B. E. Turayev, X. Isayev, G. O. Akbarova tabiiy fanlarning

20-rasm. Global isishga ta’sir etuvchi omillar.
B undan tashqari, y o q ilg ‘i m o ddalaryonishi uchun g ‘oyat katta miq- 
dorda kislorod s a rf b o 'lad i. 1kg m etan yonishi uchun atm osferadan 
4 kg kislorod sarflanadi, b ir yild a jah o n b o ‘yicha olinayotgan gaz 
uchun 11 m lrd.t kislorod sarflanadi. 1 kg benzinning yonishi uchun 
atm osferada 3,5 kg kislorod sa rf etiladi. Dunyodagi neft m ahsulot- 
lari qazib olish uchun yana 11,5 m lrd.t kislorod zarur. 1kg ko ‘mirning 
yonishi uchun 2,7 kg kislorod zarur b o ‘lsa, kavlab olinganda 4,5 mlrd.t 
k o ‘m ir uchun yana atm osferadan 12 m lrd.t kislorod olinadi. Demak, 
insoniyat o ‘ziga zarur y o q ilg ‘ilar uchun har yili tabiatdan 35 m lrd.t 
kislorod sarflanishiga sabab b o ‘ladi.
A tm osferada kislorod kam ayib zararli gazlar bilan to ‘yinib borishi 
natijasida iqlim o 'z g a rib boradi.
M a ’lum otlarga k o 'ra , keyingi yillarda biz atm osferadan 10l3t kis­
lorod oldik. A slida havoda 1,5* 1 O'5 1 kislorod b o ‘lib, u atm osfera bo- 
simini saqlab turadi.
1970-yillardayoq 
m ashhur 
Rim 
klubi 
yerdagi 
ekotizim
atm osferadan olib ishlatilayotgan kislorodni tiklash im koniyatiga ega 
em as degan fikrni o 'rta g a tashlagan edi. Kioto protokoli bo^yicha kis­
lorodni saqlash, uni tejash birinchi o ’ringa qo^yilgan.
130

---

2004-yilda golland astrofizigi va Yevropa kosm ik agentligining 
eksperti Pirs Van der-M eer tom onidan qilingan e ’lon o 'ta shov-shuvli 
m aqola qilindi. M aqolada Quyosh energiyasi bor y o 'g 'i 6 yildan so‘ng 
portlaydi, deyiladi. M uallif fikricha, Quyosh m arkazida harorat 1,5* 
1070C, keyingi bir necha yilda u ikki m artaga oshib, yangi portlash ho­
sil qiladi. Olim global isib ketishni ham shu fikr bilan isbotlaydi.
O ddiygina fizik hisoblashlar shuni k o 'rsatad ik i, Q uyosh harorati- 
ning ikki barobar oshishi Yer yuzida uning nurlari oqimi yana 16 m ar­
taga oshishi m um kin. Bunday harorat Q uyoshga bizga qaraganda 1,5 
m arta yaqin M erkuriyda uchraydi. Linda kunduz kunlari havo harorati 
400 °C ga yetadi.
K o ‘p yillik m a ’lum otlarga k o ‘ra, Yerda havo harorati Quyosh bi­
lan b og‘liq. K eyingi 250 yil davom ida Q uyosh haroratining biroz pa- 
sayishi kuzatilm oqda. 1960-yilda Q uyosh aktivligi susaydi, bu holat 
2060-yilgacha davom etadi, ayrim m a ’lum otlarga k o ‘ra 2110-yilga- 
cha harorat pasayib boradi.
Quyosh aktivligi iqlim isishiga, pasayishi esa so v ush igao lib keladi. 
Lekin m etagalaktikada shunday ta ’sirlar borki, bizning atm osfera 
haqidagi tasavvurlarim izga sig'm aydi.
Quyosh aktivligi b a’zan sikllarda b o 'lib o ‘tadi. U lar odatda har
11 yilda takrorlanadi. 2003-yilda noyabr oyida Quyosh portlashi ro ‘y 
bergan va undan ju d a katta energiya ajralib chiqadi. Bu energiya bi­
lan M oskva shahrini 200 mln. yil ta'm in lash mumkin. Shuning uchun 
ham Q uyoshning energiyasi tugaydi degan so 'z la r m utlaqo afsona. 
H isob-kitoblarga k o ‘ra Q uyosh energiyasi 5 m lrd. yillardang so ‘ng 
tugashi m um kin [16].
G am burg m eteorologiya instituti xodim lari m a ’lum otlariga k o 'ra, 
keyingi 10 yilda G erm aniyada issiq kunlar 10-20 kunga uzayadi, 
Janubiy Yevropada 50 kunlab bir tom chi ham yo m g‘ir yog'm ay di. 
Keyingi m a'lum otlarga k o 'ra, planetam izda havo harorati yaqin 10 
yillarda 1,4-5,8°C oshishi kutilm oqda. Bu sahrolar va ch o'llarning 
ko'payishiga, abadiy m uzlar erishiga, Tinch okeani sathi ko'p ayishiga