B. E. Turayev, X. Isayev, G. O. Akbarova tabiiy fanlarning

asosiy manbayi
suv b u g ‘i (u Yer atm osferasida
0,3% b o ‘lsa, parnik effekti natijasida 70% ga yetadi) va aerozol hi- 
soblanadi. Yer yuzida har yili 6 000 km 3 ( 6 - 1012 tonna) suv sarfla- 
nishiga qaram ay, uning asosiy qismi qaytm aydi.
128

---

N am likning issiqni to 'p la sh , y ig ‘ish qobiliyati atm osferada 
sirkulyatsiya jara y o n i buzilishiga, q o ‘sh im cha parlanishg a, bulutlar 
va y o g 'in la r hosil b o 'lis h ig a olib keladi. C hunki 6 1012 to n n a suv 
dunyodagi barcha daryolarning 16% o qar suvi va atm osferadagi suv 
b u g 'in i 20% ni tash kil etadi va parnik effekti hosil b o ‘lishga zam in 
yaratadi.
A tm osferani ham karbonat angidrid, ham issiq suv eg allab ol- 
gandan so ‘ng Q uyoshdan keladigan u ltrabinafsha nurlari m iqdori 
kam ayib boradi.
A tm osferaga suv b u g ‘lari k o 'p tash lan ish ig a yana b ir sabab, is- 
siqlik - energiya kom pleksi bilan b o g ‘liq. Eng ekologik toza hi- 
soblangan gaz yonishi orqali (tarkibida 98% m etan gazi m avjud) 
havoda kislorod bilan reaksiyaga kirishadi.
D em ak, SN 4Q 2 0 2qS 0 2Q 2N 20 Q issiqlik tarzida reaksiya yuz 
beradi. R eaksiyada ishtirok etgan m oddalarni hisoblasak, bir kg 
tabiiy gaz yonishidan 2,75 kg karbonat angidrid va 2,25 kg suv h o ­
sil b o 'lad i.
Dunyoda gaz qazib olinadigan joylarda qazib olish jarayonida va 
neft qazib olishda ko‘p suv bug‘i atm osferaga chiqariladi. Benzin yon- 
ganda quydagi reaksiya boradi: 2S8N ]6Q 2 5 0 2(]16S 0,18N 20 Q issiqlik.
B ir kg benzin yo nganda 1,42 kg suv hosil b o 'la d i. B ir yilda 
dunyoda o 'rta c h a 2,2 trln.m 3 tabiiy gaz (2,8 m lrd.t shartli y o q ilg 'i 
hisobida) va 3,5 m lrd.t neft yonib bitadi. U larning yonishidan 
atm osferada 12 m lrd.t suv, isigan havo b u g ‘i (bu b ir necha m ing 
kub kilom etr balandlikda) tashlanadi (20-rasm ).
Shunday vaziyatlar orqali insoniyat parnik effektini o 'z q o 'Ii bi­
lan hosil qilm oqda. N e ft m ahsulotlari yon g an d a atm osferaga SO ^ga 
qaraganda 10 m ing m arta o g 'ir zarrach alar uchib chiqadi.
129

---