Dinshunoslikka
Yüklə 4,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
disi sharif tushuniladi. Ushbu manbalarni o‘qish, tushunish va talqin
etishning o‘ziga xos shartlari mavjud. Zero, muqaddas manbalarni shunchaki talqin etish ushbu dinga e’tiqod qiluvchilar orasida ixtilof li holatlarni keltirib chiqarishi mumkin. Ilk islom tarixida paydo bo‘lgan turli firqa va oqimlar Payg‘am bar (s.a.v.) vafotidan keyin Qur’oni karim oyatlarini o‘z manfaat lariga mos tarzda talqin eta boshladilar. Bunda ko‘pincha e’tiqod, ibodat, hokimiyat masalasidagi oyatlarga urg‘u berar edilar. Xusu san, imon masalasida ilk islom tarixida shakllangan xorijiylar, mo‘taziliylar, shuningdek, shialikda yuzaga kelgan firqalar orasi da ixtilofli tortishuvlar yuzaga keldi. Ushbu masalaning naqadar muhim ekani shunda ham ko‘rinadiki, mazkur oqimlar kimni imonli, ya’ni mo‘min deb hisoblash mumkin va kim imonsiz yoki kofir deb hisoblanadi, degan masalada bahsga kirishdilar. Nati jada o‘zlari «kofir» yoki «fosiq» deb hisoblagan kishilarga qar shi urush e’lon qilish, go‘yoki «jihod»ni amalga oshirishni da’vo 233 qilib chiqa boshladilar. Islomning asl tinchlik mohiyatini buzish ga ko‘plab urinishlar bo‘ldi. Mazkur harakatlar mohiyatini chuqur o‘rgangan islom ula molari diniy manbalarni talqin etish bo‘yicha qat’iy shartlar va mezonlarni ishlab chiqdilar. Xususan, Qur’oni karim oyatlari ma’nosini tushunishda vosita bo‘lib xizmat qilgan «tafsir», «tah vil», «tarjima» tushunchalari yuzaga keldi. Qur’oni karim oyatlarini tafsir qilishda ikki yo‘l mavjud bo‘lib, bular – «attafsir bilma’sur» (Qur’on, Sunnat yoki sahoba va to biinlardan asar bo‘lib kelgan naqllar asosida tafsir qilish) hamda «attafsir birra’y» (muayyan shart va chegaralar asosida oyatlarni aqlu tafakkur yordamida tafsir qilish) hisoblanadi. Imom Moturi diy keltirishicha, o‘z navbatida, bu borada naql va aql hukmlarini mukammal bilish talab qilinib, bunda naql hukmlari – Qur’oni ka rim, Sunnati Nabaviy, muhkam va mutashobih, nosix va mansux, xabar, uning shartlari, aql, nazar, ta’vil, ijtihod, dalil va hujjatlarni keltirish hukmlarini ham bilish kerak. Ta’vil – bir lafzda ehtimoli bor bo‘lgan ikki ma’noning bittasi ning tanlanishi va uning quvvatlanishini bildiradi. Qur’oni karimda «ta’vil» so‘zi bir necha (tafsir va ta’yin, ofiyat va oqibat, bashorat ning amalga oshishi, tushning ma’nosi, amalga oshirilgan ishning sa babi) ma’nolarda keladi. Islom olimlari nazdida ta’vil qiluvchidan ikki narsa talab qilinadi: 1) Ta’vil qilinayotgan lafzning asl ma’no sidan tashqari ikkinchi uzoqroq ma’nosi ham bor ekanligini, bu yer da shu uzoqroq ma’nosi murod ekanligini isbotlash; 2) Lafzning asl ma’nosini emas, uzoqroq ma’nosini tanlashga nima majbur etganli gini isbotlovchi dalil keltirish kerak bo‘ladi. Qur’oni karimni so‘zmaso‘z tarjima qilish, deganda esa oyat larni bir tildan ikkinchi tilga, nazm va tartibini, asl ma’noning saqlanishini rioya qilgan holda o‘girish tushuniladi. Mutaxassislar nazdida Qur’oni karim oyatlari tarjimasi ikki xil bo‘ladi: 1) Asli 234 ga o‘xshagan tarjima. Bunda oyatlarning har bir so‘zi barobari ga boshqa lug‘at so‘zlari qo‘yiladi, oyatlarning va undagi so‘zlar ning nazm va tartibi o‘zgarmaydi. Hattoki asl matndan bilinib turgan balog‘at va fasohat ham o‘zgarmagandek tuyuladi; 2) Asli ga o‘xshamagan tarjima. Bunda tarjimon Qur’on nazmiga e’tibor qilmagan holda, toqati yetgancha oyatlar mazmunini boshqa til ga o‘girib beradi. Manbalarda qayd etilishicha, Qur’oni karimni boshqa tillar ga tarjima qilish harakati ancha qadimdan boshlangan. Ayniqsa, arab bo‘lmagan xalqlarning islom dinini qabul qilishlari bu harakat ga asosiy sabab bo‘lgan. Garchi, is lom olimlari oyatlarni har qanday tilda sharhlab, tafsir qilishga rux sat bersalarda, biroq so‘zmaso‘z tarjima qilib yozishga mutlaqo izn bermaganlar, zero tarjimani yozib qo‘yishlik bilan Qur’on mazmuni shundangina iborat degan iddao bo‘ladi, deb uning mas’uliya tidan qo‘rqqanlar. Hadis ikki qismdan iborat bo‘ladi: matn va isnod. Hadis ik ki turga bo‘linadi: 1. Hadisi qudsiy. 2. Hadisi Nabaviy. Hadis lar e’tiborga olinishi jihatidan yana uch qismga bo‘linadi: 1. Sa hih. 2. Hasan. 3. Zaif. Qur’oni karimda barcha huquqiy va axloqi masalalar umumiy tarzda bayon etilgan. Ularga aniqlik kiritish va izohlab uqtirish uchun Muhammad (s.a.v.) o‘z hadislarini ay tardi. Hadislarni payg‘ambarning safdoshlari yodda saqlashga ha rakat qilardi. Rasululloh (s.a.v.) hayotlik chog‘ida sahobalarning Qur’oni karimga hadislarni aralashtirib yuborishlaridan qo‘rqib, hadislarni yozishdan qaytarar edi. Payg‘ambar (s.a.v.) vafotidan so‘ng hadislarni naql qilish odat tusiga kirdi. Shu munosabat bi lan bir guruh musulmonlar Payg‘ambar (s.a.v.) hadislariga begona Yüklə 4,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|