Дипломна работа Холматов Нурулла " Smenada 1000kg yarim dudlangan kolbasa ishlab chiqarish txnologik liniyasini tashkil etish "

Shaxsiy himoya vositalari. 
Shaxsiy himoya vositalari filtrlovchi va ajratuvchi protivagazlar 
(gazniqoblar), respiratorlar va terini himoyalovchi vositalar (himoyalovchi 
kompleks kiyimlar, kostyumlar, kombinzonlar va boshqalar) ga bo‘linadi. 
Bularning barchasi nafas a’zolarini, ko‘z va teri qavatlarini radiaktiv, zaharlovchi 
moddalar va baktarialogik vositalar ta’siridan saqlaydi. Ularning hammasi o‘zining 
himoyalash xususiyatiga ko‘ra filtrlovchi va ajratuvchilarga bo‘linadi. Filtrlovchi 
vositalarning ximoyalash xususiyati havoni ximoyalovchi materiallar orqali 
o‘tkazishga asoslangan bo‘lib, unda havo radiaktiv zaharlovchi moddalar va 
bakterialogik vositalardan tozalanadi. Ajratuvchi vositalarning ximoyalash 
xususiyati odam organizmini tashqi muxitdan to‘liq ajratishga qaratilgan bo‘ladi. 
Nafas olish uchun kerak bo‘lgan havo pnevmategon yoki pnevmatafor usulda 
ishlaydigan kislorod apparatlari yordamida olingan bo‘ladi. Umumharbiy ximoya 
vositalari bilan butun harbiy qismlarning harbiy xizmatchilari ta’minlanadi. 

---

ATROF-MUHIT MUHOFAZASI 
Inson xayoti tashki muxit bilan chambarchas boglik. U tashki muxitning 
barcha omillari, tabiat va jamiyatning xar tomonlama uzaro kompleks ta’siri ostida 
yashaydi. 
Inson dunyoga kelibdiki,kuz ochib tabiatni kuradi, uning sulim bagrida 
xayot kechiradi.Shuning uchun xam tabiat insonning onasidir, deymiz. Birok 
bugungi kunlarga olib kelmokda.Shu tufayli xam ekologik xavf yadro kuroli xavfi 
bilan tenglashib koldi. 
Aloxida kayd kilish lozimki, bizning jumxuriyatimizda tabiatni muxofaza 
kilish va ekologik muvozanatni saklash soxasida, yer va suv resurslaridan 
foydalanishda jiddiy nuksonlar mavjud.Misol uchun,Orol dengizini olaylik, bu 
katta muammo xozir davlat axamiyatiga molik masala bulib turibdi. 
Shuni ta’kidlash zarurki, keyingi yillarda kuplab kolxoz va sovxozlar, 
korxona, muassasa xamda tashkilotlar uzlariga birkitilgan yerlardan okilona 
foydalanmay, minglab gektar yerning shurlanishiga va uning eroziyaga uchrashiga 
sababchi buldilar.Xozir xam kupgina xujaliklarda agrotexnika koidalariga yetarli 
rioya kilinmasligi,erdan tor xujalik manfaatidangina kelib chikib foydalanish 
okibatida ogir ekologik xolatlar ruy bermokda. Xozirgi davrda ekologik 
masalalarni xukukiy xal kilish,er va boshka resurslardan unumli foydalanish ularni 
xukukiy muxofaza kilish masalalari,Respublikaning mulkchilik tugrisida,ijara 
tugrisida va yer tugrisidagi konunlarida uz aksini topdi. Komil ishonch bilan 
ta’kidlash mumkinki,tabiat-biosferani saklab kolish va uni uzgartirish kup jixatdan 
inson faoliyati bilan chambarchas boglik bulib koldi.Jumxuriyatimizda ekologik 
vaziyatni tubdan yaxshilash eng muxim ijtimoiy- iktisodiy muammolardan biri 
bulib turibdi.Bu soxadagi axvol juda tashvishli. Uzbekistonning asosiy suv 
manbalari,kupgina shaxarlarining xavosi zaxarli ximikatlar,ishlab chikarish 
chikitlari bilan yul kuyib bulmaydigan darajada bulgatilgan. Katta maydonlar 
pestitsidlar bilan zaxarlangan yoki shurlangan. Kayta kurish bizga keng 
imkoniyatlar yaratib bermokda.Ayniksa,tabiatni kompleks muxofaza kilish 
borasida jiddiy ishlar olib borish talab etiladi. 

---

Anik ma’lumotlarga karaganda,xozir xar bir kishi uzining xayot faoliyati bir yil 
mobaynida 1m
3
axlat koldiradi.Shuncha mikdordagi chikindi shaxar,respublika 
yoki xamdustlik davlatlari mikiyosida kuriladigan bulsa,unda atrof-muxitimiz 
kanchalik ifloslanib ketishini tasavvur kilish mumkin buladi. Masalan,birgina 
Fargona shaxrida 150 ming tonna axlat chikarib tashlanadi.Chunonchi,xar bir 
tonna xujalik chikindilaridan urtacha 250 kg makulatura,30 kg kora metall, 3,5 kg 
rangli metall ajratib olish mumkin.Vaxolanki,bunday tadbirkorlikka bizda 
yetarlicha e’tibor berilmaydi.Chikindi moddalar ma’lum xarajatlar evaziga 
chikarib tashlanadi yoki yukotib yuboriladi. 
Manbalarda kayd etilishicha, xujalik axlatlari tadbirkorlik bilan maxsus
usulda yokiladigan bulsa,ulardan ma’lum darajada foyda kurish mumkin. Birgina 
Maskov axlat yokish zavodi yiliga 100 tonna kaynok bug xosil kilib,u uy-joy va 
xujaliklarni xarorat bilan ta’minlash tizimiga sarflanadi. Insoniyatga, kolaversa 
barcha joivorlarga xayot baxsh etadigan atmosfera xavosini xozir asosan ikki 
manba: tabiiy omillar va nison faoliyatining maxsuli-antropogen manbalar 
ifloslantiradi. Antropogen ifloslanishlar asosan sanoat korxonalari avtomobil, 
xavo,temir yul,suvtransportlari chikindi va ajratmalari,shuningdek turli xil 
yokilgilar ishlatilishi natijasida paydo buladigan zararli moddalarning xavo 
xavzasiga tushishi okibatida sodir buladi. 
Xozir fan-texnika rivojlangan bir davrda atmosfera xavosining ifloslanishi tobora 
kuchayib 
bormokda.Atmosfera 
xavosining 
doimiy 
(statsionar) 
ravishda 
ifloslantiruvchilarga sanoat korxonalari,kommunal va kuvvat ishlab chikaruvchi 
ob’ektlar kirsa,xarakatdagi ifloslantiruvchilarga avtomobil,temir yul va xavo 
transport vositalari kiradi.Ma’danlarni maydalash,saralash,kuydirish va boshka tur 
ishlov berishlarda 1 m
3
xavoga 500— mg atrofida chang chikadi. Kimyo sanoati 
rang-barang kimyoviy moddalarni- kislotalar,ishkorlar,tuzlar va boshka anorganik 
moddalarni,mineral ugitlar ,zaxarli ximikatlar, polimerlar,sintetik tolalar, 
erituvchilar, smolalar, buyoklar, loklar, jixozlar, asbob-uskunalar xujalik 
buyumlari,shuningdek sanoatimiz uchun askotadigan kupdan-kup vositalarni 
ishlab chikaradi.Kimyo sanoatining eng yirik tarmoklaridan biri azotli mineral 

---

ugitlar ishlab chikaruvchi korxonalardir.Bu korxonalar ammiak, zot kislotasi,azotli 
mineral ugitlar,fosforli ugitlar,fosforli tuzlar,sulfatkislotasi ishlab chikaradi.Bu 
tarmok korxonalarida foydalaniladigan xom ashyolardan kaliyli ugitlar, oxak, 
fosforidlar olinadi.Kimyo sanoati tarmoklariga kiradigan korxonalardan sintetik 
kauchuk,xlor,xlorli oxak toshlar,kislotalar,xlorli birikmalar,plastmassava sun’iy 
smolalar,lok buyoklar,zaxarli kimyoviy moddalar,neft kimyosi maxsulotlari va 
yana boshka kimyoviy maxsulotlar ishlab chikaruvchi korxonalarni kursatish 
mumkin. Ammiak ishlab chikarish jarayoni asosini vodorod va azotni sintez kilish 
reaktsiyasi tashkil etadi. Mazkur reaktsiya yukori bosimda xamda yukori darajali 
xaroratda kechadi.Bunda xom ashyo sifatida tabiiy koks gazidan foydalaniladi. 
Sanoat mikyosida ammiak olish jarayonida atmosfera xavosi korxonalardan 
chikadigan is gazi,ammiak va metan kabi tajovuzkor omillar bilan ifloslanadi. 
1 tonna ammiak ishlab chikarishda xosil buladigan chikindilar ammiak-100 kg, 
metan-45 kg, is gazi-100 kg, bulishi kayd kilingan. Shuningdek, boshka 
regeneratsiya tsexlarida ammiak-105 kg,metan-45 kg mikdorida ajralib chikish, 
atmosfera xavosini bulgaydi. 50— % li azot kislotasi ishlab chikarishda ammiak 
katalizatorlar vositasida azot oksidiga aylantiriladi va suv bilan absorbtsiya 
kilinadi.Mazkur jarayon 3.7, 7.3 va 9 atmosfera bosimida kechadi.Azot kislotasi 
ishlab chikarishda xavoga azot kislotasining bugi uchib chikadi.Xisoblarga 
karaganda,ishlab chikarilgan 1 tonna maxsulotga 25—,5 kg chikindi tugri keladi. 
Fosforli (superfosfat, fosfat ammoniy) va murakkab ugitlarni(ammofoska, 
nitrofoska) ishlab chikarish jarayonida superfosfat,ftorli birikmalar changi paydo 
buladi, 
shuningdek 
ammiak,oltingugurt,azot 
oksidi,is 
gazi 
va 
fosforli 
birikmalarning changi atmosfera xavosiga ajralib chikadi, ular kupincha ruxsat 
etiladigan mikdordan kup buladi.Chikindilarning xavoga tarkalish radiusi 5 km va 
undan xam ziyod bulishi mumkin.Odatda chikindi,tajovuzkor omillar bilan 
ifloslanishning eng upi 2— km li masofa atrofida buladi.

---