Dərslik kimi tövsiyyə edilir. B a k I 2 0 1 6 İQTİsadi İnformatiKA

MODELLƏRƏ ƏSASLANAN QQDS ALTSİSTEMİ 
 
Modellər  həmişə,  hətta  informasiya  (kompüter) 
texnologiyalarına  qədər  də  qərarın  hazırlanması  və 
qəbulunda  əsas  rol  oynamışdır.  Güclü  İNTEX 
instrumentlərinin  meydana  çıxması  qərar  qəbuluna 
dəstəyi daha da möhkəmləndirmişdir. Qərar qəbulu üçün 
dəstək  verən  modellərə  ənənəvi  statistik,  balans  və 
optimallaşdırma  modelləri  nümunədir.  Biznes-planların 

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________256________________________ 
 
tərtibində  və  mürəkkəb  işlər  ardıcıllığının  icrasında  qraf 
modelləri  tətbiq  edilir.  Bu  sistemlərin  əsas  vəzifəsi 
proqnoz 
qiymətləri 
əsasında 
qərar 
variantları 
hazırlamaqdan 
ibarətdir. 
Həm 
mikrosəviyyədə 
(Qiymətlərin  və  satışın  səviyyələrini,  istehsalın  həcmini 
təsvir edən modellər), həm də makrosəviyyədə (Sahələrin 
inkişafı ssenariləri əsasında bütövlükdə milli iqtisadiyyatı 
təsvir edən modellər) qərar qəbulu üçün modellər qurmaq 
mümkündür. 
Model tiplərindən asılı olaraq müxtəlif paketlər tətbiq 
edilir. Məsələn, statistik modellər üçün SAS və SPSS kimi 
dünyada məşhur paketlər, optimallaşdırma məsələlərinin 
həlli üçün GAMS paketi və s. mövcuddur. 
 
VERİLƏNLƏRƏ ƏSASLANAN QQDS ALTSİSTEMİ 
 
Bu,  formal  cəhətdən  ən  mürəkkəb  məsələ  olan 
aktual  verilənlərin  operativ  emalı  altsistemidir.  Burada 
söhbət,  faylların  yaddaşda  yerləşdirilməsi,  axtarışı  və 
təqdimatı  kimi  elementar  əməliyyatlardan  deyil,  ilk 
növbədə,  verilənlərin  saxlanc  yerlərindən  (Data 
Warehouse)  və on-line emal sistemlərindən (OLAP) gedir. 
OLAP-sistemlərə  əsaslanan  Qərar  qəbulunu  dəstəkləyən 
sistemlər irihəcmli aktual verilənlərin təhlili əsasında qərar 
qəbuluna  güclü  kompüter  dəstəyi  verə  bilir.  Belə 
sistemlərə  nümunə  kimi  coğrafi  informasiya  sistemlərini 
(CİS) göstərmək olar.  
Verilənlərin  saxlanc  yeri  dedikdə,  qərar  qəbulunu 
dəstəkləmək  üçün  formalaşdırılan  predmet  yönümlü, 
inteqrasiya  edilmiş,  zaman-zaman  zənginləşdirilən,  lakin 

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________257________________________ 
 
qeyd  edildikdən  (yaddaşa  (bazaya)  yazıldıqdan)  sonra 
dəyişdirilməyən  verilənlər  yığımı  nəzərdə  tutulur. 
Verilənlərin  saxlanc  yerlərində  istifadə  edilən  nisbətən 
geniş yayılmış emal metodları çoxölçülü təsnifləşdirmə və 
asılılıqların bərpası kimi statistik metodlardan ibarətdir. Bu 
metodların bir qismi kəşfiyyat təhlili (Data Mining) deyilən 
kateqoriyaya aid olub, bazaya yığılmış verilənlərdəki gizli 
qanunauyğunluqları aşkarlamağa xidmət edir. 
 
TELEKOMMUNİKASİYALARA ƏSASLANAN 
QQDS ALTSİSTEMİ 
 
Qərar  qəbulunun  telekommunikasiya  dəstəyi  iki  və 
daha  çox  mütəxəssisin  ünsiyyət  qurmasına,  informasiya 
mübadiləsi etməsinə və birgə fəaliyyətlərini koordinasiya 
etməyə  (əlaqələndirməyə)  imkan  verir.  Belə  sistemlərə 
nümunə  kimi  audio-,  video-,  Veb-konfranslar,  elektron 
poçt göstərilə bilər ki, bunlara da bəzən qrupşəkilli qərar 
qəbulu sistemi də deyilir. Bu  tip altsistemlər mütəxəssis 
qrupları 
arasında 
əlaqə 
yaradaraq 
informasiya 
mübadiləsini  reallaşdırır  və  mütəxəssis  qruplarının  birgə 
işləməsini təmin edir.  
 
QQDS-İN REALLAŞDIRILMASI NÜMUNƏLƏRİ 
 
Rusiyada  geniş  tətbiq  tapmış  Qərar  qəbulunu 
dəstəkləyən  sistemlərindən:  ORACLE  OLAP,  mySAP, 
Hyperion Enterprise sistemlərini göstərmək olar.  
SAP (SAP- Software Applied Products) şirkətinin əsas 
məhsulu olan SAP-ERP R/3 sisteminin əsas özəyi - on-line 

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________258________________________ 
 
transaksiya  emalı  sistemində  (OLTP)  R/3  funksional 
altsistemi:  maliyyə  (FI),  logistika  (LO),  kadrlar  (HR)  və 
sahəvi əlavələri (Industry Solitions - IS) özündə birləşdirir. 
QQDS-in intellektual  əlavələrinə adətən, modellərə, 
verilənlərə və biliklərə əsaslanan altsistemlər aid edilir. 
SAP şirkəti aşağıdakı intellektual əlavələri təklif edir: 
 Biznes-informasiya 
saxlanc 
yeri 
(Busines 
Information Warehouse BIW); 
 Biliklərin saxlanc yerinin idarə edilməsi (Knowledge 
Warehouse Management – KWM); 
 Korporativ  maliyyənin  idarə  edilməsi  (Corporate 
Finance Management – CFM); 
 Şirkətin strateji idarə edilməsi (Strategic Enterprise 
Management – SEM). 
Bu  siyahı  daim  artır.  Çünki  bu  sahədə  axtarışlar 
davam  edir.  Məsələn,  Malgöndərmə  zəncirinin  idarə 
edilməsi  sistemlərini  (SCM-  Supply  Chain  Management) 
nümunə göstərmək olar. 
Bu sistem malgöndərənləri, distribüterləri və alıcıları 
bir  məntiqi  prosesdə  birləşdirir.  Malgöndərmə  zənciri  - 
istehsal  müəssisələri,  topdan  ticarət  və  ya  distribüter 
mərkəzləri,  mal  göndərilməsi  və  ya  xidmət  göstərilməsi 
üzrə sifarişlərin icrası üçün birləşmiş insanlar kimi çoxsaylı 
iqtisadi agentlərdən əmələ gəlir. Malgöndərmə zəncirinin 
məntiqi  ardıcıllığı  belədir:  tələbatın  planlaşdırılması
 
tələbatın  proqnozlaşdırılması
tələbatın  spesifikasiyası 
(Bir 
şeyin 
dəqiqləşdirilmiş 
təsnifi)
sifarişin 
rəsmiləşdirilməsi
sifarişin 
yerləşdirilməsi
sifarişin 
icrası
nəqliyyatmalın (xidmətin) alınması.  

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________259________________________ 
 
Malgöndərmə  zəncirinin  idarə  edilməsi  dedikdə, 
sifarişin icrasını minimal maddi, vaxt, maliyyə məsrəfləri 
ilə həyata keçirməyi təmin edən şəkildə təşkil etmək başa 
düşülür.  SCM  sistemi  məhz  bu  məqsəd  üçündür. 
Malgöndərilməsinin  dəqiq  tələb  olunan  vaxtda  həyata 
keçirilməsi külli miqdarda itkilərdən qaçmağa imkan verir. 
Bu,  malgöndərmələrinin  optimallaşdırılması  yolu  ilə  əldə 
edilən əlavə səmərədir.  
Bundan  əlavə,  malgöndərmələri  ilə  əlaqədar 
sənədlərin rəsmiləşdirilməsinin avtomatlaşdırılması sənəd 
tərtibi zamanı mümkün səhvləri aradan qaldıraraq  əlavə 
itkilər yaranması risklərini minimumlaşdırır.  
 Malgöndərmə  zəncirinin  ilk 3  həlqəsində  yeni SCM 
köhnə MRP ilə “üst-üstə düşür”. Sonrakı həlqələr MRP-nin 
imkanı xaricindədir. Çünki MRP yalnız tələbatı təyin edir. 
Xüsusi  proqram  əlavələrinin  köməyi  ilə  MRP-ni  SCM-ə 
çatdırmaq mümkündür.  
MRP ilə SCM arasında prinsipial fərq ondadır ki, MRP 
yalnız daxilolan logistika parametrlərini təyin edirsə, SCM 
malgöndərmə  prosesini  bütövlükdə  həyata  keçirir. 
Bundan  əlavə,  MRP  ERP-nin  bir  hissəsidir.  SCM  isə  ERP 
üzərində  üstqurumdur.  Odur  ki,  SCM  həm  daxilolan 
logistikanı,  həm  də  çıxan  logistikanı  tamamilə 
avtomatlaşdırır. 
 
SCM-LƏRİN REALLAŞDIRILMASI 
(YARADILMASI MƏNASINDA) 
 
PricewaterhouseCoopers  şirkətinin  nəşr  etdiyi 
Technology  Forecast  sorğu  kitabında  göstərilmişdir  ki, 

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________260________________________ 
 
2000-ci  ildə 
SCM-in  inkişafında  lider  olan  i2TECHNO-
LOGİES  şirkəti  bazara  yeni  RHYTHM  proqram  paketi 
əsasında  genişləndirilmiş 
MRP-sistem  çıxarmışdır.  Bu 
paket  obyektyönümlü  texnologiyalara  və  süni  intellektə 
əsaslanan  malgöndərmə  planları  və  qrafikləri  tərtibini 
avtomatlaşdıra  bilir. 
MANUGİSTİCS  GROUP  şirkəti  isə 
SCM-sistemlərdə  malgöndərmələrin  optimallaşdırılması 
sistemlərinin inkişaf etdirilməsi üzrə liderdir. Bu iki şirkət 
ERP, xüsusən də SCM istehsalı üzrə lider olaraq qalır.  
 
İNFORMASİYA SİSTEMLƏRİNİN ÜMUMI TƏSVIRI 
 
Aşağıdakı  şəkildə 
SCM,  CRM  və  ERP  sistemlərinin 
qarşılıqlı fəaliyyəti təsvir edilmişdir. 
 
 
Müəssisənin idarə edilməsində biznes-əlavələrin qarşılıqlı 
fəaliyyəti 
 
Materialların 
satın 
alınması 
Dəyərin 
əlavə 
edilməsi 
Məhsulun 
satılması 
Malgöndərənl
ər 
SCM  ERP  CRM/ SCM 
Sifarişçilər 
Malgöndər-
mə zənciri 
İstehsal 
tsikli 
Satış 
zəncir
i 

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________261________________________ 
 
İnteqrasiya edilmiş idarəetmə sistemləri (İNEDİS) və 
korporativ  informasiya  sistemlərinin  qarşılıqlı  əlaqələri 
aşağıdakı  şəkildə  verilmişdir.  Şəkildən  göründüyü  kimi, 
korporativ  informasiya  sistemlərinin  nüvəsi 
ERP-
sistemidir.  Korporativ  informasiya  sistemləri  əsasən, 
şirkətdaxili funksional altsistemlərin məsələlərini həll edir. 
İnteqrasiya  edilmiş  idarəetmə  sistemləri  korporativ 
informasiya  sistemlərindən  fərqli  olaraq  daha  çox  xarici 
informasiya ilə işləyir. Bu informasiya 
SCM, CRM və DSS 
vasitəsilə daxil olur.  
İnteqrasiya edilmiş idarəetmə sistemlərinin fəaliyyət 
sferası korporativ informasiya sistemlərinə nisbətən daha 
genişdir. 
 
 
 
İnteqrasiya edilmiş idarəetmə sistemləri (İNEDİS) 
və korporativ İNSİ-lərin qarşılıqlı əlaqələri 
 

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________262________________________ 
 
REAL İNFORMASİYA SİSTEMLƏRİNİN 
QURULUŞUNA NÜMUNƏLƏR 
 
Açasğıdakı  şəklildə 
ERP  SAP  R/3  sisteminin 
arxitekturası təsvir edilmişdir. 
Şəkildə: 
EDI  –  Electronic  Data  Interchange  – 
elektron verilənlər mübadiləsi sistemi; 
ALE – Application 
Link Enabling – proqram əlavələrini əlaqələndirən sistem; 
Firewall  –  korporativ  informasiya  sistemlərini  xarici 
sistemlərdən qoruyucu ekrandır. 
 
ERP SAP R/3 sisteminin arxitekturası 
 
İndi  isə  neft  şirkətində  gerçək  fəaliyyət  göstərən 
korporativ  informasiya  sistemlərinin  arxitekturasını 
nəzərdən keçirək (Cədvələ nəzər sal). Burada informasiya 
SCM 
CRM 
DSS 
INSI 1 
INSI 2 
INSI n 
ALE 
SAP R/3 
EDI 
 
 
Daimi 
partn-
yorlar 
IT-platforma 
FI 
LO 
HR 
WEB 
İnternet 
Fire-wall 
INSI 1  
INSI 2 
 
INSI n 
 

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________263________________________ 
 
sistemlərinin  İNTEX  əməlini  təsvir  edərkən  ilk  baxışda 
informasiya  sistemləri  ilə  heç  bir  əlaqəsi  olmayan 
mühəndis sistemlərinə diqqət yetirəcəyik. 
Aydındır  ki,  bütünlükdə  texnoloji  avadanlığın,  o 
cümlədən  informasiya  texnologiyalarının  etibarlılığı 
elektroqidalanmadan, 
informasiya 
sistemlərini 
dəstəkləyən  bütün  avadanlıqların  müntəzəm  reqlamentli 
profilaktikasından birbaşa asılıdır. Güclü prosessorlar üçün 
server  otaqlarında  sabit  iqlim  təmin  etmək  olduqca 
vacibdir və s. Bir sözlə, şirkətdə real işləyən informasiya 
sistemləri  üçün  hər  şey  əhəmiyyətlidir.  İnformasiya 
sistemlərindən 
“uzaq” 
mühəndis 
sistemlərinin 
diqqətdənkənar qalması şirkət üçün baha başa gələ bilər. 
Burada 2 informasiya texnologiyaları “layı” barədə də 
bəhs etmək məqsədəuyğundur. Bunlardan biri, 
telematik 
sistemlər,  digəri  istehsal  tsiklinin  optimallaşdırılması 
sistemidir.  İstehsal  tsiklinin  optimallaşdırılması  sistemi 
neft  sahəsində  informasiya  texnologiyaları ilə  funksional 
altsistemlər  (FUNAS)  və  proqram  əlavələri  ilə 
həmsərhəddir. 
Göstərək  ki,  informasiya  texnologiyaları  ilə  FUNAS 
arasında real sərhəd tapmaq o qədər də asan deyildir. 
Telematik sistemlər şirkətin obyektlərindəki istehsal 
tsikllərinə  məsafədən  nəzarət  etmək  üçündür.  Bu 
sistemlər FUNAS üçün neft hasilatı və quyuların vəziyyəti 
barədə  informasiya  təqdim  edir.  Telematik  sistemlər 
məhdudimkanlı mexaniki sistemlərdir. Bunlarda “intellekt” 
elementi  yoxdur.  Lakin  telematik  sistemlər  qəzaları 
qabaqlaya,  neft  quyularını  dayandıra  və  yenidən  işlədə 
bilir. 

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________264________________________ 
 
 
Şirkətin 
idarə 
edilməsi 
(Managem
ent) 
Neftçıxarma 
(Upstream) 
Neft emalı 
(Midstream) 
Satış 
(Downstrea
m) 
 
 
I
I
I 
E
R
P
-ə
la
və
 
İnf
ra
st
ru
kt
ur
 
 ə
la
və
lə
ri 
 
IT
SM
, D
S
S
 
N
ef
tçı
xa
rm
a 
üz
rə
  
T
P
 A
İS
 
E
R
P
 
İnf
ra
st
ru
kt
ur
 
 ə
la
və
lə
ri
 
N
ef
t em
al
ım
a 
üz
rə
  
T
P
 A
İS
 
E
R
P
 
İnf
ra
st
ru
kt
ur
 
 ə
la
və
lə
ri
 
S
C
M
, C
R
M
 
E
R
P
 
İnf
ra
st
ru
kt
ur
 
 ə
la
və
lə
ri
 
 
 
I
I 
İstehsal tsiklinin optimallaşdırılması sistemləri: RPMS, 
OilInfoSystem,Schlumberger Merak və s. 
Telematik sistemlər (SCADA): Регион 2000, Телескоп+, 
InTouch, RSView, xüsusi proqram-aparat kompleksi 
Aparat-proqram platformaları: serverlər, verilənlər bazaları, 
əməliyyat sistemləri 
Telekommunikasiyalar, lokal şəbəkələr, intranet, İnternet 
Mühəndis sistemləri: havalandırma, elektroqidalandırma, 
reqlamentli işlər üçün avadanlıqlar 
I 
Korporativ İNSİ-nin təşkilati strukturu 
Şirkətin təşkilati strukturu 
 
Neft şirkətinin korporativ informasiya sistemlərinin 
arxitekturası: 
I- təşkilati təməl; II- informasion-texnoloji təməl; III-
funksional altsistemlər və proqram əlavələri 
 
İstehsal  tsiklinin  optimallaşdırılması  sistemləri 
geoloqlar  və  texnoloqlar  tərəfindən  avadanlığın  operativ 

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________265________________________ 
 
idarə edilməsi və işinin dəstəklənməsi üçün istifadə edilir. 
Bu sistemlər QQDS-ə lazım olan bütün məlumatları: - neft 
yataqlarının vəziyyəti və quyulardan daxil olan neft və su 
qarışığının quruluşu barədə məlumatları, neft hasilatı və 
emal məhsulları haqqında məlumatları verir və xam nefti 
benzinə, mazuta, yağa çevirən emal prosesi üçün optimal 
struktur təklif edir.  
Haqqında  bəhs  edilən  bu  iki  sistem  texnoloji 
proseslərin  avtomatlaşdırılmış  idarəetmə  sisteminin  (TP 
AİS-in (maraqlıdır ki, AİS termini ERP ilə, Müəssisə AİS-i 
MRPII  ilə  əvəzlənsə  də,  TP  AİS  termini  olduğu  kimi 
saxlanmışdır))  tərkib  hissələridir.  Neft  sahəsində  TP  AİS 
bütün  informasiya  sistemlərinin  hamısından  həm  çox 
xidmətedici  işçilər,  həm  də  çox  xərc  tələb  edir.  Öndəki 
cədvəldən  göründüyü  kimi,  texnoloji  proseslərin 
avtomatlaşdırılmış  idarəetmə  sisteminin  korporativ 
informasiya  sistemlərinin  bütün  texnoloji  və  tətbiqi 
fəaliyyət  səviyyələrinə  nüfuz  edir.  Belə  ki,  həm  istehsal 
tsiklinin  optimallaşdırılması  sisteminin,  həm  də  verilmiş 
tərkibli xam neftin emal strukturunu təyin etməkdən ötrü 
optimal variant axtaran proqram paketinin uğurlu işləməsi 
üçün  quyularda  lazımi  təzyiq  yaratmaq  məqsədilə 
quyulara su vuran nasosların işi barədə məlumat lazımdır. 
  
Bu  mövzunu  yekunlaşdırmazdan  əvvəl,  daha  bir 
proqram əlavələri sinfinə diqqət yönəltmək lazımdır ki, bu 
da  infrastruktur  əlavələridir.  Funksional  altsistemlər  və 
əlavələr həmişə konkret sifarişçiyə və ya sahibkara xidmət 
göstərir.  Belə  ki,  məsələn,  maliyyə  modulları 
mühasibatlığa,  maliyyə-plan  şöbəsinə  xidmət  göstərir; 
SCM  maddi-texniki  təminat  şöbəsinin  işini  dəstəkləyir; 

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________266________________________ 
 
CRM  marketinq  və  satışın  bir  sıra  məsələlərini  həll  edir. 
Lakin  elə  tətbiqi  sistemlər  var  ki,  şirkətin  bütün 
fəaliyyətinin  uğurlu  olması  həmin  sistemlərin  işindən 
asılıdır.  Belə  sistemlərdən  biri  korporativ  ATS  (avtomat 
telefon  stansiyası)-dir.  Yuxarıda  bəhs  edilmiş  təsnifatda 
ATS-i  “telekommunikasiya”  bölməsinin  informasiya 
texnologiyalarına aid etmək olardı. Lakin aydındır ki, ATS 
telekommunikasiya texnologiyasının bir sıra funksiyalarını 
(Məsələn, 
məlumatların 
saxlanması, 
ünvanların 
dəyişdirilməsi,  konfransların  təşkili  və  s.)  icra  etmək 
iqtidarında 
deyildir. 
Bu 
baxımdan, 
informasiya 
sistemlərinə  daha  yaxın  olan  informasiya  sistemləri 
servislərinin idarə edilməsi sistemi olan 
ITSM (Information 
Technology Service Management) -dir. ITSM faktiki olaraq 
informasiya  sistemlərinin  idarə  edilməsinin  dünya 
standartıdır.  Çünki  bu,  informasiya  sistemləri  üzərində 
üstqurum  sistem,  informasiya  sistemləri  elementlərinin 
fəaliyyətinə nəzarət edən, nasazlıqları qeyd edən, kömək 
istəyən  istifadəçiləri  qeydiyyata  alan,  reqlamentli  işlərin 
icrasını  işləyən,  işdə  baş  verə  biləcək  imtinaları 
proqnozlaşdıran metasistemdir. 
Belə  infrastruktur  əlavələri  şirkətin  bütün  əsas 
fəaliyyət istiqamətlərində - həm neftçıxarmada, həm neft 
emalında,  həm  də  neft  məhsullarının  satışında 
mövcuddur.  
Beləlikə,  biznes-əlavələr  informasiya  sistemlərinin 
funksional 
altsistemlərlə 
birlikdə 
informasiya 
texnologiyaları və real biznec-proseslər arasında müəyyən 
növ  interfeys  yaradır.  FUNAS  və  biznes-əlavələr  dəyər 
əlavə edilməsi prosesində birbaşa iştirak edir. Məhz bunlar 

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________267________________________ 
 
informasiya 
sistemlərinə 
qoyulmuş 
investisiyanın 
qaytarılmasını  təmin  və  informasiya  texnologiyalarının 
fəaliyyətini iqtisadi cəhətdən məqsədəuyğun edir.  
Sonda onu da qeyd etmək lazımdır ki, iqtisadiyyat və 
biznes mövcud olduqca, yeni tətbiqi informasiya sistemləri 
yaradıcılığı da davam edəcəkdir. Bunu nəzərə almayanlar 
rəqabət qabiliyyətini itirəcəkdir. 
 
 
 
 
 

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________268________________________ 
 
 
 

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________269________________________ 
 
İNFORMASİYA SİSTEMİ VƏ 
İDARƏETMƏ 
 
MÜƏSSİSƏNİN İDARƏ EDİLMƏSİNİN TƏŞKİLİ 
 
Müasir  şirkətlərin  idarə  edilməsində  informasiya 
texnologiyaları  geniş  istifadə  edilir.  Müəssisənin  idarə 
edilməsinin bir-birinə qarşılıqlı təsir edən 2 tərəfi vardır: 
müəsisənin  idarə  edilməsi  prinsipləri  və  informasiya 
texnologiyaları.  Müəssisənin  idarə  edilməsinin  müasir 
metodları  daha  mükəmməl  texnoloji  həllər  tələb  edir. 
Digər  tərəfdən  də,  texnologiyaların  bugünkü  səviyyəsi 
müəssisə  menecmenti  üçün  yeni  imkanlar  açır. 
Müəssisənin idarə edilməsi və informasiya texnologiyaları 
informasiya sistemləri ilə sıx əlaqədardır. 
İndi  də  informasiyanın  quruluşunu  idarəetmə 
baxımından  nəzərdən  keçirək.  Bəlli  olduğu  kimi, 
informasiyanın  bir  hissəsi  idarəetmə  işçilərinin  nəzarəti 
altındadır  və  qərar  qəbulunda  həmin 
nəzarət  edilən 
informasiyadan  istifadə  edilir.  İnformasiyanın  müəyyən 
hissəsi diqqətdən kənarda qalır və bu informasiya qərar 
qəbulunda  istifadə  edilmir.  Halbuki  qəbul  edilən  qərarın 
keyfiyyətinin  yüksəldilməsində  həmin  informasiyadan 
istifadə  edilməsi  xeyli  faydalı  ola  biləndir.  Odur  ki, 
idarəedici  işçi  heyətinin  çox  mühüm  vəzifələrindən  biri 
qəbul edilən qərarda 
nəzarət edilən informasiyanın xüsusi 
çəkisinin artırılmasından ibarətdir.  
Zəruri  verilənlərin  əldə  edilməsi  üsullarından  biri 
kompüterləşdirilmiş informasiya sistemlərinin satın alınıb 

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________270________________________ 
 
müəssisədə  quraşdırılmasıdır.  Lakin  bundan  əvvəl 
aydınlaşdırılmalıdır  ki,  rəhbərliyi  hansı  hesablama  üsulu 
qane  edir.  Əgər  rəhbərlik  ənənəvi  yazı-posuya  üstünlük 
verirsə,  bu  məsələ  barədə  düşünməyə  dəyməz.  Əgər 
kompüter texnologiyasına üstünlük verilirsə, onda bu işə 
nə qədər vəsait ayrılması imkanı ön plana keçir. Bu imkan 
həll  ediləcək  məsələlərin  tərkibi  ilə  bağlıdır.  Yəni, 
müəssisə  rəhbərliyi  qərar  qəbuluna  cəlb  etmək  istədiyi 
yeni informasiyanı necə alacağını bildikdən sonra məlum 
olur ki, ayrılan vəsait bu məsələləri həll etməyə qadir olan 
hesablayıcı sistemi satın almağa imkan verir, ya yox.  
Müəssislərin  əksəriyyəti  üçün  aydın  olmuşdur  ki, 
nəzarətdən  kənar  qalan  informasiyanın  həcmi  çox 
olduqca,  müəssisəinin  işləməsi  mürəkkəbləşir.  Nəzarət 
edilən  informasiyanın  tələbatdan  az  olması  müəssisənin 
fəaliyyət  nəticələrinə  ciddi  təsir  göstərir.  Bu  baxımdan, 
informasiya  sistemlərinin  vəzifəsi  nəzarət  edilən 
informasiyanın artırılmasından ibarətdir.  
İnformasiya  texnologiyaları,  müəyyən  mənada, 
informasiya  vakuumunu  ləğv  etməyə  imkan  verir.  Bu 
informasiya  texnologiyaları  həm  müəssisədaxili,  həm  də 
ətraf aləm (İstahlakçıların sorğuları, bazarların vəziyyəti, 
tənzimləyici  qaydalar  və  s.)  barədə  geniş  spektrdə 
informasiya  verə  bilir.  Lakin  idarəedicilərin  bir  qismi  elə 
hesab edir ki, proqram məhsulları informasiya vakuumunu 
və şirkətin bütün problemlərini sərbəst surətdə, idarəedici 
işçilərin  fəal  iştirakı  olmadan  aradan  qaldırmaq 
iqtidarındadır.  Bu,  yanlış  fikirdir  və  idarəetmədə  insanın 
fəal  iştirakı  daim  zəruri  olacaqdır.  Çünki  müəssisələrin 
fəaliyyəti təkcə texnoloji prosesdən ibarət deyildir. Hətta