A. Q. Samyayev, Q. S. Yarashev, B. B. Eshquvvatov

 
NAMLIK KOEFFISIYENTI 
Namlik koeffitsiyenti bu – ma’lum bir hudidga tushadigan yillik yog`inning 
bug`lanish miqdori nisbatiga aytiladi. 
N
k
 =
 
N
k
 -
 
namlik koeffitsiyenti
Yo – hududga tushadigan yillik yog’in miqdori 
B - bug’lanuvchanlik
Eslatma. Namlanish koeffitsiyenti 1,0 dan ko’p bo’lsa –namchil , 0,55- 1,0 
bo’lsa – kuchsiz qurg’oqchil , 0,33 – 0,55 bo’lsa –qurg’oqchil , 0,33 dan kam 
bo’lsa – quruq hisoblanadi. 
1.Agar yog’in miqdori 200 mm namlik koeffitsienti 0,5 ni tashkil etsa, 
bug’lanuvchanlik aniqlang. 
 
Yechimi: 200 : 0,5=400mm 
Javob : bug’lanuvchanlik 400mm 
2.Yillik yog’in miqdori 250 mm, bug’lanuvchanlik 1000 mm bo’lsa, namlik 
koeffitsientini aniqlang. 

---

38 
Yechimi:Namlik koeffisentini topish uchun bug’lanuvchalikni yog’in 
miqdoriga bo’lamiz ya’ni 250:1000 mm =0,25 demak namlik koeffitsienti 25% ga 
teng bo’ladi. 
3. Samarqand viloyatining g’arbiy tog’oldi etaklarida potensial bug’lanish 
1600 mm, bu yerda tushadigan yillik yomg’ir miqdori 800 mm, namlik 
koeffitsientini hisoblaymiz.
Yechimi: Bug’lanish 1600 mm, yog’in 800 mm. demak namlik koeffitsienti, 
ya’ni 800 : 1600 = 0,5 ga teng. 
 
Mustaqil yechish uchun topshiriqlar: 
1.Toshkent shahrida yillik yog`in miqdori 367 mm ga, mumkin bo`lgan 
bug`lanish miqdori esa 960 mm ga teng bo`lsa, namlik koeffitsiyentini aniqlang. 
2.Omonqo`tonda yillik yog`in miqdori 881 mm, mumkin bo`lgan bug`lanish 
miqdori esa 1000 mm bo`lsa, namlik koeffitsiyentini aniqlang. 
VAQT, SOAT MINTAQALARI, MASOFA 
Vaqt o`lchovidan xalqaro miqyosida foydalanishni osonlashtirish maqsadida 
mahalliy vaqt, mintaqa vaqti va dunyo vaqti tushunchalari kiritilgan. 
Yer o’z o’qi atrofida g’arbdan sharqqa qarab bir kecha kunduzda bir marta 
aylanib chiqadi. Globusda bosh meridiandan boshlab har 15
0
dan meridianlar 
o’tkazilsa, har bir meridian qo’shni meridiandan bir soat farq qiladi. Bosh 
meridianda tush payti bo’lganda, 180
0
uzunlikda yarim kecha, bosh meridiandan 
sharqdagi 90
0
uzunlikda ertalab bo’ladi. Shimoliy va Janubiy qutbgacha bitta 
meridianda joylashgan nuqtalarda vaqt bir-xil bo’ladi, yani bitta meridianning 
hamma joyida vaqt bir xildir. Bu vaqt mahalliy vaqt deyiladi. Mahalliy vaqt 
o`lchovi quyidagicha aniqlanadi. Yerning shakli sharsimon bo`lib uning aylana 
yuzasi 360
0
ga teng. Yer o`z o`qi atrofida 23 soat 56 minut 4 soniyada to`liq 
aylanadi va biz uni yaxlitlab 24 soat deymiz. Yerning aylana yuzasini 24 soatga 
bo`lsak 15 chiqadi. Demak har 15
0
oralig`ida 1 soat farq bo`ladi. Soatdagi farq 
sharqga oshib borsa, g`arbga qarab kamayib boradi. Yuqoridagi ma`limotdan 

---

39 
ko`rinib turibtiki meridianlar orasida mahalliy vaqt farqi xar bir gradus oralig`ida 4 
minut bo`ladi.