Dərslik II cild Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

Ey aləmlərin şahı, ey xətəməl-ənbiya,

Ey övliyalar sirrin bilən, ey Məhəmməd əl-Mustafa

Sənin ləli-gövhər kəlamların həqiqəti qıldı bəyan,

Camalının şəm"i yolumuzu işıqlatdı, oldun bizə rahnüma

Eşq günəşi camalının işığından aldı ziya

Ey gözlərə nur bəxş edən, ey Padişahi-ənbiya.

Həzrət Peyğəmbər (s) bir tərəfdən bilikləri yayır, insanlara “Nur bəxş edib” onları cəhalətdən qurtarır, digər tərəfdən də bilən­lə­rin bildiklərini başqalarına öyrətməsini əmr edir, ehtiyac duyulan bölgələrə müəllim göndərmə vəzifəsini yerinə yetirirdi. Peyğəm­bə­rin təşviqiylə elm adamları hər yerdə rəğbətlə qarşlanırdı.

Peyğəmbərimiz (s) hər zaman zülmə, ana-ataya üsyan edən­lə­rə, rüşvətə, lovğalıq və təcəssüsə (başqalarında ayıb axtarma, qey­bət), təfriqəyə qarşı mübarizə aparmış, bunların əksinə olaraq millət içərisində düzlük və doğruçuluğu əliaçıqlığı, mərhəməti, qonşu haq­la­rına piayət etməyi, düzgün dost seçməyi, cihad etməyi, xoş rəftarlı olmağı, gözəl əxlaq sahibi olmağı təbliğ etmişdir.

Peyğəmbərimiz (s) özü də əxlaqca insanlara nümunə idi. Mü­qəd­dəs kitabımızda peyğəmbərimizə xitabən deyilir: “Doğrudan da, sən böyük əxlaq sahibisən! (Böyük bir din üzərindəsən!)” Peyğəm­bə­rimiz (s) buyurmuşdur: “Sizin ən xeyirliniz əxlaqca ən gözəl olanıdır”.

Peyğəmbərimiz (s) ona vəhy edilənləri yaymış, katiblərinə yaz­­­dırmış, təhsili, tərbiyəni, mənəvi, əxlaqi məsələləri xalq arasında təbliğ etmiş, Allahın kəlamlarını kütlələrə yaymış, onları yazdır- mış­dır.

Bütün bunların nəticəsində Quran adlı müqəddəs bir kitabın meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur. “Quran” ((قران özü də “Qər'ə” ((قرعه sözünün kökündən əmələ gələrək, “Oxumaq”, “Tələffüz etmək” mənasını verir.

Başqa sözlə, Quran həm filoloji, həm pedaqoji cəhətdən “Oxu­­maq”, “Qiraət” deməkdir. Çünki Quran özü bir təlim, tərbiyə va­sitəsidir. Quran “Ümmül-Kitab” (Kitabların anası), “Kəşfül-Hə­qa­yiq” (Həqiqətlərin kəşfi), “Məcmueyi-Xeyrül Kəlam” (Xeyirli söz­lər, kəlamlar toplusu) kimi gözəl sözlərlə adlandırılmışdır.

Elmin dəyəri və önəmi haqqında Peyğəmbərimizin (s) çoxlu hədisləri vardır. O belə deyirdi: “Beşikdən qəbrədək öyrən”, “Elmi­mi artıraraq Allaha yaxın olmadığın günün şəfəqi lənətlənsin”. “Elmi aramayan ölür”, “Alimləri eşidin, çünki onlar dünyanın çıra­ğı, axirətin nurudurlar”, “Elm öyrənmək üçün yola çıxan kimsə evinə dönüncəyə qədər Allah yolundadır”, “Elm arayanları mələklər qanadlarıyla qoruyur”, “Elmi əldə edin, Allah yolunda onu əldə edən xeyir işləmiş olur, ondan bəhs edən, Rəbbini öymüş olur, sə­də­qə vermiş olur; onu haq edən, kimsələrə verən, yaxşılıq etmiş olur”. “Elm Çində də olsa get dalınca öyrən”.

Məhəmməd Peyğəmbərin (s) şəxsi nümunəsi və hədislər, peyğəmbərimizin səhabələri İslamda ən gözəl tərbiyə vasitəsidir. İslam dininin banisi Məhəmməd Peyğəmbər (ə.s) bacarıqlı bir siya- sətçi, qanunşünas, bəlağətli natiq, gözəl əxlaq müəllimi, safürəkli dindar, ləyaqətli başçı, mehriban rəhbər, böyük islahatçı, cəsur sərkərdə, mahir cəngavər olmuş və həmişə qalibiyyət onun tərəfində olmuşdur. Peyğəmbərimizin (s) əxlaqi keyfiyyətləri haqqında danış­saq, deyə bilərik ki, o bir əxlaqilik, mənəviyyat timsalı kimi tərbiyə işində gözəl nümunə ola bilər.

“Qurani-Kərim”də Peyğəmbərimizə (s) xitabən-“Sən böyük əxlaq üzərindəsən”-buyurulur. Peyğəmbərimiz müsəlman ümməti üçün “Usuvəti-həsənə” (“Gözəl nümunə”) hesab edilir. İs­lam tərbi­yə­sinin ən gözəl nümunəsi şübhəsiz Məhəmməd Peyğəm­bərin (s) həyatı, fəaliyyəti, daha sonra bir sıra din böyüklərinin, elm-idrak sahib­lərinin və görkəmli şəxsiyyətlərin həyat tərzi, yaşantısı, nümu­nəsidir. Peyğəmbər (s) öz müdrik kəlamlarında tərbiyə məsələsinə geniş yer vermişdir. O özü hər yerdə, hər işdə nəzakət qaydalarını gözləmiş, bəd əməllərdən uzaq olmağı, əmanətə xəyanət etməməyi, hamının hörmətini qazanmağı tövsiyə etmişdir. Peyğəmbərimiz (s) ədəb, əxlaq haqqında deyirdi: “Kiçiklərimizin halına acımayan, bö­yük­lərimizin şərəfini bilib haqlarını təslim etməyən bizdən (əhli sün­nətdən) deyildir”.

İki adamın barışması, onların aralarının düzəlməsi, namaz qıl­maq­dan, oruc tutmaqdan xeyirlidir. İki cür adama Allah qiyamət günü rəhm etməz: yaxın adamlarının əhvalını soruşmayana və pis qon­şuya; Allah lənət eləsin ana ilə övladın, qardaş ilə qardaşın arasına girib, onları bir-birindən ayıranlara; atanın öz oğluna əvəz­siz olaraq verdiyi, bağışladığı şeylərin ən üstünü tərbiyədir; Allaha doğ­­ru sözdən daha qiymətli bir sədəqə yoxdur; Düzgün olun, çünki düz­gün­lük cənnətə açılan qapılardan biridir: yalan danışmaq cə­hən­nəm qapılarından biridir; Ağlına gələni danışmaq günaha yazılır; Ça­lış insanları şərdən xilas et. Bu sənin özünə verdiyin qiymətdir: İs­lamda insanların mənəvi qiymətləri sahib olduqları əxlaqa görədir. Bir hədisdə deyilir: “Sizin imanca ən gözəliniz, əxlaqca ən gözəl olanı­nızdır”.

Peyğəmbər (s) insanın bir şəxsiyyət kimi formalaşmasında elmi biliklərin mənimsənilməsinə xüsusi diqqət yetirirdi. O alimi, bilikli insanı qiyamət günü parlayacaq bir ulduza bənzədirdi, beşik- dən qəbrədək öyrənməyi, bilik ardınca Çinə belə getməyi məsləhət görürdü. O, bilik əldə etməyin ən yaxşı yolunu sual cavabda, soru­şub, öyrənməkdə görürdü.

Peyğəmbərimiz (s) deyirdi: “Elm elə xəzinədir ki, açarları sualdır. Sual edin, sualda dörd adamın əcri var: sual edənin, alimin, qulaq asanın və onları sevən adamın. Yaramaz ki, cahil bilmədiyi halda, alim bildiyi halda sussun. Bir alimin məclisində olmaq min rükət namaz qılmaqdan, min xəstəyə baş çəkməkdən, min cənazə müşaiyət etməkdən yaxşıdır”.

Soruşmuşlar ki, “Ya Peyğəmbər, “Quran” oxumaqdanmı? O demişdir: “Biliksiz “Quran” fayda verərmi?” Peyğəmbərimiz hər cür elmi öyrənməyi məsləhət görürdü. Elm və biliklərə yiyələnmək Al­lahın yanında oruc tutmaqdan da, namaz qılmaqdan da, həccə getməkdən də, Ulu Tanrı yolunda cihada qoşulmaqdan da üstündür. Peyğəmbərimiz (s) deyirdi: “Kimdən bilik öyrənirsinizsə, ona hör­mət edin, ona qarşı mehriban olun. Kimə bilik öyrədirsinizsə, ona qarşı da mehriban olun”.