Dinshunoslikka
Yüklə 4,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
«Sekulyarizatsiya» atamasi odatda, ma’lum bir mamlakat huku
mati hamda undagi diniy institutlar o‘rtasidagi munosabatni tasvirlash uchun ishlatiladi. Ba’zi sotsiologlar nazdida esa «sekulyarizatsiya» de ganda, ijtimoiy hayot bilan bog‘liq turli jarayonlarda din ta’sirining yo‘qolishi hamda oxiratga qaratilgan yoki hayot kechirishning diniy faoliyat shakli o‘rnini moddiy maqsad va niyatlarni amalga oshirish birlamchi o‘rin tutuvchi turmush tarzining egallashi tushuniladi. Zamonamizning mashhur sotsiologlaridan biri Malkolm Ha milton (Malcolm Hamilton) o‘zining «Din sotsiologiyasi» («The sociology of religion») nomli asarida «sekulyarizatsiya tushun chasi» bu mavzu bo‘yicha ilmiy ish olib borgan tadqiqotchi lar tomonidan, asosan, quyidagi olti ma’noda qo‘llanilganini ta’kidlaydi: «Birinchidan, sekulyarizatsiya ijtimoiy hayotda din ning va u bilan bog‘liq tushunchalar, ta’limotlar, qadriyatlar, 1 Meliqo‘ziyev J. Sekulyarizatsiya: nazariyalar va konsepsiyalar // Toshkent islom universiteti ilmiytahliliy axboroti, 2012. 3son. – B 28. 2 Gabriele Marranci. Bryan S. Turner. Muslim Societies and the Challenge of Secularization: An Interdisciplinary Approach. –N.Y., 2010. –P. 48. 3 O‘sha asar. –P. 48. 258 ramz lar va tashkilotlarning ahamiyati hamda nufuzi susayi shini bildiradi. Ikkinchidan, u diniy va dunyoviy masalalarni o‘rtasini muvofiqlashtirishga bo‘lgan harakatdir. Uchinchidan, u din insonning o‘z shaxsiy ishi ekanligini hamda diniy e’tiqod va histuyg‘ular bilan boshqalarga ta’sir ko‘rsatishga urinish kishilarning vijdon erkinligiga xilofligini ifodalaydi. To‘rtinchi dan, bu tushuncha avvallari mutaassib dindorlar tomonidan «ular haqida savol be rish shakkoklik», deb baholangan borliq, olam, Yer shari va inson yaralishi bo‘yicha ilmiy yangiliklar ning kashf etilishini angla tadi. Beshinchidan, u dunyoning desakrali zatsiyalash, ya’ni, ijtimoiymadaniy va iqtisodiysiyosiy munos abatlarga ularni diniy ahamiyat kasb etishi nuqtayi na zardan emas, balki, ularga dunyo viy tutgan o‘rni jihatidan yonda shishdir. Masalan, nikoh Yer yuzidagi barcha dinlarda muqad das maqomga ega sanaladi, lekin, dunyoviy jihatdan esa u ik ki tomonning roziligi bilan tuzilgan shartnoma asosida erkak va ayolni o‘zaro birga yashashlarini ta’minlovchi qonunchilik tizimidir. Oltinchidan, sekulyarizatsiya an’anaviy qadriyatlarga nisbatan e’tiqoddan uzoqlashish shaklida diniy tartibdagi hayot dan dun yoviy turmush tarziga o‘tishning namoyon bo‘lishidir» 4 . Shuningdek, mutaxassislarning fikriga binoan, «sekulyari zatsiya» so‘zi lug‘aviy jihatdan «dunyoviylashuv», «cherkov ta’siridan xalos bo‘lish» ma’nolarini bildiradi. Atamashunoslik nuqtayi nazaridan esa «sekulyarizatsiya» atamasi «cherkov va monastirlar qaramog‘idagi yer, molmulk doirasidan chiqish»ni anglatadi 5 . Yu. A. Kimelevaning «Философия религии» nomli ishida ush bu ijtimoiymadaniy hodisaning mohiyati quyidagicha yoritilganligi 4 Hamilton M. The Sociology of Religion. –N. Y. Routledge, 1995. – P. 187 2 Богданова О.А. Процесс секуляризации и кризис личности в западной культуре XX века: Монография/ Рост. гос. экон. унив. – Ростовн/Д., 2001. С.10. 259 ni uchratish mumkin: «Sekulyarizatsiyaning mazmuni diniy ham da nodiniy ijtimoiy qatlamlar o‘rtasida tafovutning yuzaga kelishi va kundalik hayotdagi dinning hal qiluvchi roli yangicha madaniy nor malar bilan almashganida namoyon bo‘ladi. Birinchi jihatga ko‘ra, sekulyarizatsiya turli ijtimoiy institutlar o‘z faoliyatlarini diniy tash kilot (ya’ni, diniy normalar)dan mustaqil ravishda olib borishlarini anglatsa, ikkinchi jihatga binoan, insonning shaxsiy hayotida din ning ahamiyati yo‘qolishini bildiradi». Yuqorida aytib o‘tilganidek, bugungi kunda bir necha muta xassislar tomonidan sekulyarizatsiyaning yuzaga kelishi omillari ko‘proq G‘arb madaniyati bilan bog‘lanib, an’anaviy xristianlik diniga darz ketishi sifatida baholanmoqda. Sekulyarizatsiyaning mohiyatini yoritishga qaratilgan bunday yondashuvlar «Postsovet hududidagi noan’anaviy dinlar» mavzusi doirasida o‘tkazilgan «Stol atrofida» («Круглого стола») nomli anjuman materialla rida ham o‘z ifodasini topdi: «Yevropada xristianlik dini an’anala ri ta’siri ning zaiflashishi, odatda, sekulyarizatsiya jarayoni bi lan bog‘lanmoqda. Ammo, shu o‘rinda savol tug‘ila diki, mazkur jarayonning yangi noan’anaviy diniy harakatlar ning tarqalishi ga qanday aloqasi bor? Chunki, ba’zi tadqiqotchilar sekulyari zatsiyani «insonni ilohiylashtirish», deb atamoqdalar. Bundan ko‘rinadiki, sekulyarizatsiya inson hayotida diniy qadriyatlar ahamiyati yo‘qolishiga sabab bo‘lishi bilan birga, yangi diniy harakatlarning tarqalishiga omil bo‘lmoqda. Misol uchun, sink retizm – bir tomondan, turli dinlarga e’tiqod qiluvchi kishilar ning birlashishi, ikkinchi tomondan, chegaralangan insoniy ta fakkur shakliga nisbatan diniy nizomni ustun sanaguvchi ilohiy maqomga qaratilgan shikoyat sifatida vujudga kelgan – falsafiy ta’limoti yuqoridagi fikr tasdig‘idir» 1 . Biroq, yuqoridagi jum lalarda zamonaviy G‘arb jamiyati rivojlanishi bilan xristianlik 1 Нетрадиционные религии в посткоммунистической России. Материалы «Круглого стола» // Вопросы философии. № 12, 1996. 260 dini ta’siri kamaya boshlagani va bu ko‘pchilik kuzatuvchilar tomonidan uning inqirozi sifatida baholangani qayd etilgani ga qaramay, yangi o‘tkazilgan tadqiqotlar britaniyaliklarning 80 foizdan ortig‘i qandaydir oliy ilohiy kuch mavjudligiga ishonishi ni ko‘rsatdi 1 . Yüklə 4,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|