Strateji tədqiqatlara giriş
qi
şəlilik dinamikası ilə müşayiət edilmir. Bu parametr xarici
amill
ərdən də xeyli dərəcədə asılıdır. Misal üçün, Pribaltikanın
çox da sad
ə olmayan etnoərazi spesifikası burada nisbətən sabit
re
gional siyasi strukturun formalaşmasının qarşısını ala bilmə-
di. Bu regionun, xüsusil
ə Qərbin təsir mərkəzlərinə yaxın ol-
ma
sı ilə bağlı geosiyasi açıqlığı və onların maraqları üçün cəlb-
ediciliyi xaricd
ən (əsasən Rusiyadan) gələn təsirləri balanslaş-
dıra bildi. Belə vəziyyət region dövlətlərinin nisbətən tez, ağrısız
v
ə simmetrik inkişafına və güclənməsinə, onlar arasında olan
münasib
ətlərin yetkinləşməsinə və nəticə kimi Pribaltika regio-
nunun siyasi strukturunun sabitliyin
ə zəmin yaratdı.
SSRİ-nin sürətli süqutu nəticəsində anarxik sistemə keçid
PTM-nin M
ərkəzi Asiyadaki subkompleksində də onu təşkil
ed
ən dövlətlərin zəiflənməsi ilə müşayiət olunurdu. Buna bax-
mayaraq, burada olan t
əhlükəsizlik münasibətləri, xüsusilə də
mü
naqişələr dinamikası, Qafqazda olandan xeyli fərqlənirdi.
1980-ci ill
ərin sonunda Özbəkistan (Fərqanə) hadisələri
v
ə 1990-cı illərin əvvəlində Tacikistanda vətəndaş müharibəsi
M
ərkəzi Asiyada postsovet münaqişələrinin ən bariz nümunəsi
idi. Bununla bel
ə, hər iki hadisə Qafqazdaki hərbi münaqişə-
l
ərlə nisbətdə açıq-aydın lokal səciyyə daşıyırdı və nəticə eti-
bar
ı ilə regionda açıq və davamlı hərbi münaqişə ocağının for-
ma
laşmasına gətirib çixara bilmədi. Onları fərqləndirən digər
c
əhət odur ki, PTM-nin başqa iki subkompleksindən fərqli ola-
raq burada münaqişələrin müəyyən tənzimlənməsinə nail olun-
du. Bu zaman h
əm də xarici dövlətlərin, xüsusilə böyük dövlət-
l
ərin, açıq təsirini və iştirakını Tacikistandaki daxili qarşıdur-
mada n
əzərə almaq lazımdır.
2000-ci ill
ərin ortalarından başlayaraq Qırğızıstan Mər-
k
əzi Asiyada siyasi qeyri-sabitliyin episentrinə çevrildi. Burada
h
ələ 1990-cı illərdə daxili münaqişələri stimullaşdırmaq üçün
la
zımı qədər amillərin olmasına baxmayaraq (etnokonfessional
müxt
əliflik, iqtisadi tənəzzül, resurs asılılığı), bu illər A.Akaye-
vin nisb
ətən sakit hakimiyyət dövrü ilə səciyyələnir. 2000-ci il-
163
|