Bosh muharrir: Sharipov Qo‘ng‘irotboy Avezimbetovich Bosh muharrir o‘rinbosari: Karimov Norboy G‘aniyevich

Hamroyeva Sevinchbonu Hamroyevna
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti, Moliya va buxgalteriya 
hisobi fakulteti talabasi
Annotatsiya:
Ushbu maqolada O‘zbekistonda “Yashil iqtisodiyot” asosida barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlash, sohalarda 
investitsiyalash jarayonining moliyaviy barqarorligini ta’minlash va ularga mos boshqaruv tizimini yaratish yuzasidan ilmiy 
taklif va amaliy tavsiyalar berib borilgan.Barqaror rivojlanish aslida atrof muhit va tirik mavjudotlarni muhofaza qilinishi, 
mamlakat iqtisodiyotini rivojlanishi, shuningdek jamiyat rivojiga hissa qo‘shish demakdir. Iqtisodiy -ekologik ustun atrof 
muhitga tashqi ta’siri qiymatini baholash bilan bog‘liq g‘oyalar amalga oshishi uchun takliflar ham kiritilgan.
Kalit so‘zlar:
yashil iqtisodiyot, yashil investitsiya, moliyaviy barqarorlik, iqtisodiy-ekologik omillar, boshqaruv tizimi, atrof-
muhit muhofazasi, tabiiy resurslar.
Аннотация:
В данной статье сделаны научные предложения и практические рекомендации в Узбекистане на осно-
ве “Зеленой экономики”, обеспечения финансовой устойчивости инвестиционного процесса в отраслях и создания 
подходящей системы управления. защита, развитие экономики страны, а также содействие развитию общества. 
Также включены предложения по реализации идей, связанных с оценкой величины экономико-экологического 
преимущества для окружающей среды.
Ключевые слова:
зеленая экономика, зеленые инвестиции, финансовая устойчивость, экономико-экологические 
факторы, система управления, охрана окружающей среды, природные ресурсы.
Abstract:
In this article, scientific proposals and practical recommendations have been made in Uzbekistan on the basis 
of “Green Economy”, ensuring the financial stability of the investment process in the sectors and creating a suitable man-
agement system. protection, development of the country’s economy, as well as contributing to the development of society. 
Proposals for the implementation of ideas related to the evaluation of the value of the economic-ecological advantage on 
the environment are also included.
Key words:
green economy, green investment, financial stability, economic-ecological factors, management system, en-
vironmental protection, natural resources.
K I R I S H 
O‘zbekiston iqtisodiyotida tarkibiy o‘zgarishlarning uzoq muddatli strategiyasini ishlab chiqish nafaqat 
ichki, balki global jarayonlar va muammolarni hisobga olishni taqozo etadi. Iqtisodiy tarkibiy o‘zgarishlarning 
uzoq muddatli strategiyasi barqaror iqtisodiy rivojlanishning yangi resurslardan samarali foydalanishga asos-
langan bo‘lishi, yashil iqtisodiyotga o‘tishda izchil tarkibiy o‘zgarishlarni amalga oshirishi lozimdir. O‘zbekiston 
Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoyev tomonidan 2017-yil 14-yanvardagi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar 
Mahkamasining kengaytirilgan majlisida ta’kidlangan “Makroiqtisodiy barqarorlikni yanada mustahkamlash 
va iqtisodiy o‘sishning yuqori sur’atlarini saqlab qolish, jumladan, davlat byudjeti barcha darajada mutanosib, 
milliy valyuta va ichki bozordagi narx darajasi barqaror bo‘lishini ta’minlash – eng muhim ustuvor vazifamizdir” 
yuqoridagi masala dolzabr ekanligin tasdiqlaydi 
[1]
. 
Ma’lumki, barqaror iqtisodiy o‘sishga erishish va iqtisodiyotda modernizatsiyalash jarayoning tarkibiy 
o‘zgarishlarni amalga oshirishda tabiiy resurslardan tejamkorlik bilan foydalanish alohida ahamiyat kasb etadi. 
Tiklanadigan tabiiy resursar tarmog‘ining samaradorligiga erishish talabning o‘zgarishiga va yangi turdagi mah-
sulotlarni ishlab chiqarishga xizmat qiladi. Yashil energetikaga o‘tish jarayoni innovatsion zamonaviy uskuna 
va texnologiyalarga talabni oshiradi. Bu esa milliy iqtisodiyotga “yashil” tamoyillarni tatbiq etish uchun muhim 
hisoblanadi. 

---

62
YA S H I L I Q T I S O D I Y O T VA TA R A Q Q I Y O T
https://yashil-iqtisodiyot-taraqqiyot.uz
2023-yil, iyul.
№
7-son.
IQ
TISODIY
O
T
ЭК
ОНОМИКА
EC
ONOMY
M A V Z U G A O I D A D A B I Y O T L A R TA H L I L I
O‘zbek olimlari A. O‘lmasov va A. Vaxobovning e’tirof etishlaricha, iqtisodiy o‘sish – iqtisodiyotning rivojlani-
shi, ya’ni hayotiy ne’matlar bo‘lgan tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarilishining ko‘payib borishidir” 
[2]
. A. SH. Bek-
murodov va U. V. G‘afurovning fikricha, iqtisodiy o‘sish bevosita yalpi ichki mahsulot miqdorining mutlaq va 
aholi jon boshiga hamda iqtisodiy resurs xarajatlari birligi hisobiga ko‘payishi bo‘lib, sifatining yaxshilanishida 
va tarkibining takomillashuvida ifodalanadi” 
[3]
. 
Birlashgan Millatlar Tashkilotining (BMT) atrof-muhit masalalari departamenti rahbari Erik Zolhaymga 
fikriga ko‘ra, agar insonlar atrof-muhitga zarar yetkazmagan holda yashil iqtisodiyot o‘sishiga o‘z hissalarini 
qo‘shsalar, dunyo bo‘ylab quyosh energiyasiga yo‘naltirilgan investitsiyalarning ajoyib o‘zgarishlari qanchalik 
ko‘p narsalarga erishishimiz mumkinligini ko‘rsatib bermoqda. Olim Nils Shtiglitsning ta’kidlashicha, qayta tikla-
nadigan energiya manbalariga sarmoya kiritgan holda, davlatlar odamlarning hayoti va turmush farovonligini 
yaxshilashga hamda yangi jamiyatlarni boshqarish imkoniyatiga ega bo‘ladilar, shuningdek, ayni vaqtda ular 
nafas olayotgan havoni tozalash imkoni yaratiladi”.
Adabiyotlarda “barqaror iqtisodiy o‘sish” tushunchasiga ham ta’riflar berilgan bo‘lib, xususan, “barqaror 
iqtisodiy o‘sish” tushunchasi milliy iqtisodiyotning shunday bir holatini ifodalashi kerakki, unda salbiy yoki nolga 
teng bo‘lishi mumkin bo‘lgan real o‘zgaruvchan mezon va ko‘rsatkichlar uzluksiz mutanosib sur’atda o‘sishi 
lozim 
[4]
. 
“Yashil iqtisodiyot”ni rivojlanishini jadallashtirish mamlakatdagi ijtimoiy – iqtisodiy munosabatlarni isloh 
etish va tarkibiy o‘zgarishlarni amalga oshirish jarayonlarini tadqiq etishda muhim ilmiy–amaliy ahamiyatga 
ega bo‘lgan dolzarb muammolardan hisoblanadi. “Yashil iqtisodiyot” asosida barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’min-
lashning nazariy–amaliy jihatlari mahalliy iqtisodchi olimlar, jumladan, Vaxabov A. V., Xajibakiyev Sh. X., Max-
mudov N. M, Hakimov H. A., Djo‘rayeva S. Q., Bozorov E. Q., Xatamov O. Q., Avliyaqulov A., Isayev F. I., Qur-
banov Z. N. lar tadqiq etishgan. “Yashil iqtisodiyot”ni rivojlantirishning nazariy – amaliy jihatlari xorijlik iqtisodchi 
– olimlar tomonidna, ya’ni William Hynes, Shannon Wang, Erik Solheim, Patricia Espinosa, Nils Stieglitz, Molly 
Scott Cato, Ralf Fuesks, Boris Porfiriyev, Cameron Allen va Stuart Clouth, Patrick ten Brink, Roland W.Chalons-
Browne, Reza Ardakanian, Dirk Jaeger o‘rganilgan.
TA D Q I Q O T M E T O D O L O G I YA S I
Mazkur tadqiqot metodologiyasi adabiyotlar sharhi usuliga ko‘ra shakllantirildi. Bunda mahalliy va xorijlik 
olimlar hamda tadqiqotchilarning ilmiy ishlari tahlil etildi va solishtirildi. Mazkur tadqiqot ishida fikrlarni tahlil 
qilishda induksiya va deduksiya usullaridan ham foydalanildi.
TA H L I L VA N A T I J A L A R
“Yashil iqtisodiyot” konsepsiyasi tarafdorlari amaldagi iqtisodiy tizim aholi turmush darajasining yaxshilan-
ishida muayyan ijobiy natijalarga olib kelganligiga qaramasdan takomil emas, deya hisoblashadi. Ekologiyaning 
buzilishi (iqlim o‘zgarishi, cho‘llashish, bio xilma-xillikning yo‘qotilishi), tabiiy kapitalning tugab borayotganligi, 
kambag‘allik darajasining ortib borishi, chuchuk suv, oziq-ovqat, energiyaning yetishmasligi, odamlar va mam-
lakatlar o‘rtasidagi tengsizlik kabi muammolar amaldagi iqtisodiy tizimning mukammal emasligi sabablaridir. 
Shuning uchun amaldagi iqtisodiy model “jigar rang” iqtisodiyot deb ataladi.
Ekologiyaning buzilishi, iqlim o‘zgarishining bir qator xatarli oqibatlari bugungi kunda insoniyatga juda kat-
ta tahdid tug‘dirmoqda. Bugungi kunda atmosferada karbonad angidrid gazi (CO2) konsentratsiyasi ekologik 
sarhadga yaqinlashib qoldi va kerakli chora-tadbirlar ko‘rilmasa, yaqin kelajakda bu ko‘rsatkich yanada yo-
monlashishi mumkin. Iqlim o‘zgarishi ko‘plab mamlakatlarda dengiz sathining ko‘tarilishiga ham olib kelmoqda. 
Xatarli jihati shundaki, rivojlanayotgan mamlakatlarda 14 % aholi va 21 % shaharliklar suv toshqini xavfi mavjud 
sohilbo‘yi mintaqalarida istiqomat qiladi. Dunyoda yoqilg‘i inqirozi tahdidi kuchayib bormoqda. Xususan, jahon 
iqtisodiy-moliyaviy inqirozi sodir bo‘lishidan avval, bir barrel neftning bahosi 150 AQSh dollaridan oshgan edi. 
Retsessiya sabab neftning bir barreli 40 AQSh dollaridan ham tushib ketgan bo‘lsada, X alqaro energetika 
agentligi prognozlariga ko‘ra, talabning oshishi va ishlab chiqarish hajmi chegaralangani bois 2030-yilda neft-
ning bir barreli 200 AQSh dollariga qadar ko‘tarilishi mumkin. 
Global inqirozlarning barchasi ish o‘rinlari qisqarilishi, ijtimoiy himoyasizlik va qashshoqlik tufayli rivojlan-
gan va rivojlanayotgan mamlakatlardagi barqarorlikni izdan chiqaruvchi dolzarb ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni 
yanada chuqurlashtiradi. Zamonaviy ekologiyani asrashning bosh maqsadlaridan biri bo‘lgan qayta tiklanish 
xususiyatiga ega manbalar va atrof-muhitga zararli bo‘lgan chiqindilardan oqilona foydalangan holda olinadi-
gan biogazlardan mamlakat iqtisodiy-ijtimoiy riovjlanishida keng foydalanishdir. 
Qayta tiklanuvchi energiya – bu atrof-muhit energiya oqimidan olinadigan energiya manbaidir. Bularga 
quyosh, shamol, suv resurslari, geotermal manbalar, sanoat va munitsipal, qishloq xo‘jalik chiqindilaridan olin-

---

63
YA S H I L I Q T I S O D I Y O T VA TA R A Q Q I Y O T
https://yashil-iqtisodiyot-taraqqiyot.uz
2023-yil, iyul.
№
7-son.
IQ
TISODIY
O
T
ЭК
ОНОМИКА
EC
ONOMY
gan biogaz kiradi. Muqobil energiya manbalari shaharlarda birlamchi uglevodorod resurslarini tejash, mamlakat 
energetika xavfsizligini ta’minlashda katta rol o‘ynaydi.
X U L O S A VA TA K L I F L A R
Yashil iqtisodiyotga o‘tish jarayoni har bir mamlakat uchun alohida ahamiyat kasb etib, tabiiy kapital, inson 
kapitali va mamlakatning iqtisodiy rivojlanish darajasi kabi xususiyatlarga bevosita bog‘liq holda ro‘y beradi. 
Shuning uchun avvalo, o‘tish jarayoni uchun qulay (huquqiy infratuzilma, rag‘batlantiruvchi omillar va h.k.) 
muhit yaratish zarur. Agar milliy darajada qo‘llanilayotgan rag‘batlantiruvchi omillar, jumladan, investitsiyalar va 
davlat xaridlari yashil iqtisodiyotni rivojlantirishga yo‘naltirilsa, iqtisodiy tizimni “yashillashtirish” jarayoni yanada 
tezlashadi. Yashil iqtisodiyotni yaratish va rivojlantirishning jahon tajribasi ko‘rsatishicha, ushbu jarayon uzoq 
muddat, katta miqdorda investitsiyalar talab etishi, asosiy e’tibor qayta tiklanadigan energiya manbalaridan 
samarali foydalanish, energiyani tejaydigan texnologiyalarni rivojlantirishga qaratilganligi bilan ajralib turadi.