Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti

Kilim. Güllü palazların tipik növü birüzlü toxunan kilim olmuşdur. Güllü palazın istehsal 
texnologiyası cecim toxunuşlu saya palazdan xeyli fərqlənirdi.  Əvvəla, güllü palaz növlərinin 

---

 
83
hamısı birüzlü toxunurdu. İkincisi, arğac ipi əriş düzümünün bir tərəfindən digər kənarına 
birbaşa ötürülən saya palazdan fərqli olaraq, güllü palaz toxuculuğunda hər bir bəzək-nəqş 
ünsürü ayrıca arğac ipi vasitəsilə əmələ gətirilirdi. 
Azərbaycanda kilimin toxuma texnologiyası  və  nəqş-dəzək kompozisiyası baxımından 
bir sıra tipoloji növləri təşəkkül tapmışdır. Kilim tipli məmulat növləri «mürəkkəb keçirtmə», 
«dolama», «ilgəkli dolama», «dərmə», «qıyıq» və s. olmaqla, müxtəlif texniki üsullarla 
toxunurdu. 
Mürəkkəb keçirtmə üsulu ilə toxunan birüzlü palazların geniş yayılmış tipoloji növləri 
arasında  kilim, zili, vərni  və  sumax mühüm yer tutmuşdur. Bununla yanaşı, Azərbaycannın bir 
sıra bölgələrində  məhdud məhəlli  ərazilərdə yayılmış «xirsək», «kunt» və s. kimi yerli adlarla 
tanınan birüzlü kilim nümunələrinə də təsadüf olunur.  
Dolama,  yaxud  dərmə  texnikası ilə birüzlü toxunan kilimlərdə  nəqş ünsürü ilməsayağı 
rəngbərəng boyanmış xüsusi bəzək ipinin köməyi ilə  əmələ  gətirilirdi. Nəqşin müvafiq 
hissələrinin rəng uyarının tələbindən asılı olaraq, bəzək iplərinin sərbəst ucu, bir qayda olaraq, 
məmulatın astar üzünə çıxarılırdı. 
Mürəkkəb toxuma texnikası ilə hazırlanan güllü palazın əriş taylarını aralamaq üçün dal 
ağacı  əvəzinə, qısa  çiliklər  işlənirdi. Cərgə ilə çin-çin toxunan xalça ilməsindən və ya birbaşa 
ötürülən arğac keçirtmələrindən fərqli olaraq, güllü palazın bəzək ipləri əriş taylarının arasından 
çilik vasitəsilə keçirilirdi. 
Adətən, 2-3 nəfər tərəfindən müştərək toxunan kilim ən çox dərmə, yaxud dolama (o 
cümlədən, ilgəkli dolama) texnikası əsasında hazırlandığından onun bəzək ünsürləri xalçasayağı 
birbaşa, çin-çin deyil, müstəqil surətdə bu və ya digər bəzək növü tamam oluncayadək ayrı-
ayrılıqda toxunurdu. Ona görə də kilim toxuyan qadınların hər biri bilavasitə özünün öhdəsinə 
düşən bəzək ünsürünü müstəqil surətdə, yançını gözləmədən toxuyub başa çatdırırdı. Bununla 
belə, bəzək ipi ilə toxunan kilim istehsalında yeri gəldikcə birbaşa ötürülən arğac 
keçirmələrindən də istifadə olunurdu. 
Vərni. Toxuma texnologiyasına görə, digər kilim növlərindən nazik toxunması və yüngül 
olması ilə  fərqlənirdi.. Ona görə  də, keçmişdə  vərni pərdə, örtük,  yük üzü, habelə alaçıq tipli 
evlərdə «divar bəzəyi» kimi istifadə olunmuşdur. Bu cəhətdən vərni yun cecimi xatırladırdı. 
Azərbaycanda vərninin başlıca istehsal mərkəzləri Qazax və Qarabağ bölgələri olmuşdur.  
Sumax. Kilim qrupuna daxil olan ənənəvi xovsuz xalçaların tipoloji növlərindən biri olub 
«qıyıq» texniki üsulu ilə toxunmuşdur. Ornamental bəzək tərtibatına görə, xovlu xalçaları 
xatırladırdı. Bəzək-nəqş ünsürləri xovlu xalçalarda olduğu kimi, orta «göl»də və onu dövrələyən 
kənar haşiyədə (yeləndə) cəmləşirdi. Sumağın «göl» adlanan ara sahəsi müxtəlif formalı 
(çoxbucaqlı, düzbucaqlı, kvadrat, paxlavaşəkilli), böyük və kiçik ölçülü xonçalardan ibarət 
tərtiblənirdi. Göl xonçalarında stilizə edilmiş  nəbati motivlər və heyvanat, o cümlədən quş 
təsvirləri üstün yer tuturdu. 
Gölün  ətrafını dövrələyən haşiyə «dolanqaç» adlanan S-vari bəzək ünsürlərindən ibarət 
dar qurşaqla əhatə olunurdu.