A. A. Karimov j. E. Kurbanbayev s. A. Jumanazarov
Yüklə 4,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 48 000 000 4-yil 60 000 000 (2/15 x 60 000 000) = 8000 000 56 000 000 5-yil 60 000
- 11.7. Asosiy vositalami hisobdan chiqarishni aks ettirish tartibi
|
11.10-jadval
Kumulyativ usulda amortizatsiya hisoblash A m ortizatsiya ajratmalari yillari Am ortizat siya- lanadigan qiym at Yillik am ortizatsiya summ asi Jam g‘arilgan am ortizatsiya 1-yil 60 000 000 (5 /1 5 x 6 0 000 0 0 0 )= 20 000 000 20 000 000 2-yil 60 000 000 (4/15 x 60 000 000) = 16 000 000 36 000 000 3-yil 60 000 000 (3/15 x 6 0 000 000) = 12 000 000 48 000 000 4-yil 60 000 000 (2/15 x 60 000 000) = 8000 000 56 000 000 5-yil 60 000 000 (1/15 x 60 000 000) = 4000 000 60 000 000 Yillar summasi usulida (kumulyativ usulda) amortizatsiya ajratmalarining yillik summasi asosiy vositalar obyektining tugatish qiymati ayirilgan holda boshlang‘ich (tiklash) qiymatidan hamda sur’atida obyektni foydali ishlatish muddatining oxiriga qadar qoladigan 351 yillar soni, maxrajida esa - obyektni foydali ishlatish muddati yillari soni summasining nisbatidan kelib chiqqan holda aniqlanadi. 11.7. Asosiy vositalami hisobdan chiqarishni aks ettirish tartibi Asosiy vositalar zarur hollarda bir korxonaning ichida bir tarkibiy bo‘linmadan boshqa bir tarkibiy bo ‘linmaga o ‘tkaziladi, shuningdek har xil sabablarga ko‘ra boshqa korxonalarga chiqib ketadi. Asosiy vositalar obyektlari korxonaning tarkibiy bo‘linmalari o ‘rtasida o ‘zaro biridan ikkinchisiga o ‘tkazilishi asosiy vositalar obyektlarining chiqib ketishi deb tan olinmaydi va buxgalteriya yozuvlari amalga oshirilmaydi, analitik hisob kartotekasida inventar kartochkasi obyekt joylashgan tarkibiy bo‘linmadan berilgan bo‘linmaga olib q o ‘yiladi. Shuningdek asosiy vositalar obyektlarini berish bo‘yicha operatsiyalar chiqib ketish deb tan olinmaydigan hollarga quyidagilar kiradi:76 - garovga berish; - korxonaning shu’balariga, vakolatxonalariga, bo‘linmalariga va boshqa ajratilgan (yoki ajratilmagan) tarkibiy bo‘linmalariga berish; - mulkni ishonchli boshqarish shartnomasiga muvofiq ishonchli boshqaruvchilarga berish; - birgalikda amalga oshiriladigan faoliyat shartnomasiga ishtirokchining ulushi sifatida kiritish. Ushbu shartnomaga muvofiq ope ratsiyalar birgalikda amalga oshiriladi va aktivlar birgalikda foydalaniladi; - operativ ijara shartnomasi bo‘yicha berish; - korxona rahbariyatining tegishli ko‘rsatmasiga asosan bir tar kibiy b o iin m a tomonidan boshqa tarkibiy bo ‘linmaga berish; - aktivga egalik huquqini bermaslik bilan amalga oshiriladigan operatsiyalar. Agar asosiy vositalar mahsulot ishlab chiqarish, ishlami bajarish yoki xizmatlar ko‘rsatish jarayonida yoxud m a’muriy va ijtimoiy- 76 O rtiqov A. va boshqalar. 0 ‘zbekiston R espublikasi buxgalteriya hisobining m illiy standartlariga sharhlar to'plam i. Т.: Norm a. 2010. 348-b 352 madaniy vazifalami amalga oshirishda har doim foydalanilmasa, m e’yorlarda belgilangan foydalanish muddatidan oldin eskirsa, shuning dek ulami ta ’mirlash yoki modemizatsiya qilish maqsadga muvofiq bo‘lmasa va boshqa sabablarga ko‘ra korxona ulami hisobdan chiqaradi. Chiqib ketayotgan asosiy vositalar obyektlarining qiymati balansdan chiqariladi. Asosiy vositalar quyidagilar natijasida korxona balansidan chiqariladi: - tugatilishi; - sotilishi; - ayirboshlash (almashtirilishi); - bepul (tekinga) berilishi; - ustav kapitaliga ta ’sischining ulushi ko‘rinishida berilishi; - moliyaviy ijara shartnomasi bo‘yicha berilishi. Asosiy vositalar operativ ijara shartnomasi bo‘yicha berilganda aoosiy vositalami balansdan chiqarish amalga oshirilmaydi; - kamomad yoki y o ‘qotishlar aniqlanishi; - yuridik shaxs ta ’sischilari tarkibidan ta’sischining chiqishida asosiy vositalar bilan hisob-kitob qilinishi. Asosiy vositalar obyektlarining chiqib ketishidan moliyaviy natija (foyda yoki zarar) asosiy vositalaming chiqib ketishidan olingan daromaddan ulaming qoldiq (balans) qiymatini, asosiy vositalaming chiqib ketishi bilan bogMiq bo‘lgan bilvosita soliqlar va xarajatlami chegirib tashlash orqali aniqlanadi. Asosiy vositalar obyektlarining chiqib ketishidan moliyaviy natija (foyda yoki zarar) 9210 “Asosiy vositalaming chiqib ketishi” schyotida aniqlanadi. Asosiy vositalaming chiqib ketishidan moliyaviy natijani (foyda yoki zarami) aniqlashda oldingi qayta baholashlardan hosil bo‘lgan asosiy vosita obyektlari qiymati oshishi summasining qoldig‘i, y a’ni ushbu asosiy vosita obyektining qayta baholashlar natijasida bahosining oshgan summasi bahosining pasaygan summasidan oshgan qismi asosiy vositalaming chiqib ketishini hisobga oluvchi schyotning kreditiga olib borilib, bir vaqtning o ‘zida 8510 “Uzoq muddatli aktivlami qayta 353 baholash bo‘yicha tuzatishlar” schyotini kamaytiradi. Korxonaning asosiy vositalari qiymatini amaldagi narxlar darajasiga muvofiq keltirish maqsadida ulami qayta baholash amalga oshiriladi. Asosiy vositalami qayta baholash deganda asosiy vositalar obyektlarining tiklash qiymatini hozirgi bozor narxlari darajasiga moslash maqsadida ulami vaqti-vaqti bilan aniqlashtirish tushuniladi. Amaliyotda asosiy vositalaming boshlang‘ich qiymati 0 ‘zbekiston Res publikasi hukumati qarorlari bo‘yicha qayta baholanishi (shu jumladan vaqti-vaqti bilan) mumkin77. Asosiy vositalam ing to ‘liq tiklash qiymati, tashkilotning hohishiga qarab, alohida obyektlar qiymatini baholanayotgan obyektlarga aynan o ‘xshash yangi obyektlarga doir hujjatlarga asoslanib tasdiqlangan va qayta baholash o ‘tkazilayotgan yilning 1 yanvar sanasida shakllangan bozor narxlari bo‘yicha to ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri qayta hisoblash yo‘li bilan (to‘g ‘ridan-to‘g ‘ri qayta baholash usuli) yoki asosiy fondlar turi bo‘yicha va ulam ing xarid qilinganlik davriga bog‘liq bo ‘lgan asosiy fondlar qiymati o ‘zgarishining tabaqalashtirilgan indekslarini q o ilagan holda alohida obyektlaming dastlabki (tiklash) qiymatini indekslash yo‘li bilan (indeks usuli) asosiy vositalaming to ‘liq tiklash qiymati belgilanadi. Indekslash y o ‘li bilan asosiy vositalami qayta baholashda, bux galteriya hisobida qayta baholashni o ‘tkazish sanasidagi holat bo‘yicha qayd etilgan asosiy vositalar (shu jumladan ularga doir eskirish to ‘la hisoblab yozilgan obyektlar)ning eskirish summasi ulami tiklanish qiymatiga qayta hisoblashda asosiy vositalar qiymatini o ‘zgartirishning tegishli indekslariga ko ‘paytirilishi kerak. Asosiy vositalami to ‘g ‘ridan- to ‘g‘ri qayta baholash usuli bilan qayta baholashda buxgalteriya hisobida qayd etilgan eskirish summasi qayta baholashdan keyingi tiklanish qiymatining qayta baholashgacha b o ig a n qiymatga nisbati 77 Ortiqov A. va boshqalar. 0 ‘zbekiston R espublikasi buxgalteriya hisobining m illiy standartlariga sharhlar to ‘plami. Т.: Norma. 2010. 298-b 354 bilan hisoblab chiqariladigan qayta hisoblash koeffitsiyenti bo‘yicha indekslanishi kerak. Qayta baholash natijasida asosiy vositalar obyektini qo‘shimcha baholash summasi rezerv kapitali tarkibidagi 8510 “Uzoq muddatli aktivlami qayta baholash bo‘yicha tuzatishlar” schyotiga hisobga kiritiladi. Qayta baholash natijasida asosiy vositalar obyekti narxining arzonlashgan (kamaygan) summasi aw alg i hisobot davrlarida o ‘tkazilgan ushbu obyektni qo‘shimcha baholash summalari doirasida 8510 “Uzoq muddatli aktivlami qayta baholash bo‘yicha tuzatishlar” schyotiga rezerv kapitalining kamayishiga kiritiladi. Asosiy vosita bo‘yicha aw alg i qayta baholash (qo‘shimcha baholash) summasidan oshgan narxini arzonlashgan (kamaygan) summasi xarajat sifatida tan olinadi va 9430 “Boshqa operatsion xarajatlar” schyotida aks ettiriladi. Asosiy vositalami buzish va qismlarga ajratish natijasida olingan va boshqa asosiy vositalami ta ’mirlashga yaroqli b o ig a n qismlar, detallar, materiallar, rangli va qimmatbaho metallar tegishli schyotlarga kirim qilinadi va ular asosiy vositalami tugatish komissiyasi o ‘m atgan foydalanish mumkin bo‘lgan baholarda hisobga olinadi. Yaroqsiz deb topilgan qismlar, detallar, materiallar, rangli va qimmatbaho metallar ikkilamchi xomashyo (metallolom, chiqindi, о ‘tin va hokazo) sifatida kirim qilinadi va qonunchilikda belgilangan tartibda korxona yoki tashkilotning xohishi bo‘yicha foydalaniladi. Asosiy vositalaming sotilishi munosabati bilan chiqib ketishi buxgalteriya hisobida 0 ‘zR AV tomonidan 2004-yil 29-avgustda 1401- son bilan ro‘yxatga olingan “Asosiy vositalami balansdan hisobdan chiqarish tartibi to ‘g ‘risida”gi nizom va 21-son BHMSga muvofiq aks ettiriladi. Asosiy vositalar obyektlari qiymatini hisobdan chiqarish buxgalteriya hisobida 9210-“Asosiy vositalaming chiqib ketishi” hisobvarag‘ida aks ettiriladi. Bunda yozuvlar yoyilgan tarzda amalga oshiriladi: 355 - 9210-“Asosiy vositalaming chiqib ketishi” hisobvarag‘ining debetida asosiy vositalami hisobga oluvchi hisobvaraqda hisobga olinadigan obyektning boshlang‘ich qiymati, shuningdek asosiy vositalaming chiqib ketishi bilan b o g iiq bo ‘lgan xarajatlar aks ettiriladi. Dastlab ular yordamchi ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga oluvchi hisobvaraqda jamlanishi mumkin; - 9210-“Asosiy vositalaming chiqib ketishi” hisobvarag‘i kreditida - hisoblangan amortizatsiya ajratmalari summasi, asosiy vositalar obyektlarini sotishdan tushgan tushum summasi aks ettiriladi. Joriy hisobot davrida 9210-“Asosiy vositalaming chiqib ketishi” hisobvarag‘i b o ‘yicha debet qoldiq (zarar) 9430-“Boshqa operatsion xarajatlar” hisobvarag‘iga, ushbu hisobvaraq bo‘yicha kredit qoldiq (foyda) esa 9310-“Asosiy vositalaming chiqib ketishidan foyda” hisobvarag‘iga hisobdan chiqariladi. Yüklə 4,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|