Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti

«sinəbənd» adlanırdı. 
Qol, bilək və barmaq bəzəkləri müxtəlif növ qolbağ, bilərzik və üzük ilə təmsil olunurdu. 
Bu qrupdan olan zinət növləri arasında qaşlı və qaşsız üzüklər, qismən də bilərzik daha kütləvi 
səciyyə daşımışdır. 
«Bazubənd» adlanan və  əksər hallarda ləl-cavahirlə  bəzədilmiş  qızıl və ya gümüş 

---

 
 
156
qolbağılar, əsasən, kişi zinəti sayılmaqla, başlıca olaraq çox məhdud dairədə yayılmış və hakim 
zümrələrə məxsus olmuşdur. 
 Keçmişdə kübar qadınlar arasında halqa qolbağ, muncuq qolbağ daha çox dəbdə idi.  
Bazubənddən fərqli olaraq, bilərziklərin daha çox tipoloji növü yaranmışdır. «Halqa», 
«burma», «yığma», «həsiri», «həncamə», «gül» bilərzik növləri uzun müddət dəbdən düş-
məmişdir. Kübar qadınların «gül» bilərziyinə, adətən, yaqut və ya zümrüd qaş qoyulurdu. 
Barmaq bəzəkləri arasında  «barmaqçalıq»,  «əyrimçə»  və ya  «halqa» adlanan qaşsız 
üzüklər daha qədim tarixə malik olmaqla, uzun müddət xatircəmlik, nişan üzüyü kimi 
işlənmişdir. Bunların əsasında sonralar qaşlı üzüklərn müxtəlif tipoloji növləri peyda olmuşdur. 
Qaş materialından, habelə qaşın formasından asılı olaraq, bu qrupdan olan üzüklər müxtəlif 
adlarla (yaqut, zümrüd, brilyant, mivari, paxlava qaşlı və s.) tanınırdı.  
Bel  bəzəkləri  kəmər, belbağı  və  təkbənd  ilə  təmsil olunurdu. Minalı,  şəbəkəli, yaxud 
sallamalı saltoqqa vasitəsi ilə tamamlanıb qabaq tərəfdən bağlanan qızıl və ya gümüş kəmərlərin 
müxtəlif tipoloji növünə təsadüf olunurdu. 
Qadın və kişilərə  məxsus  kəmərlər  bəzək ünsürlərinin bənd edilmə üsuluna görə 
«körpülü», «bəndləmə» və «keçirtmə» olmaqla üç cür hazırlanmışdır. Körpülü kəmərlərin 
«kəsmə» bəzək ünsürləri bir-birinə keçirilən bəndləyici «körpü»lər vasitəsi ilə bağlanırdı. Bu 
tipdən olan «kəsmə» kəmərlərin sallama və ya zəngirələri onun ön tərəfində, xüsusilə toqqanın 
ətəyində cəmləşirdi. 
Bundan fərqli olaraq, «bəndləmə» kəmərlərin qulplu sikkələrdən ibarət olan bəzək 
ünsürləri qayış üzərinə  bəndlənirdi. «Kəsmə» pərəklərdən ibarət düzəldilmiş minalı «gül» 
belbağıların bəzək-nəqş ünsürləri də çox vaxt bəndləmə üsulu ilə, lakin tünd rəngli parça 
(sürməyi, zoğalı, yaşıl və ya qara məxmər) üzərinə bənd edilirdi.  
Bunlardan fərqli olaraq, kişilərə  məxsus zinət növü sayılan  tərkbəndin  bəzək ünsürləri 
«keçirtmə» üsulu ilə qayış üzərinə düzülüb bərkidilirdi. 
Bəzən zərgərlər tərəfindən düzəldilən və «kəmərbənd» adlanan kəsmə «gül belbağı»dan 
fərqli olaraq, sikkə kəmərləri hər kəs özü də düzəldə bilirdi. Bunun üçün zərgərə təqdim edilən 
qızıl və ya gümüş sikkələrə qulp döydürmək və toqqa sifariş etmək kifayət edirdi. 
Libaslara  bəndləmə zinətlər bəzək növü olmaqdan əlavə, həm də onların bir qismi əməli 
məqsəd daşımaqla, yaxa və bilək yarıqlarını düymələyib bağlamaq məqsədi güdmüşdür. Qızıl və 
gümüşdən kəsilmiş  «həbbabı», «böyrəyi», «qoza» düymələr məhz bu məqsədlə istifadə 
olunmuşdur. 
Bu qrupdan olan bəndləmə zinətlərin ən tipik nümunəsi sayılan ətəklik iki tipoloji növdə 
hazırlanmışdır. «Sikkə ətəklik» qızıl və gümüş sikkələrdən (bacaqlı, əşrəfi, məcidiyyə, imperal, 
çervon və s.) tərtib olunmaqla daha geniş yayılmış  və kütləvi səciyyə daşımışdır. Sikkə 
ətəklikdən fərqli olaraq, qızıl və gümüşdən kəsilmə «pilək» və ya «pərək» ətəklik çox vaxt mina 
ilə  bəzədilirdi. Ona görə  də minasazlar ətəkliyin bu növünü çox vaxt «gül» və ya «gülpərək» 
adlandırırdılar. 
Bütün bunlardan əlavə, keçmişdə kübar qadınların  ətəkliyi həm də cavahiratdan 
düzəldilirdi. Keçmişdə kübar qadınları arasında «mirvari» ətəklik daha geniş yayılmışdı. 
Bir qayda olaraq, digər bəndləmə zinət növləri kimi, ətəkliyin də bəzək ünsürləri çox vaxt 
bafta üzərinə düzülüb bənd ediləndən sonra tuman və ya digər üst geyimlərinin ətəyinə bəndlənib 
bərkidilirdi. 
Bəndləmə zinətlər bəzən sapa düzüləndən sonra paltara bənd edilirdi. «Həbbabı» və ya 
«qoza» düymələrdən ibarət yaxalıq buna əyani misaldır. 
Pilək və ya pərək ətəklik qadın tumanından başqa, üst köynəyinin ətəyinə də vurulurdu. 
«Oyma» yaxalı arxalıqların yaxasının ətrafı, adətən, qızıldan düzəldilmiş «böyrəyi», yaxud 
«həbbabı» düymələrdən ibarət bəzək düzümü ilə süstləndirilirdi. 
Libaslara bənd edilən bəzəklərin digər qrupunu ağlabənd  məlumatları:  zəncirə, bafta,