Dinshunoslikka
Yüklə 4,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Mavzu o‘quv maqsadi:
Talabalarga modernizm ko‘rinishlari, sekulyarizatsiya jarayoni ta’rifi va mohiyati, sekulyarizatsiya ja rayoniga dunyo dinlarining munosabati, islom dinida diniy va dunyoviylik masalalari haqida ma’lumot berish. 1. Sekulyarizatsiya jarayoni: ta’rif va mohiyat. Bugungi kun da dunyo dinlari, xususan, samoviy dinlar – yahudiylik, xristian lik, islom diniga ergashuvchilar o‘ziga xos o‘zgarish hamda glo ballashuv sharoitiga moslashish davrini boshdan kechirmoqdalar. Buning natijasida, mazkur uch dinga e’tiqod qiluvchilar orasi da dinlarini yangi shartsharoitlar bilan uyg‘unlashtirish, uning dastlabki paydo bo‘lgan muddatdagi holatini saqlab qolish taraf dorlari hamda o‘zlarini ushbu dinlardan biriga mansub, deb hi soblash bilan birga dunyoviy tamoyillar asosida hayot kechirishni ustun ko‘ruvchilar toifasi shakllandi. «Sekulyarizatsiya» atamasining muomalaga kirishi tarixi bir necha asr avvalgi davr bilan bog‘liq bo‘lsada, hanuz uning maz muni, mohiyati, ko‘lami, samarasi va oqibatlari kabi masalalar siyosiy va diniy ilmlar doirasida muhokama qilinadigan yuqori qiziqish ostidagi mavzular bo‘lib qolmoqda. XXI asrga kelib dunyo aholisining 2/3 (3,8 mlrd. kishi) qismi e’tiqod qilayotgan samoviy dinlar tarafdorlarining diniy dunyoqara 256 shiga o‘ziga xos ta’sir ko‘rsatayotgan hodisalardan biri «sekulyari zatsiya jarayoni»dir. «Sekulyarizatsiya» mavzusi bo‘yicha bahs olib borgan tad qiqotchilar xulosasiga ko‘ra, mazkur atama Yevropa til oilalari ga mansub xalqlar tilida 1648yili imzolangan «Vestfaliya sul hi» 1 natijasida iste’molda bo‘lib kelmoqda. O‘sha davrda «bu 1 Vestfal sulhi – Osnabryuk (protestanlik davlat dini sanalgan Shvetsiya hududi) va Myunster (katolik oqimi rasmiy davlat dini hisoblangan Fransiya hududi)da 1648yil 15may hamda 24oktyabr kunlari Ispaniya, Fransiya, Shvetsiya, Nederlandiya va ularning ittifoqchilari (xristianlik dinining katolik va protestanlik oqimiga mansub aholi istiqomat qiluvchi knyazlik) o‘rtasida imzolangan ikki tinchlik kelishuvidir. Bu kelishuv natijasida, G‘arbiy Yevropada kechgan «o‘ttiz yillik urush» barham topdi. Ayrim hollarda, «Vestfal sulhi» doirasiga 1648yili 30yanvarda Ispaniya va Nederlandiya o‘rtasida imzolangan va «sakson yillik» urushga chek qo‘ygan tinchlik kelishuvi ham kiritiladi. Vestfal sulhi zamonaviy Yevropa diplomatiyasining ilk ko‘rinishi bo‘lib, buning samarasi o‘laroq, «davlat suvereniteti» konsepsiyasiga asoslangan yangicha siyosiy tartib qaror topdi. 1806yilgacha Osnabryuk va Myunsterdagi kelushuv bandlari G‘arbiy Yevropa davlatlaridagi konstitutsion qoidalarning bir qismi sifatida amalda bo‘lib keldi. Vestfal sulhi imzolanishi bilan yakunlangan mazkur tinchlik kelishuvidan maqsad G‘arbiy Yevropa davlatlari o‘rtasida xalqaro va konfessional aloqalarni yo‘lga qo‘yish orqali tinchlikka erishish edi. Shu bilan birga, ushbu kelishuvda ishtirok etgan har bir davlat o‘z maqsadini ro‘yobga chiqarish umidida edi, ya’ni, Fransiya – ispan va avstriyalik hukmdorlar ta’sir doirasidan qutulishni; Shvetsiya – Boltiqbo‘yi mamlakatlarida o‘zining gegemonligiga erishishni; Ispaniya – hududini yanada kengaytirishni ko‘zlayotgandi. Vestfal sulhi yakunlariga ko‘ra esa Shvetsiya Boltiqbo‘yi mintaqasining g‘arbiy qismiga egalik qildi. Fransiya Elzasni o‘z hududiga qo‘shib oldi. Nederlandiya esa mustaqil davlat sifatida e’tirof etildi. Shunday qilib, Vestfal sulhi Yevropaning ijtimoiysiyosiy jabhadagi taraqqiyotida muhim ahamiyat kasb etdiki, uning natijasida, birinchi navbatda, Yevropa xalqlarining boshiga kulfat keltirgan «o‘ttiz yillik» urush barham topdi. Bundan tashqari, mazkur kelishuvning samarasi o‘laroq, katolik va protestanlik oqimi tarafdorlari huquqlarida tenglikka erishildi hamda undagi bandlar bir necha asr davomida G‘arbiy Yevropa davlatlari o‘rtasidagi o‘zaro aloqalarning olib borishda xalqaro norma bo‘lib xizmat qildi. 257 atama monastir mulklarini musodara qilish hisobiga g‘oliblar ning manfaatlarini qondirish imkoniyatini bildirgan» 1 . Lug‘aviy «yosh», «davr» ma’nosini anglatuvchi lotincha so‘z «saeculim»dan olingan sekulyarizatsiya atamasi istilohiy jihatdan eng qisqa, biroq, aniq shaklda «dindorlikning aksi» ma’nosini ifo dalaydi 2 . «Sekulyarizatsiya» atamasi odatda, ma’lum bir mam lakat hukumati hamda undagi diniy institutlar o‘rtasidagi mu nosabatni tasvirlash uchun ishlatiladi. Ba’zi sotsiologlar nazdida esa «sekulyarizatsiya» deganda, ijtimoiy hayot bilan bog‘liq tur li jarayonlarda din ta’sirining yo‘qolishi hamda oxiratga qaratil gan yoki hayot kechirishning diniy faoliyat shakli o‘rnini mod diy maqsad va niyatlarni amalga oshirish birlamchi o‘rin tutuvchi turmush tarzining egallashi tushuniladi 3 . Yüklə 4,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|