Dinshunoslikka
Islom dinida diniylik va dunyoviylik masalalari
Yüklə 4,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3. Islom dinida diniylik va dunyoviylik masalalari.
Musul mon jamiyati misolida «sekulyarizatsiya jarayoni» mavzuiga to‘xta lib o‘til ganda, uning musulmon dunyosi ga ijobiy va salbiy ta’sir ko‘rsatga niga guvoh bo‘lish mumkin. Uning salbiy tomoni esa bu ja rayon oqibatida musulmonlar tur li qiyinchiliklar bilan to‘qnash keldilar. Musulmon dunyosida gi mazkur o‘zgarishlar borasi da tadqiqot olib borgan G‘arb sharq shunoslarining fikriga ko‘ra, «g‘arbiy Yevropa jamiyatida uch yuz yil davomida astasekin, bos qichmabosqich rivojlanib, so‘ngra, jamiyatning barcha qatlamlari ichiga yetib borgan dunyoviy, demokratik institutlar kabi ijtimoiy strukturaning musulmon jamiyatiga kirib kelishi ba’zi rahbarlar to monidan tezlashtirilib yuborilishi sababli yaqindagina mustamlaka chilik mashaqqatla ridan xalos bo‘lgan musulmonlarni yangi dunyo shartsharoitla riga moslashishlari og‘ir kechdi. Masalan, Turkiya ning birinchi prezidenti Mustafo Kamol Ataturk o‘z mamlakatini dunyoviy davlat, deb e’lon qilgach, turk jamiyatini ham shunday shaklga olib kelishning yagona yo‘li sifatida barcha madrasalarni berki tish, axloqiy me’yorlar birlamchi o‘rin tutuvchi tasavvuf mak tablarini «yer ostiga ko‘mish» hamda barcha erkak va ayollar ning g‘arbona liboslar kiyib yurishga majbur qilish, deb hisobladi. Bunday holatni 1935yil Eronda yuz bergan qonli voqealar misolida ham ko‘rish mumkin. O‘shanda Eron hukmdori Uning ijobiy tomoni shun da ediki, sekulyarizatsiya ja rayoni natijasida musulmonlar diniy mutaassiblik, savodsiz lik hamda diniy ko‘rsatmalar ning har zamon va makonga muvofiq keluvchi xususiyati ni tatbiq etishdagi sustkash lik vaziyatidan ilmiymadaniy jabhadagi taraqqiyotga yuz tutdilar. 264 Shoh Rizo Pahlaviy o‘z harbiy qo‘shi nini mamlakat ko‘cha lari bo‘ylab saf torttirib, ayol larning ustla ridagi ro‘mollari ni yechtirishga buyruq bergan edi. Bundan tashqari, o‘sha yili Eron dagi muqad das zi yoratgohlardan biriga yig‘il gan namoyishchilarni huku mat askarlari tomonidan o‘qqa tutilishi ko‘plab insonlarning o‘limiga olib keldi. Aslida esa ular g‘arbona kiyinish tarziga majburiy o‘tkazishga qarshi tinch namoyishga chiqqandilar. Darhaqiqat, yuqoridagi aholisining aksariyatini islom dini ga e’tiqod qiluvchilar tashkil qilgan mamlakatlarda yuz bergan ga o‘xshash holat, aslida, keyinchalik, butun musulmon olamini qamrab oldi. Buning natijasida, diniy ko‘rsatmalarga muvofiq yashashni mutaassibona yoqlaydigan hamda hayot tarzini dun yoviy tamoyillar asosida tashkil qilgan musulmonlar birbirla rini «islom dini doirasidan chiqqanlik» masalasi bo‘yicha ayblashlari ortidan ko‘ngilsiz vaziyatlarni birinketin sodir bo‘lishi musul mon olimlarining ham e’tiboridan chetda qolmadi. Bu borada musulmon ulamolar oldidagi bosh vazifa «sekulyarizatsiya» tu shunchasining islom dunyosida yuksak mavqega ega arab tilida gi ma’nosini ifodalovchi so‘zni aniqlash bo‘ldi. Ko‘plab ulamolar «sekulyarizatsiya jarayoni» din va davlat o‘rtasining ajratilishi, deb hisoblangani uchun uning arab tilidagi ekvivalenti sifati da, nisbiy ravishda, «materialist», «ateist» ma’nosini bildiruvchi «dahriyya» va «dunyoviylikka xos» degan ma’noni anglatuvchi «almaniyya» so‘zlari ishlatila boshlandi» 1 . 1 Qarang: Gabriele Marranci. Bryan S. Turner. Muslim Societies and the Challenge of Secularization: An Interdisciplinary Approach. – N.Y., 2010. – P. 49. Yüklə 4,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|