Atom va molekulalarning kvant mexanikasi. Atom tuzilishi. Rezerford tajribalari Gazlar kinetik nazariyasini tushuntirishda eng foydali bulgan atom «bulinmas»

10-MARUZA: Foiz konsentratsiya, eritma massasi, hajmi va zichligi orasidagi bog‘lanish.
REJA:

1. 
   Kirish.
   
2. 
   Foiz konsentratsiya, eritma massasi, hajmi va zichligi orasidagi bog‘lanish.
   

Kirish.
Mavzuning dolzarbligi: Yurtimizda Kimyo fanini o‘qitishni rivojlantirish Konsepsiyasi ishlab chiqilgan. Bu Konsepsiya O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 29 apreldagi PF-5712-sonli Farmoni asosida qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi”, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti-ning 2020 yil 24 yanvarda Oliy Majlisga Murojaatnomasida belgilangan vazifalar ijrosi yuzasidan ishlab chiqilgan.
Ushbu konsepsiya xalq ta’limi tizimida kimyo fanini o‘qitishni
rivojlantirishning asosiy tendensiyalarini belgilab beradi. Bunda:
-ta’lim sohasi rivojlangan xorijiy mamlakatlarning ta’lim sohasida me’yorlarni belgilash tajribasidan milliy xususiyatlarni va mamlakatda amalga oshirilayotgan islohotlarni hisobga olgan holda takomillashtirish;
-kimyo fani davlat ta’lim standarti talablarining ta’lim sifati va kadrlar
tayyorlashga qo‘yiladigan xalqaro talablarga muvofiqligini ta’minlash;
-kimyo fani bo‘yicha umumiy o‘rta ta’lim muassasalari bitiruvchilariga
qo‘yiladigan malaka talablarini amaliyotga tatbiq etish;
-kimyo fani mazmunini sifat jihatidan yangilash, shuningdek o‘qitish
metodikasini takomillashtirish, ta’lim-tarbiya jarayonini individuallashtirish
tamoyillarini bosqichma-bosqich tatbiq etish;
-kimyo fanini umumta’lim fanlari bilan o‘zaro integratsiyasi va
o‘quvchilarni kasb-hunarga yo‘naltirish ishlarini tashkil etish;
-kimyo fanining mazmuni, mustaqil hayotda qo‘llash imkoniyati bo‘lgan
Foiz konsentratsiya, eritma massasi, hajmi va zichligi orasidagi bog‘lanish. Ikki yoki bir necha komponentdan iborat qattiq yoki suyuq gomogen sistema
eritma deb ataladi. Tabiatda va texnikada eritmalarning ahamiyati katta.
Tabiatdagi barcha suvlar eritmalar hisoblanadi. Ko’pchilik kimyoviy reaktsiyalar
eritmalarda boradi.
Eritmalar ikki yoki undan ortiq komponentlar (tarkibiy kismlar) va ularning
o’zaro ta‘sir mahsulotlaridan tarkib topgan bir jinsli (gomogen) sistemalardir.
O’z agregat holatini eritmaga o’tkazadigan modda erituvchi hisoblanadi. Eritma
bir jinsli sistema bo’lgani uchun ko’z va mikroskop bilan eritma ichidagi erituvchi
va erigan modda zarrachalarini ko’rib bo’lmaydi. Eritma tarkibini o’zgartirish
mumkin. Masalan, sulfat kislota yoki nitrat kislotani suv bilan har qanday nisbatda
aralashtirish mumkin. Sulfat kislotaning suvda erishi hech qanday chegaraga ega
emas. Spirt ham suvda shunday eriydi.
Moddalar chegarasiz eriganida eritmada erigan moddalarning foiz miqdori 0
dan 100 % gacha bo’ladi. Bunday hollarda eruvchi va erituvchi orasidagi ayirma
yo’qoladi; bulardan istalganini erituvchi deb qabul qilish mumkin
Lekin juda ko’pchilik moddalar ayni temperaturada ma‘lum chegaraga qadar
eriydi. Masalan, uy temperaturasida osh tuzining suvdagi eritmasida NaCI ning
miqdori hech qachon 26,48% dan ortmaydi.
Eritmalar tarkibning o’zgaruvchanligi ularni mexanik aralashmalarga yaqin
deb qarashga imkon beradi. Lekin ularning bir jinsliligi va ko’p xollarda
eruvchanlikning ma‘lum chegaradan oshmasligi eritmalarni kimyoviy birikmalarga
yaqinlashtiradi. Shunday qilib, eritma mexanik aralashma bilan kimyoviy
birikma orasidagi oraliq holatni egallaydi.
Agregat holatiga ko’ra eritmalar suyuq, qattiq va gazsimon bo’ladi. Suyuq
eritmalarga misol tariqasida tuzlarning suvdagi eritmalarini ko’rsatish mumkin;
qattiq eritmalarga nikel bilan misning qotishmasi (shulardan chaka – tanga
yasaladi) yoki oltin bilan kumushning qotishmasi misol bo’la oladi; gazsimon
eritmalar – gazlarning aralashmalari, havo bunga misol bo’la oladi. Bular orasida
eng katta ahamiyatga ega bo’lgani suyuq (suvdagi) eritmalardir.