Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adina əDƏBİyyat institutu

S
S
a
a
l
l
i
i
d
d
ə
ə
 
 
Ş
Ş
ə
ə
r
r
i
i
f
f
o
o
v
v
a
a
 
 
76 
dir. Dünya ədəbiyyatında müxtəlif romanlarda şəhər obra-
zının yaradılmasının fərqli mövqeyə malik olması gözdən 
qaçmır. Məsələn, O. Pamukun İstanbul, M. Paviçin Bel-
qrad, V. Nobakovun Berlin və digərlərin möhtəşəm şə-
hərlərin obrazlarını yaratmasının şahidi oluruq. 
Əşya obrazlarında bədii məkanın yaradılması şəhər ob-
razı ilə məhdudlaşmır. İlqar Fəhminin «Akvarium» 
40
ro-
manında akvarium obrazı xüsusi maraq kəsb edir. Roman-
da akvarium həm restoran, həm də mədəniyyət ocağı – 
teatrdı. «Akvarium» adı əsərin özündə üç cür istifadə olu-
nur: restoran və teatr adı kimi... Akvarium baş qəhrəmanın 
yerləşdirildiyi məhdudlaşdırıcı mənəvi-məkan kimi çıxış 
edir, harada ki, lal balıqla müqayisə edilir. İ. Fəhmi qəhrə-
manının həqiqi mənada akvariumda yaşadığını sübut etmə-
yi bacarır. Teatrın rəhbəri Sahib öz əsərlərini bu teatrda ta-
maşaya qoydurur. Elə onun son əsəri də «Akvarium» adla-
nır. İ. Fəhmi qapalı dövrə qurur: «Akvarium» əsəri «Akva-
rium» teatrında səhnəyə qoyulur. «Akvarium»un üçüncü 
səviyyəsi (romanın öz adı) əvvəlki ikisini çərçivəyə salır 
(Sahibin əsərinin və teatrın adını), faktiki olaraq müəllifin 
özünü «akvarium»un tələsinə çəkir. 
Postmodern romanlarda arxetip və mifoloji obrazlar-
dan geniş istifadə olunur. Fransız dilində köhnə tip, ilkin 
nümunə mənalarını verən arxetiplər Yunqa görə kollektiv 
şüursuzluğun nəticəsi və davranışlarımızın səbəbidir. Keç-
miş nəsillərin təcrübəsinin inikası olan təhtəlşüurun məz-
mununu ümumbəşəri obrazlar təşkil edir. Miflərin və bədii 
yaradıcılığın simvolikasının əsasında duran arxetiplərin 
ədəbiyyatda işlənmə məqamı özünün zənginliyi ilə seçilir. 
40
Paşayev İ. Ə. Akvarium. Bakı: Qanun, 2012. 248 s. 

---