Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 29. 07. 2013-cü il tarixli 754 nömrəli əmri ilə



Yüklə 64,3 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/28
tarix17.04.2017
ölçüsü64,3 Kb.
#14253
növüDərslik
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   28

Açar sözl e r
Bitkilərdə toxuma qrupları 
Örtük
Törədici
Mexaniki
Birhüceyrəlilər
Nümayəndələri         Xüsusiyyətləri
Nümayəndələri         Xüsusiyyətləri
Çoxhüceyrəlilər
2
2
Birhüceyrəlilər
Çoxhüceyrəlilər
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Orqanizmlərin hüceyrəli quruluşu. Toxumalar, orqanlar və orqanlar sistemi
Çoxhüceyrəli 
orqanizmlər
Ulva 
yosunu
Şirinsu 
hidrası

41
40
 
Çoxhüceyrəli  orqanizmlər. 
Onların  hüceyrələri  arasında  ixtisas-
laşma mövcuddur. Hüceyrələrin bir qismi qida-
lanmağa,  bəziləri  tənəffüsə,  digərləri  çoxalma 
kimi proseslərə ixtisaslaşmışlar. Çoxhüceyrəli or-
qanizmlərdə  hüceyrələr  birləşərək  toxumaları, 
toxumalar  isə  orqanları  əmələ  gətirir.  Orqanlar 
da öz növbəsində orqanlar sistemini təşkil edir-
lər. Lakin yosunlar, göbələklər, heyvanlardan isə 
süngər və bağırsaqboşluqlular kimi orqanizmlər-
də  toxuma  və  orqanlar  olmur.  Çoxhüceyrəlilər-
dən  ən  ali  quruluşlu  orqanizmlər  ali  bitkilər  və 
xordalı heyvanlar hesab olunur.
Çoxhüceyrəli  or-
qanizmlər bitki, heyvan və göbələklər aləminə da-
xildirlər. 
Cədvəli dəftərinizə çəkin və tamamlayın:
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
Yaşıl evqlena
Xlamidomonada 
yosunu
İnfuzor-tərlik
Adi amöb
1.  Şəkildə göstərilən birhüceyrəli orqanizmlərin  nə vasitəsilə 
hərəkət etdiyini göstərin.
__ bütün həyat prosesləri bir hüceyrə daxi-
lində  gedir.  __  hüceyrələr  arasında  ixtisas-
laşma getmişdir.
2. Kolonial və çoxhüceyrəli orqa-
nizmlər arasında oxşar və fərqli 
cəhətləri müəyyən edin.
Kolonial
Çoxhüceyrəlilər
12. 
Bitkinin törədici, örtük və mexaniki toxumaları
XIX əsrdə  alimlər  müəyyən etdilər ki, bitki və heyvan orqanizm-
ləri  hüceyrələrdən  təşkil  olunmuşdur.  Hüceyrələr  orqanizmdə 
müxtəlif  funksiyaları  yerinə  yetirirlər.  Bunun  üçün  müəyyən 
hüceyrələr  birgə  işləməli  və  bir-biri  ilə  qarşılıqlı  əlaqədə  olma-
lıdır.
1
Təchizat:  çiy və bişmiş kartof.
İşin gedişi:
1. Çiy və bişmiş kartofu  hissələrə bölün. 
2. Əllə onun dəriciyini doğranmış  hissələrdən ayırmağa çalışın. Qabıq 
və yumşaq  hissələr bir-birindən quruluşuna görə nə ilə fərqlənir?
3. Kiçik parçaları əllə yarıya bölün, onları ovmağa çalışın.
· Çiy və bişmiş kartofla olan nəticəni müqayisə edin. Bunu nə ilə izah et-
mək olar?
Nəticəni müzakirə edək:
Toxuma. 
tirən  hüceyrələr  qrupu  və  hüceyrəarası  maddə  —  toxuma  adlanır. 
Toxumalara həm bitkilərdə, həm də heyvanlarda rast gəlinir. 
Bitki toxumaları. Törədici, əsas, örtük, ötürücü, mexaniki  ifra-
zat toxuma qruplarını   ayırırlar.
Törədici  və  ya  meristem  toxuması  (yun.  “meristes”  –  bölünən).     
Hüceyrələri kiçik, nazik qılaflı və iri nüvəli olub  bölünmə qabiliyyəti-
nə malikdir. Digər toxumaların hüceyrələrinə başlanğıc verərək bitki-
lərin bütün ömrü boyu  böyüməsini və inkişafını təmin edir.
Örtük toxuması. Bitkini xaricdən örtərək onu ətraf mühitin əlve-
rişsiz təsirindən  qoruyur. Yarpaqların və cavan zoğların səthi örtük to-
xumasının bir növü olan dəricik və ya epiderma (yun. “epi” – üstündə 
və “derma” – dəri)  ilə örtülür. 
Quruluş və mənşəcə eyni olan və oxşar funksiya yerinə ye-
· Nə üçün hüceyrələr müxtəlif funksiyaları yerinə yetirirlər?
Hüceyrələrin birgə fəaliyyət göstərməsinin səbəbi nədir?
· 
Açar sözl e r
Bitkilərdə toxuma qrupları 
Örtük
Törədici
Mexaniki
Birhüceyrəlilər
Nümayəndələri         Xüsusiyyətləri
Nümayəndələri         Xüsusiyyətləri
Çoxhüceyrəlilər
2
2
Birhüceyrəlilər
Çoxhüceyrəlilər
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Orqanizmlərin hüceyrəli quruluşu. Toxumalar, orqanlar və orqanlar sistemi
Çoxhüceyrəli 
orqanizmlər
Ulva 
yosunu
Şirinsu 
hidrası

Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Mətndən istifadə edərək dəftərinizdə cədvəli doldurun.
Toxuma
Harada yerləşir
Funksiyası
Hüceyrələrin xüsusiyyətləri 
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
Toxuma qrupları ilə onları xarakterizə edən xüsusiyyətlər arasında uy-
ğunluğu göstərin.
  __  bitkilərin  bütün  ömrü  boyu    böyüməsini  təmin  edir.  Bitkini  ətraf 
mühitin əlverişsiz təsirindən __ qoruyur.  __ bitkilərə möhkəmlik verir.
43
42
Dəricik  şəffaf  və  canlı  hüceyrələrdən  təşkil  olun-
muşdur. Hüceyrələri sıx yerləşir. Üzəri dəriciklə örtül-
müş  bitki  orqanlarında  qaz  mübadiləsi  xüsusi  quru-
luşlu ağızcıqlarla gedir. Payızda bitkinin bəzi hissələ-
rində dəricik örtük toxumasının digər növü olan man-
tarla əvəz olunur. 
Mantar. Üzərinə yağabənzər maddələr hopmuş qalın 
divarlı ölü hüceyrələrdən ibarətdir. O, bitkiyə su və işı-
ğın  keçməsinin qarşısını alır. Üzəri mantarla örtülmüş 
bitki orqanlarında qaz mübadiləsi mərciməklər adlanın 
Soğanın dəricik 
hüceyrələri
Açar sözl e r
Örtük toxuması / Törədici toxuma /  Dəricik / Ağızcıq / Mantar / Qabıq / Mexaniki toxuma
13. 
Bitkinin ötürücü, əsas və ifrazat toxumaları
Baobab ağacının vitaminlərlə zəngin şirəli və yumşaq hissələrini 
insanlar  qida  kimi  istifadə  edirlər. 
onun  nəhəng  gövdəsi  yağışlar  dövründə  su  ehtiyatı  toplayır. 
Gövdədə yaranan nəmişlik isə termitlərə (həşəratların bir növü) 
baobabın qabığını deşməyə imkan vermir. 
Quraqlıqdan  qorunmaq  üçün 
· Ağacın belə xüsusiyyətlər qazanması hansı toxumanın hesabınadır?
· Bitkidə  hansı toxumalar ola bilər?
· Onlar hansı funksiyanı yerinə yetirir?
1
Bitki budağını bir müddət rənglənmiş suya qoyun. Təcrübədə o, mine-
ral maddələri əvəz edir. 2–3 gündən sonra zoğda eninə və uzununa kə-
siklər aparın.
· Nə müşahidə etdiniz?
Ötürücü toxuma.  
rucuqlar (
 boruları) ilə yuxarı qalxır. Borucuqlar 
Su və mineral duzlar gövdə boyunca yerləşən bo-
ksilema
yan divar-
Borucuqlar
Ələyəbənzər borular
ları  qalınlaşmış  və  arakəsmələri  isə  itərək 
boru  şəklini  almış 
olunmuşdur. Yarpaqlarda və yaşıl gövdələr-
də sintez olunan üzvi maddələr isə gövdənin 
qabıq hissəsində yerləşən floema (ələyəbən-
zər) boruları ilə bitkinin müxtəlif orqanları-
na  aparılır.  Floema  boruları  arakəsmələri 
ələk  kimi  deşikli  olan  canlı  hüceyrələrdən 
təşkil edilmişdir.
Parenxim (əsas) toxuma. Nazik qılaflı 
canlı hüceyrələrdən ibarətdir. Bitkinin bü-
tün  orqanlarında  rast  gəlinir  və  orqan-
lararası  boşluğu  doldurur.  Əsas  toxuma 
maddələrin  əmələ  gəlməsində  və  toplan-
masında iştirak edir:
a) Fotosintezedici toxuma. Əsas toxuma 
növüdür.  Sitoplazmasında  çoxlu  miqdar-
da yaşıl xloroplastlar olur. Bitkilərin yaşıl 
hissələrində, xüsusən yarpaqlarda rast gə-
linir. Əsasən fotosintez prosesini həyata ke-
çirir və üzvi maddələr əmələ gətirir.
ölü  hüceyrələrdən  təşkil 
2
2
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Orqanizmlərin hüceyrəli quruluşu. Toxumalar, orqanlar və orqanlar sistemi
a
b
Orqanlar və bütöv bitki üçün dayaq.
e
Əlverişsiz təsirlərdən və zədələrdən qoruyur.
d
Bitkinin böyüməsini təmin edir.
ç
İri nüvəli, daim bölünən, kiçikölçülü hüceyrələr.
c
Daxili toxumaları su itkisindən, tozdan
və mikroblardan qoruyur.
Kökün möhkəmliyini və elastikliyini təmin edir.
1. Örtük toxuması
2. Mexaniki toxuma
3. Törədici toxuma
kiçik  dəliklər  vasitəsilə  olur.  Bitkinin  yaşı  artdıqca  mantar  qatı  qa-
lınlaşır.
Mexaniki toxuma. Gövdədə, yarpaq saplağında,
yerləşir.  Mexaniki  toxuma  bitkiyə  möhkəmlik  verərək  dayaq  funk-
siyasını yerinə yetirir. Onlar əsasən ölü (bəzən canlı) hüceyrələrdən iba-
rətdir.
 yarpaq damarında 
 Ötürücü toxuma

Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Mətndən istifadə edərək dəftərinizdə cədvəli doldurun.
Toxuma
Harada yerləşir
Funksiyası
Hüceyrələrin xüsusiyyətləri 
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
Toxuma qrupları ilə onları xarakterizə edən xüsusiyyətlər arasında uy-
ğunluğu göstərin.
  __  bitkilərin  bütün  ömrü  boyu    böyüməsini  təmin  edir.  Bitkini  ətraf 
mühitin əlverişsiz təsirindən __ qoruyur.  __ bitkilərə möhkəmlik verir.
43
42
Dəricik  şəffaf  və  canlı  hüceyrələrdən  təşkil  olun-
muşdur. Hüceyrələri sıx yerləşir. Üzəri dəriciklə örtül-
müş  bitki  orqanlarında  qaz  mübadiləsi  xüsusi  quru-
luşlu ağızcıqlarla gedir. Payızda bitkinin bəzi hissələ-
rində dəricik örtük toxumasının digər növü olan man-
tarla əvəz olunur. 
Mantar. Üzərinə yağabənzər maddələr hopmuş qalın 
divarlı ölü hüceyrələrdən ibarətdir. O, bitkiyə su və işı-
ğın  keçməsinin qarşısını alır. Üzəri mantarla örtülmüş 
bitki orqanlarında qaz mübadiləsi mərciməklər adlanın 
Soğanın dəricik 
hüceyrələri
Açar sözl e r
Örtük toxuması / Törədici toxuma /  Dəricik / Ağızcıq / Mantar / Qabıq / Mexaniki toxuma
13. 
Bitkinin ötürücü, əsas və ifrazat toxumaları
Baobab ağacının vitaminlərlə zəngin şirəli və yumşaq hissələrini 
insanlar  qida  kimi  istifadə  edirlər. 
onun  nəhəng  gövdəsi  yağışlar  dövründə  su  ehtiyatı  toplayır. 
Gövdədə yaranan nəmişlik isə termitlərə (həşəratların bir növü) 
baobabın qabığını deşməyə imkan vermir. 
Quraqlıqdan  qorunmaq  üçün 
· Ağacın belə xüsusiyyətlər qazanması hansı toxumanın hesabınadır?
· Bitkidə  hansı toxumalar ola bilər?
· Onlar hansı funksiyanı yerinə yetirir?
1
Bitki budağını bir müddət rənglənmiş suya qoyun. Təcrübədə o, mine-
ral maddələri əvəz edir. 2–3 gündən sonra zoğda eninə və uzununa kə-
siklər aparın.
· Nə müşahidə etdiniz?
Ötürücü toxuma.  
rucuqlar (
 boruları) ilə yuxarı qalxır. Borucuqlar 
Su və mineral duzlar gövdə boyunca yerləşən bo-
ksilema
yan divar-
Borucuqlar
Ələyəbənzər borular
ları  qalınlaşmış  və  arakəsmələri  isə  itərək 
boru  şəklini  almış 
olunmuşdur. Yarpaqlarda və yaşıl gövdələr-
də sintez olunan üzvi maddələr isə gövdənin 
qabıq hissəsində yerləşən floema (ələyəbən-
zər) boruları ilə bitkinin müxtəlif orqanları-
na  aparılır.  Floema  boruları  arakəsmələri 
ələk  kimi  deşikli  olan  canlı  hüceyrələrdən 
təşkil edilmişdir.
Parenxim (əsas) toxuma. Nazik qılaflı 
canlı hüceyrələrdən ibarətdir. Bitkinin bü-
tün  orqanlarında  rast  gəlinir  və  orqan-
lararası  boşluğu  doldurur.  Əsas  toxuma 
maddələrin  əmələ  gəlməsində  və  toplan-
masında iştirak edir:
a) Fotosintezedici toxuma. Əsas toxuma 
növüdür.  Sitoplazmasında  çoxlu  miqdar-
da yaşıl xloroplastlar olur. Bitkilərin yaşıl 
hissələrində, xüsusən yarpaqlarda rast gə-
linir. Əsasən fotosintez prosesini həyata ke-
çirir və üzvi maddələr əmələ gətirir.
ölü  hüceyrələrdən  təşkil 
2
2
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Orqanizmlərin hüceyrəli quruluşu. Toxumalar, orqanlar və orqanlar sistemi
a
b
Orqanlar və bütöv bitki üçün dayaq.
e
Əlverişsiz təsirlərdən və zədələrdən qoruyur.
d
Bitkinin böyüməsini təmin edir.
ç
İri nüvəli, daim bölünən, kiçikölçülü hüceyrələr.
c
Daxili toxumaları su itkisindən, tozdan
və mikroblardan qoruyur.
Kökün möhkəmliyini və elastikliyini təmin edir.
1. Örtük toxuması
2. Mexaniki toxuma
3. Törədici toxuma
kiçik  dəliklər  vasitəsilə  olur.  Bitkinin  yaşı  artdıqca  mantar  qatı  qa-
lınlaşır.
Mexaniki toxuma. Gövdədə, yarpaq saplağında,
yerləşir.  Mexaniki  toxuma  bitkiyə  möhkəmlik  verərək  dayaq  funk-
siyasını yerinə yetirir. Onlar əsasən ölü (bəzən canlı) hüceyrələrdən iba-
rətdir.
 yarpaq damarında 
 Ötürücü toxuma

Açar sözlər
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Müxtəlif sütunlarda verilmlş məlumatlar arasında   uyğunluğu  tapın:
Toxuma    
Funksiyası  
Quruluşu
1. Törədici
2. Örtücü
3. Mexaniki
4. Əsas
5. Ötürücü 
A) Möhkəmlik vermək 
və dayaq 
B) Ehtiyat qida mad-
dəsi toplamaq
C) Mühafizə
Ç) Böyümə
D) Bitkilərdə su və 
maddələri  daşımaq
I.    Qalın qılaflı ölü hüceyrələr  
II.  Kiçikölçülü  hüceyrələri 
daim bölünürlər. 
III. Hüceyrələri bir-birinə sıx 
söykənir.
IV.  Hüceyrələri nəqledici 
borular əmələ gətirir.
V.    Hüceyrələrində çoxlu 
xloroplastlar olur.
1. Aşağıda göstərilən obyektlərin toxuma qrupunu təyin edin:
a. Çinarın gövdəsinin özəyi__    
b. Pomidorun ləti __    
c. Gicitkənin tükcükləri __     
d. Kökün ucu __    
e. Yarpaq damarı __
Bitkidə maddələrin daşınması __ vasitəsilə həyata 
keçirilir. Bitkinin bütün orqanlarında __ rast 
gəlinir. Bitkidə nektarlıqlar __  aiddir.
Açar sözl e r
Ötürücü toxuma
Əsas toxuma
İfrazat toxuması
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
1
14. 
Heyvan toxumaları
Orqanizmlərin əksəriyyəti xaricdən örtüklə örtülmüşdür. Fildə dəri ör-
tüyünün qalınlığı 1,8 sm-ə, Nil begemotunda isə 2,5 sm-ə çatır.
Bitki və heyvanlarda örtük toxumasının quruluşunun 
öyrənilməsi.
· Bitki və heyvanlarda örtük toxumalarının şəkillərini 
müqayisə edin.
· Bu toxuma hüceyrələrinin hansı quruluş xüsusiyyət-
lərinə görə oxşar və fərqli  olduğunu müəyyənləşdirin.
· Nə üçün bu toxumaları örtük toxuması adlandırırlar?
və  ya  bir  neçə  qatdan  ibarət  hü-
ceyrələrdən  təşkil  olunur.  Onlar-
da hüceyrəarası maddələr az olur. 
Heyvanlarda  bu  toxumaya  dəri-
nin üst qatında, dərinin törəmələ-
rində (buynuz, dırnaq və s.), vəzi-
lərdə  və  tənəffüs  yollarında  rast 
gəlinir. Quruluş xüsusiyyətinə və 
yerinə  yetirdikləri  funksiyalara 
görə epiteli toxumasının yastı, və-
zili, kirpikli, kubşəkilli və bu   ki-
mi müxtəlif növlərini ayırırlar.
Birləşdirici  toxuma.  Heyvan 
orqanlarının  əsas  hissəsini  təşkil 
edir.  Birləşdirici  toxuma  orqa-
nizmdə  əsasən  müdafiə  və  dayaq 
funksiyasını  yerinə  yetirir.  Bir-
ləşdirici  toxumanın  müxtəlif 
funksiya  yerinə  yetirən  bir  neçə  növü  var.  Bu  qrupa 
sümük, 
qığırdaq, qan  
 toxumaları aiddir. Birləşdirici toxumada, adə-
tən, hüceyrəarası maddə çox olur.
lifli, 
piy
Epiteli toxumaları
Kirpiklər
Vəzi kanalı
Çoxqatlı 
yastı epiteli 
(dəridə)
Vəzili 
epiteli
(vəzilərdə)
  
Kirpikli 
epiteli 
(tənəffüs 
yollarında)
A
Heyvanlarda  da  oxşar  hüceyrələr  və  hüceyrəarası  maddələr 
qrupu toxumalar əmələ gətirir. 
Heyvan toxumaları. Epiteli, birləşdirici, əzələ, sinir kimi 4 toxu-
ma qrupunu ayırırlar. 
Epiteli toxuması. Epiteli toxuması bir-birinə sıx söykənmiş bir 
Lifli 
 
Piy 
Qığırdaq 
Qan 
Birləşdirici toxumalar
B
· Bitkilərin örtük və digər toxumaları heyvanların toxumalarından 
fərqlənirmi?
Fotosintezedici (parenxim)
toxuma
2
2
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Orqanizmlərin hüceyrəli quruluşu. Toxumalar, orqanlar və orqanlar sistemi 
45
44
b)  Ehtiyat  toplayıcı  toxuma.  Hücey-
rələri  iri  vakuollara  malikdir.  Vakuol-
lar içərisindəki hüceyrə şirəsində müx-
təlif  ehtiyat  qida  maddələri  –  nişasta 
dənələri, yağ damlaları, suda həll olmuş 
şəkər və s. toplanır. Ehtiyat   maddələr 
əsasən böyümə üçün istifadə olunur.
İfrazat toxumasına bitkilərin nektarlıqları, şirə ifraz edən ka-
nalcıqlar  aiddir.  Hüceyrələrində  həşəratları  bitkiyə  cəlb  etmək, 
bitkini heyvanlar tərəfindən yeyilməkdən mühafizə etmək və s. 
üçün  xüsusi maddələr toplanır.

Açar sözlər
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Müxtəlif sütunlarda verilmlş məlumatlar arasında   uyğunluğu  tapın:
Toxuma    
Funksiyası  
Quruluşu
1. Törədici
2. Örtücü
3. Mexaniki
4. Əsas
5. Ötürücü 
A) Möhkəmlik vermək 
və dayaq 
B) Ehtiyat qida mad-
dəsi toplamaq
C) Mühafizə
Ç) Böyümə
D) Bitkilərdə su və 
maddələri  daşımaq
I.    Qalın qılaflı ölü hüceyrələr  
II.  Kiçikölçülü  hüceyrələri 
daim bölünürlər. 
III. Hüceyrələri bir-birinə sıx 
söykənir.
IV.  Hüceyrələri nəqledici 
borular əmələ gətirir.
V.    Hüceyrələrində çoxlu 
xloroplastlar olur.
1. Aşağıda göstərilən obyektlərin toxuma qrupunu təyin edin:
a. Çinarın gövdəsinin özəyi__    
b. Pomidorun ləti __    
c. Gicitkənin tükcükləri __     
d. Kökün ucu __    
e. Yarpaq damarı __
Bitkidə maddələrin daşınması __ vasitəsilə həyata 
keçirilir. Bitkinin bütün orqanlarında __ rast 
gəlinir. Bitkidə nektarlıqlar __  aiddir.
Açar sözl e r
Ötürücü toxuma
Əsas toxuma
İfrazat toxuması
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
1
14. 
Heyvan toxumaları
Orqanizmlərin əksəriyyəti xaricdən örtüklə örtülmüşdür. Fildə dəri ör-
tüyünün qalınlığı 1,8 sm-ə, Nil begemotunda isə 2,5 sm-ə çatır.
Bitki və heyvanlarda örtük toxumasının quruluşunun 
öyrənilməsi.
· Bitki və heyvanlarda örtük toxumalarının şəkillərini 
müqayisə edin.
· Bu toxuma hüceyrələrinin hansı quruluş xüsusiyyət-
lərinə görə oxşar və fərqli  olduğunu müəyyənləşdirin.
· Nə üçün bu toxumaları örtük toxuması adlandırırlar?
və  ya  bir  neçə  qatdan  ibarət  hü-
ceyrələrdən  təşkil  olunur.  Onlar-
da hüceyrəarası maddələr az olur. 
Heyvanlarda  bu  toxumaya  dəri-
nin üst qatında, dərinin törəmələ-
rində (buynuz, dırnaq və s.), vəzi-
lərdə  və  tənəffüs  yollarında  rast 
gəlinir. Quruluş xüsusiyyətinə və 
yerinə  yetirdikləri  funksiyalara 
görə epiteli toxumasının yastı, və-
zili, kirpikli, kubşəkilli və bu   ki-
mi müxtəlif növlərini ayırırlar.
Birləşdirici  toxuma.  Heyvan 
orqanlarının  əsas  hissəsini  təşkil 
edir.  Birləşdirici  toxuma  orqa-
nizmdə  əsasən  müdafiə  və  dayaq 
funksiyasını  yerinə  yetirir.  Bir-
ləşdirici  toxumanın  müxtəlif 
funksiya  yerinə  yetirən  bir  neçə  növü  var.  Bu  qrupa 
sümük, 
qığırdaq, qan  
 toxumaları aiddir. Birləşdirici toxumada, adə-
tən, hüceyrəarası maddə çox olur.
lifli, 
piy
Epiteli toxumaları
Kirpiklər
Vəzi kanalı
Çoxqatlı 
yastı epiteli 
(dəridə)
Vəzili 
epiteli
(vəzilərdə)
  
Kirpikli 
epiteli 
(tənəffüs 
yollarında)
A
Heyvanlarda  da  oxşar  hüceyrələr  və  hüceyrəarası  maddələr 
qrupu toxumalar əmələ gətirir. 
Yüklə 64,3 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   28




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin