231
Yangi Ahd to‘rtta xushxabar (The Gos’el)ni o‘z ichiga oladi:
Matto, Mark, Luka va Yuhanno. Bulardan dastlabki uchtasida Iso
Masih hayoti va faoliyati, o‘limi va vafotining uchinchi kuni qay
ta tirilishi haqidagi o‘xshash xabarlar jamlanganligi uchun «sinop
tik xushxabar» (bir tekis yig‘ma, to‘plangan) deb ataladi. Yuhanno
Injilida esa asosiy nuqta payg‘ambarning xaloskor sifatida namo
yon bo‘lishi
hisoblanib, ruhni bu dunyo iztiroblaridan xalos qi
lishni «aqlbovar qilmas namunasi» Iso Masih hayoti misolida tas
virlanadi. Shu bilan birga, Yangi Ahd havoriylar (masalan, Pavel
(‘aul), Peter (‘eter), Iakov (James), Yuhanno (John) va b.) maktub
laridan iborat bo‘lib, ularda milodiy 1asrda ilk cherkov faoliyatini
tashkil qilish uchun
zarur hisoblangan ilohiyot, ta’limot, e’tiqod
va axloqqa oid masalalar muhokama qilinadi. Xavoriylar mak
tublari orasida – rimliklar, korinfliklarga birinchi va ikkinchi,
galatiyalik, filippinliklar, salonikaliklar va Filimonga jo‘natilgan
noma lar Pavelga tegishli ekanligida shubha bildirilmaydi. Qolgan
lari esa mazmunan Pavel maktublariga o‘xshashligi yuzasidan ular
ham Pavelga ta’miniy nisbat beriladi.
Umuman olganda, Yangi
Ahd tarkibiy qismini tashkil qilgan «Havoriylar faoliyati» kitobi
bi rinchi Troitsa bayrami
1
dan apostol Peter va Pavelning xristian
lik dinini yoyishga bag‘ishlangan safari (Evangelical tour) amal
ga oshgunga qadar bo‘lgan davr haqida hikoya qiladi. Yangi Ahd
ning yana bir qismi sanaluvchi «Vahiy»
kitobi dunyoning oxiri va
Yer yuziga Iso Masihning ikkinchi tushishi xususida xabar bera
di. Yangi Ahdni tashkil etgan barcha kitoblar Iso Masih vafotidan
keyingi dastlabki yuzyillik ichida yozilgan bo‘lib, ulardan qaysi
biri Yangi Ahd tarkibiga kirishi yoki olib tashlanishi to‘g‘risidagi
yakuniy qarorga milodiy 4asrdagina kelingan.
Islom.
Islom dinining muqaddas manbayi Qur’on – bos
qichmabosqich Jabroil farishta vositasida o‘qish va yozishni
1
Troitsa kuni (bayrami) – pasxa bayramidan
keyingi yettinchi yakshanba
kuni o‘tkazilib, unda Iso Masih osmonga ko‘tarilgach, uning shogirdi qiyofasida
Muqaddas Ruhning tushish hodisasi nishonlanadi.
232
bilmagan Muhammad (s.a.v.)ga nozil bo‘lgan, farishta Qur’on
oyatla
rini payg‘ambarga tilovat qilib turgan, o‘z navbatida,
payg‘ambar ularni o‘z ummatiga o‘rgatgan, ular esa oyatlarni
yodlab, barg va qog‘oz parchalariga yozib qo‘yganlar. Qur’on
oyatlari to‘liq kitob holatida zamon talabidan
kelib chiqib,
muayyan shartlar asosida payg‘ambar vafotidan so‘ng jamlan
gan. Natijada, Qur’on oyatlarining hajmi kattakichikligiga
qarab hamda hayotlik chog‘ida payg‘ambar bergan ko‘rsatmasi
ga monand ravishda tartiblangan 114 suradan iborat mushaf
ko‘rinishiga keltirildi. Bugungi kunga qadar Qur’on dunyo
ning turli tillariga tarjima qilindi, ammo, musulmon ulamo
lar tomonidan bu tarjimalar Qur’onning arab tilidagi kabi «ilo
hiy xabar beruvchi» sifatini tom ma’noda
ochib bermaydi, deb
ishoniladi. Buning sabablari bilan quyidagi mulohaza orqali
tanishish mumkin.
Islom manbalari deganda, avvalambor, Qur’oni karim va ha
Dostları ilə paylaş: