kb.
səhifə5/9
tarix20.12.2022
ölçüsü36,98 Kb.
#76681
1   2   3   4   5   6   7   8   9
13-MAVZU MOLIYAVIY HISOBOTNI TUZISH VA TAQDIM ETISH

Buxgalteriya balansini tuzish

Buxgalteriya balansi moliyaviy hisobotning asosiy shakllaridan biri hisoblanadi. Unda xo‘jalik yurituvchi su’ektning aktivlari, kapital va majburiyatlar hamda ularning tarkibi to‘g‘risidagi ma’lumotlar ma’lum bir davrga aks ettiriladi. "Balans" atamasi lotincha bis - "ikki marta", banx - "tarozi pallasi" so‘zlaridan tarkib topgan bo‘lib, torn ma’noda "ikki palla" degan ma’noni anglatadi va tenglik, muvozanat tushunchasi sifatida ishlatiladi.2
Buxgalteriya hisobini tartibga soluvchi me’yoriy asos hisoblangan 1-BHMS "Hisob siyosati va moliyaviy hisobot" da buxgalteriya balansini ta’riflovchi maxsus band bo‘lmasarda 6.6-bandida buxgalteriya balansining maqsadi quyidagicha yoritiladi: "Xo‘jalik yurituvchi su’ektning buxgalteriya balansi uning hisobot kunigacha bo‘lgan moliyaviy holatini aks ettirishi lozim, bu esa uning imkoniyatlari va moliyaviy tuzilmasini tushunish imkoniyatini beradi". Albatta, bu tushuntirishning mazmuni iqtisodiy adabiyotlarda berilgan ta’riflarga mazmunan juda yaqindir.
Xorijiy iqtisodiy adabiyotlarda buxgalteriya balansiga berilgan ta’riflarning mazmuni va mohiyati jihatidan mamlakatimiz iqtisodchi olimlari tomonidan berilgan ta’riflarga juda yaqindir. Masalan, R. Entoni, Dj. Ris buxgalteriya balansiga quyidagicha ta’rif beradi: "Buxgalteriya balansi mustaqil hisob yurituvchi har qanday xo‘jalik birligining ma’lum vaqtga bo‘lgan moliyaviy holatini aks ettiradi". Xuddi shunga yaqin fikrni B. Nidlz, X. Anderson, D. Kolduel ham bildiradi: "Balans firmaning ma’lum vaqtga bo‘lgan moliyaviy Xolatini tavsiflaydi. U aktiv, passivlar va kapitalni hisobga oluvchi schyotlarning qoldig‘ini o‘z ichiga oladi"
Buxgalteriya balansi to‘g‘risidagi xuddi shunga yaqin ta’riflarni Rossiyalik iqtisodchi olimlarning darslik va o‘quv qo‘llanmalarida uchratish mumkin.
SHunday qilib, buxgalteriya balansining mazmuni va mohiyatini ochib berish maqsadida iqtisodiy adabiyotlarni tahlil qilish ularning barchasida bir-biriga o‘xshash, umumiy va mazmuniy jihatidan yaqin bo‘lgan ta’riflar, tushuntirishlar, fikr va mulohazalarning mavjudligini ko‘rsatadi. Bu o‘z navbatida mamlakatimizda nashr qilinayotgan iqtisodiy adabiyotlarda buxgalteriya balansining mazmuni va mohiyatini ochib berishda ancha salmoqli ishlar amalga oshirilayotganligini tasdiqlaydi.
Buxgalteriya balansining har xil turlari mavjud bo‘lib, ular quyidagi belgilaii bo‘yicha tasniflanadi: tuzilish vaqti, axborot hajmi, mulkchilik shakli, aks ettirish ob’ekti, tozalash usuli.
Tuzilish vaqtiga ko‘ra buxgalteriya balanslari kirish, joriy, tugatish, bo‘lish va birlashtirish balanslari bo‘lishi mumkin.
Kirish balansi korxonaning paydo bo‘lish vaqtiga tuziladi. U korxona o‘z faoliyatini boshlayotgan boyliklar summasini belgilaydi.
Joriy balanslar korxona qonunchilik bilan belgilangan muddatda mavjud bo‘lgan vaqt mobaynida vaqti-vaqti bilan tuzib turiladi.
Tugatish balanslari korxona tugatilganda tuziladi.
Bo‘lish balanslari yirik korxona bir necha mayda korxonalarga bo‘linish vaqtiga yoki shu korxonaning bir yoki bir necha tarkibiy bo‘linmasini boshqa korxonaga berish vaqtiga tuziladi. Ba’zida bu balans berish balansi ham deyiladi.
Birlashtirish balansi bir necha korxonalar bor korxonaga birlashganda (qo‘shilganda) tuziladi.
Axborot hajmi bo‘yicha balanslar bir martalik va yig‘ma balanslarga bo‘Iinadi. Bir martalik balans faqat bitta korxona bo‘yicha joriy hisob asosida tuzilali.
Yig‘ma balans bir martalik balanslar asosida tuziladi va birlashmalar (vazirliklar, firmalar, aksiyadorlik jamiyatlari va shu kabilar)ning xo‘jalik mablag‘larini aks ettiradi.
Mulkchilik shakllariga ko‘ra davlat, kooperativ, o‘z, aralash va qo‘shma korxonalar, shuningdek, jamoat tashkilotlari balanslari farqlanadi.
Aks ettirish ob’ektiga ko‘ra balanslar mustaqil va alohida balansga ajratiladi. Mustaqil balansni yuridik shaxs bo‘lgan korxonalar tuzadi. Alohida balansni korxonaning tarkibiy bo‘linmalari (filiallar, sexlar, korxonaning avtotransport va turar joy-kommunal xo‘jaliklari va shu kabilar) tuzadi.
Tozalash usuliga ko‘ra balanslar balans-brutto va balans-nettoga ajratiladi. Balans-brutto-tartibga soluvchi moddalarni o‘z ichiga oluvchi balansdir.
Vositalarning haqiqiy. qiymatini (tannarxi yoki qoldiq qiymatini) aniqlashda summalar boshqa moddalar summalaridan chegiriladigan moddalar tartibga soluvchi moddalar deyiladi. Masalan, asosiy vositalar qoldiq qiymatini hisob-kitob qilish uchun "Asosiy vositalar" summasidan "Asosiy vositalarning eskirishi" tartibga soluvchi modda summasi chegiriladi. Balans-bruttoda tartibga soluvchi moddalar summasi balans yakuni qiymatiga kiritiladi.
Balans-netto-qiymatidan tartibga soluvchi moddalar summasi chegirilgan balans bo‘lib, buni ‘4ozalash" deyiladi. O‘zbekistondagi barcha korxonalar balans- netto tuzadi, ya’ni balans yakuniga asosiy vositalar, qayta sotiladigan tovarlar esa tannarxi bo‘yicha kiritiladi.
Buxgalteriya balansiga qo‘yiladigan asosiy talablar uning to‘g‘riligi, realligi, yaxlitligi, izchilligi va tushunarligidir.
Balansning to‘g‘riligi balansni tuzishda asoslanadigan hujjatlarning to‘laligi va sifati bilan ta’minlanadi. Agar hisobot davrida xo‘jalik faoliyatining barcha faktlari o‘z vaqtida hujjatli rasmiylashtirilmagan yoki noto‘g‘ri rasmiylashtirilgan bo‘lsa, unda balans korxona ishining haqiqiy yakunini aks ettirmaydi. Buxgalteriya balansining har bir moddasi hujjatlar, buxgalteriya hisobraqamlaridagi yozuvlar, buxgalteriya hisob-kitoblari va inventarlash bilan tasdiqlangan bo‘lishi kerak. Buxgalteriya balansi ma’lumotlarini qasddan buzish - niqoblash deyiladi. Balansni niqoblash qoida buzishlarni yashirish maqsadida yoki korxona faoliyatining ayrim tomonlarini bo‘rttirib ko‘rsatish maqsadida atayin va balansni tuzish bo‘yicha ayrim qoidalardan bexabarlik oqibatida bilmasdan qilingan bo‘lishi mumkin.
Balansning realligi moddalar bahosining ob’ektiv voqelikka muvofiq kelishini anglatadi. Balansning "to‘g‘riligi" va "realligi" tushunchalarini bir- biriga aralashtirmaslik kerak. Balans to‘g‘ri, ammo noreal bo‘lishi mumkin, ya’ni balans ma’lumotlari hujjatlar asosida tuzilgan bo‘Iadi va haqiqiy mavjud mablag‘larni ko‘rsatadi, ammo uning ayrim moddalari real holatni, masalan, asosiy vositalar - ma’naviy eskirganligi, debitorlik qarzni talab qilib olib bo‘lmasligi va shu kabilarni ko‘rsatmaydi.
Balansning birligi balansni yagona hisobga olish va baholash tamoyillari bo‘yicha tuzilishini, ya’ni korxonaning barcha tarkibiy bo‘linmalarida va tarmoqlarida buxgalteriya hisobi hisobraqamlari (schyot)ning yagona nomenklaturasi, hisobraqamlarning bir xildagi mazmuni, ularning korrespondensiyasi va shu kabilar qo‘llanilishini anglatadi.
Balansning aniqligi - uning balansni tuzuvchilar va uni o‘qiydigan hamda tahlil qiladiganlar tushunishi uchun qulayligidir. Balansni aniq va tushunarli qilish uchun moddalar rekvizitlari va nomlari ikki tilda (o‘zbek va rus tilida) bayon qilingan, uning shakli ancha soddalashtirilgan.
SHunday qilib, buxgalteriya balansining har bir turi o‘ziga xos mazmunga ega bo‘lib, ma’lum vazifalarni bajarish uchun mo‘ljallangan.




  1. Yüklə 36,98 Kb.

    Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin