B. N. Oripov tasviriy san’at va uni 0 ‘qitish metodikasi

30 - rasm. M.Nabiyev. „Tojmahal“, 1985- yil. Kompozitsiya.

---

0 ‘qituvchi bergan yoki o‘zingiz tanlagan mavzu bo'yicha 
kompozitsiya ishiang. Kompozitsiya rasmini ishlayotganingizda 
kitobingizda berilgan tematik kompozitsiyalar tasviriga e’tibor 
bering. Kompozitsiyangizning sujetini juda murakkablashtirib 
yubormang. Ishingizni o‘qituvchingizga ko‘rsatib turing. Uyda rasm 
ishlashni davom ettiring.
31- rasm. A.I.Kravchenko. Kompozitsiya. Kitob grafikasi.
108

---

Nazorat savollari
1. Kompozitsiya nima?
2. San’at asarlari kompozitsiyasi deganda nimani tushunasiz?
3. Tasviriy san’atda kompozitsiyaning roli va o ‘mi qanday?
4. Narsaning o ‘ziga qarab rasm chizishda kompozitsiya qanday
olinadi?
5. Tematik kompozitsiya qanday tasvirlanadi?
6. Haykaltaroshlik asarlarida kompozitsiyaga qanday amal qilinadi?
Kompozitsiya markazi
3.6 BADIIY BEZATISH ISHLARI
Badiiy bezatish haqida umumiy ma’lumot
M a’lumki, tevarak-atrofimizni o ‘rab turgan materiya va uning 
elementlari o ‘ziga xos shakl, tuzilish, rang va ko‘rinishga egadir. 
U larn i ko ‘rib odam lar zavqlanadilar, o ‘zlariga yoqqanlarini 
xonadonlariga, m chnat va turm ush faoliyatlariga ko ‘chirishga 
harakat qiladilar. U lam ing tasvirlari va nusxalaridan ro ‘zg‘or- 
buyumlari, mehnat-faoliyat qurollarini va boshqa narsalarni beza- 
tishda foydalanadilar.
Predm etlarni bezatish har bir kishi uchun yoqimli va zaruriy 
ehtiyojdir. Ammo buyum lam i odamlarga yoqadigan qilib ham m a 
ham bezata olmaydi. Narsalarni bezatish uchun uning maxsus 
qonun-qoidalarini bilish taqozo etiladi.
Tayanch iboralar
Kompozitsiya
M akon
Zam on
San’atdagi
kompozitsiya
Tasviriy san’atdagi
kompozitsiya
M anzara kompozitsiyasi
Haykaltaroshlikdagi
kompozitsiya
Mavzu
Sujet
G ‘oya
Badiiylik
109

---

N arsalarni bezatish uchun, eng aw alo, bezatiladigan nar- 
saning vazifasi, tuzilishi, rangi o ‘rganilib, unga mos bezatish 
elem en ti, kom pozitsiyasi, rangi tan lan ad i va tayyorlanadi. 
B ezatish elem entlari o rn am en t, naqsh, gul, predm etlarning 
badiiylashtirilgan tasviri, harflar va yozuvlardan iborat b o ‘ladi.
Predm etlam i bezatishda, ayniqsa naqsh bilan bezatishda va 
tayyorlashda ritm , simmetriya ham da joylashtirish masalasiga 
alohida e ’tibor beriladi.
Badiiy bezashda rang alohida aham iyat kasb etib, ishning 
ko'rkam , jozibali, sifatli bo'lishini ta ’minlaydi.
Badiiy bezatishning asosiy materiali 
naqsh 
b o ‘lib, u bilan 
uy-joylar, madaniy-maishiy muassasalar bezatiladi.
N aqshlarning tuzilishi, shakli va rangi asosan tabiatga, 
tevarak-atrofdagi narsalarga va odamlar kayfiyatiga bogliq bo'ladi. 
Shu boisdan o'zbek badiiy bezagidagi naqshlarda ko‘proq bodom , 
o'rik, paxta, anor kabilaming guli, mevasi, barg-shoxchalarining 
tasviri qo‘llaniladi. U lar aw al badiiylashtirib olinadi. Naqshlar 
bezatiladigan predm etning shakli, tuzilishi, rangi va qo‘llanilishi 
maqsadga ko‘ra ishlanadi va tanlanadi.
Naqshlar tuzilishiga ko'ra yo‘l-yo‘1, kvadrat, to'rtburchak, 
aylana, 6—8 burchakli (ya’ni ko‘pburchak) shakllarda bo ‘ladi. 
Shunga ko‘ra uni o ‘rganish ham xuddi uning boshlang‘ich ko‘ri- 
nishi — yo‘l ichiga naqsh chizishdan boshlanadi. Ammo naqsh 
chizishni o ‘rganishning ham o ‘ziga xos murakkab tom onlari 
b o ‘lib, shu m u rak k ab lik n i b iro z o so n lash tirish m aq sad id a 
boshlang‘ich m ashg‘ulotlar tayyor naqsh nam unasidan ko ‘chi- 
rish usulida olib boriladi.
N aqsh chizish bo'yicha biroz malaka hosil qilingach, yo‘l 
ichiga ijodiy naqsh kompozitsiyasini tuzish ustida mashqlar olib 
boriladi.
Yo£l ichidagi naqsh chizish bo‘yicha malaka hosil qilingach, 
asta-sekin kvadrat, to ‘rtburchak va aylana ichiga naqsh chizish 
mashqlari bajariladi.
Badiiy bezashda