Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

Üç Hissədə Elmi Araşdırma

1- Nikah Təbiət Məqsədlərindən Biri

Qadın ilə kişi arasındakı əlaqə, insan təbiəti tərəfindən, hətta heyvan təbiəti tərəfindən ən üst dərəcədə aşkar edilən bir əlaqədir. Fitrət dini olan İslam dini, heç şübhəsiz bu əlaqəni caiz görər.

Kişi ilə dişinin bir araya gəlməsində doğuzdurma və dölləndirmə, təbiətin məqsədi və xilqətin məqsədidir. Bu, birləşməyi uyğunlaşma qəlibinə tökən, onu sərbəst əlaqə və yaxınlaşma formasındakı mütləq birləşmədən evləndirmə və bir-birinə bağlanma səviyyəsinə çıxaran yeganə səbəbdir. Bu səbəbdən baxırıq ki, quşlar kimi bəzi heyvanların böyüdülməsində ana-atanın ortaq əməyi var. Ana-ata yumurtanın qorunmasını, sərçənin bəslənməsini və böyüdülməsini ortaq şəkildə reallaşdırar. Yenə doğumda və böyütmədə yuvaya möhtac olan heyvanlar var. Bu cür heyvanların dişiləri evləndirərin istehsalında və qorunmasında kişilərin köməyinə möhtacdırlar.

İşdə bu cür heyvanların hamısında uyğunlaşma seçilir ki bu, kişi ilə dişi arasında bir növ bağlılıq və bir-birinə aid olmadıyar. Bu heyvanlar o təqdirdə əlaqə yaradarlar və dişinin yumurtasının lazımlı tədbirlərlə qorunmasında, sərçə çıxarmasında ortaq şəkildə vəzifə yerinə yetirərlər. Balaların böyümə dövrünün sonuna qədər bu birlik davam edər. Arxasından ayrılacaqlarsa ayrılarlar. Sonra uyğunlaşma yenilənər və bu müddət belə davam edər. Demək ki, evlənmənin və uyğunlaşmanın təməl faktoru, doğurma və uşaq böyütmədiyər. Şəhvət atəşini söndürmək və qazanc təmin etmək, mal yığmaq, yemək, içmək, ev əşyası, ev idarəsi kimi həyat fəaliyyətlərində ortaq rol almağa gəlincə, bunlar təbiətin və yaradılışın məqsədi xaricində qalan xarici ünsürlərdir. Bunlar yalnız ön ünsürlər və ya ana məqsədin nəticəs(n)i olan faydalardır.

Bundan bu aydın olur: Fərz edək ki, bərabər/yoldaşlar arasında azadlıq və başıboşluq suveren olsun; bərabər/yoldaşların hər biri bərabər/yoldaşı xaricində bir başqası ilə istədiyi yerdə, istədiyi zaman cinsi əlaqə yaratsın və bundan tapdığı yerdə dişisinə hücum edən vəhşi kişi heyvan kimi heç çəkinməsin. Necə ki bu, az qala/haradasa günümüzün mədəni millətlərində məşhur bir tətbiq halına gəlmiş və zina, xüsusilə evlilərin zinası da sərbəst olmuşdur.

Bunun kimi, edilən evlilik dondurulsan. Bərabər/yoldaşların boşanmaları, ayrılmaları qadağan edilsin. Həyatda qaldıqları müddətcə bərabər/yoldaşlardan birinin bərabər/yoldaşından ayrılaraq başqa biri ilə evlənməsinə icazə verilməsin.

Bunun kimi, eynilə günümüzün inkişaf etmiş millətlərində olduğu kimi doğum və törəməyə, uşaqları birlikdə böyütməyə, uyğunlaşmağı ev həyatında ortaqlaşma əsasına söykəməyə son verilsin və yenə uşaqlar, süd vermə və böyütmə üçün hazırlanan ümumi evləndirərə göndərilsən. Bütün bu söylədiklərimiz təbiət ənənəsinə zidddir. Daha əvvəl işarə edildiyi kimi, təbiət ənənəs(n)i insanı, bu yeni tətbiqə tərs düşən xüsusiyyətlərlə təchiz etmişdir.

Bəli. Elə heyvanlar var ki, bunların doğumunda ananın onları qarınında daşımasından, onlara süd verib yanında böyütməsindən çox bir şeyə ehtiyac yoxdur. Bunlarda da uyğunlaşmağa, birlikdəliyə və bir-birinə aid olmağa təbii ehtiyac yoxdur. Bu cür heyvanlar üçün başıboş cinsi əlaqə azadlığı söz mövzusu ola bilər. Amma azadlığın təbiətin nəsili qoruma məqsədinə zərər verməyəcək miqdarda olması lazımdır.

Deyilə bilər ki, yaradılış ənənəsinə və təbiətin istəyinə qarşı çıxmaq təhlükəli deyil. Yetər ki ortaya çıxacaq axsaqlıqlar düşüncə və bəzi üsullar vasitəçiliyi ilə kompensasiya edilsin. Üstəlik bu qarşı çıxma insana bəzi həyat həzzləri ilə faydalanma təmin edər. Bu qorxu, böyük bir yanılmadır. Çünki insan bünyəsinin aralarında ol/tapıldığı təbii bünyələr, bir çox elementlərdən meydana gəlmiş sintez edərdir. Hər elementin özünə xas şərtləri olan xüsusi yerinə qon/qoyulması lazımdır. Bu yer/yeyər, təbiətin və yaradılışın məqsədinə uyğun olmaq məcburiyyətində olduğu kimi söz mövzusu canlının növünün kamal müddətinə də əlverişli olmalıdır. Dərman qarışıqları və sintezləri kimi. Bu qarışıqlar müəyyən xüsusiyyətdə, müəyyən miqdarda, müəyyən ölçüdə və şərtlərdə elementlərə möhtacdırlar. Əgər bu elementlərdən biri xüsusi xüsusiyyətinin ən kiçik ölçüdə xaricinə çıxsa, xüsusi şərtlərindən ən kiçik bir sapma göstərsə o dərman təsirini itirər.

Məsələn, insan xüsusi şəkildə sintezə girmiş müxtəlif elementlərdən meydana gəlmiş təbii bir varlıqdır. Bu sintezdən müxtəlif iç xüsusiyyətlər və mənəvi xüsusiyyətlər doğular ki, bunlardan nəticə olaraq müxtəlif hərəkətlər və davranışlar meydana gəlir. Əgər insan bəzi hərəkətlərini və davranışlarını dəyişdirərək təbii mövqelərindən başqa mövqelərə çevirsə, onun xüsusiyyətlərində və ruhi xüsusiyyətlərində bir sapma və dəyişmə görülər. Beləcə bütün xüsusiyyətləri və xüsusiyyətləri təbii səviyyədən və yaradılış yolundan sapar. Bunun nəticəs(n)i olaraq insanın təbii kamalı ilə və yaradılışı gərəyi izlədiyi məqsədi ilə bağı və əlaqəsi qopar.

Günümüzün insanlığını qucaqlayan, insanın hüzur/dincliyə və xoşbəxt həyata çatmağa istiqamətli səylərini boşa çıxaran, insanlığı enişlə və dağıtmala təhdid edən müsibətləri hərtərəfli araşdırdığımızda, bu ən güclü faktorun təqva ərdəminin yoxluğunun, insan cəmiyyətlərində dağıdıcılığın, sərtliyin, şiddətin və ehtirasın kökləşməsinin olduğunu görərik. Bunun ən böyük səbəbi, evlilik və uşaq yetişdirmə sahəsindəki təbii qanunlarda suveren olan azadlıq, başıboşluq və əhəmiyyətli hesab etməzlikdir. Çünki indiki vaxtda ailə cəmiyyəti və uşaq yetişdirmə mövzusunda izlənilən tətbiqlər, insanda şəfqət, mərhəmət, iffət, həya, təvazökarlıq duyğularını uşaqların buluq çağının ilk illərindən başlayaraq ömürünün sonuna qədər öldürür.

Bu axsaqlıqların və nöqsanlıqların düşüncə və bəzi üsullar vasitəçiliyi ilə kompensasiya edilməsi isə, çox təəssüf ki mümkün deyil. Çünki düşüncə, həyatın digər gərəkləri kimi yaratma bir vasitədir. Təbiət onu təbii yoldan və yaratma cığırından çıxan və ya sapan ünsürləri təkrar təbiət ətrafına çevirmək üçün istifadə edər. Yoxsa onun funksiyas(n)ı təbiətin və yaradılışın səyini boşa çıxarmaq deyil. Əgər belə olsa, özünə istiqamətli pisliyi sovmaq üçün insana vermiş olduğu qılıncla təbiətin özü öldürülmüş olar. Əgər təbiətin bir vasitəs(n)i olaraq düşüncə, təbiətin bir ünsürünün pozulmasını dəstəkləmək üçün istifadə edilsə, o zaman bu təbii vasitə də digər vasitələr kimi xarab və funksiyasından sapmış hala gəlmiş deməkdir. Bundan ötəri görürük ki, günümüzün insanı nə vaxt cəmiyyətini təhdid edən məşhur bir pozuqluğu düşüncə gücü ilə düzəltsə, ondan daha acı/ağrılı və dəhşətli bir pozuqluqla qarşı-qarşıya gəlir və beləcə başındakı bəlanın məşhurluğu və əhatəs(n)i artır.

Bəli. Elələrindən biri belə deyə bilər: Psixoloji hərəkətlər deyə adlandırılan mənəvi sifətlər, nağıllar çağının və primitivlik dövrünün qalıqlarıdır. Bunlar günümüzün inkişaf etmiş insanının həyatı ilə uyğunlaşmaz. Bunlar iffət, comərdlik, həya, şəfqət, düzgünlük kimi sifətlərdir. Məsələn iffət, nəfsin təbiətini arzuları mövzusunda səbəbsiz yerə qeydləndirməkdir. Comərdlik, insanın mal yığmağa istiqamətli əməyini və mal qazanma yolunda dözdüyü çətinlikləri boşa çıxarmaqdır. Üstəlik yoxsulu, işdə tənbəlliyə və dilənmək üçün başqalarına əl açma zillətinə alışdırmaqdır. Həya, insanı haqqını istəməkdən və içindəkiləri açıqlamaqdan saxlayan bir gemdir. Şəfqət ürəyi zəiflədər. Düzgünlük gündəlik həyatla uyğun gəlməz. Bu cür sözlər birbaşa sözünü etdiyimiz pozğunluğun konkret nümunələrini meydana gətirər.

Belə deyən kimsə bilmir ki bu ərdəmlər, insan cəmiyyətinin imtina edilməz gərəklərindəndir. Belə ki, əgər bu hərəkətlər kökdən ortadan qalxsalar, insan cəmiyyəti artıq bir saat belə cəmiyyət olaraq yaşaya bilməz. Əgər bu xüsusiyyətlərin ortadan qalxması, hər kəsin başqasının xüsusi haqqına, malına və ismətinə hücum etməsi, heç kimin cəmiyyətin ehtiyac duyduğu şeyləri qarşılayacaq comərdliyə yanaşmaması, heç kimin uyğun gəlmək məcburiyyətində olduğu qanunları tapdalamaqdan reaksiya al/götürməməsi, heç kimin uşaqlar və bənzərləri kimi acizlikləri öz qüsurlarından qaynaqlanmayan acizlərə şəfqət göstərməməsi və hər kəs hər kəsə verdiyi xəbərlərdə və vədlərində yalan danışmış olması düşünülsə, insan cəmiyyəti anında dağılar.

Yuxarıdakı sözləri söyləyən kimsə bilməlidir ki, bu xüsusiyyətlər dünyadan köçməz və köçməyəcək. İnsan təbiəti, cəmiyyət halında həyata çağırışını davam etdirdikcə bu xüsusiyyətlərə bağlı qalacaq, onların həyatda qalmasını qoruyacaq. Bütün məsələ, bu halətlərin təbiətin və yaradılışın insanı xoşbəxt həyata çağıran mesajı ilə uyğunlaşacaq şəkildə təşkil edilmələri və tarazlıqlanmalarıdır. Əgər günümüzün inkişaf etmiş cəmiyyətlərində suveren olan xüsusiyyətlər, lazım olduğu kimi tarazlıqlanmış insani ərdəmlər olsadılar, cəmiyyəti qarışıqlıq və məhv olma təhlükəsi ilə qarşı-qarşıya gətirməz və insanları güvən, hüzur/dinclik və xoşbəxtlik içində sabitlikli bir həyata qovuşdurardı.

İndi də əsl araşdırma mövzumuza dönərək belə deyirik: Daha əvvəl söylədiyimiz kimi, İslam uyğunlaşmağı təbii yerinə qoyaraq nikahı əmr etdi və zinanı, sərbəst əlaqəni qadağan etdi. Uyğunlaşma əlaqəsini də ayrıla bilmə əsasına yəni boşana bilmə əsasına söykədi. Ayrıca açıqlanacağı üzrə bu əlaqəni ümumiyyətlə xas etmə qanunu üzərinə qurdu. Yenə bu bir araya gəlmə axdını, uşaq doğma və yetişdirmə əsasına söykədi. Necə ki Peyğəmbərimiz (s. a. a) məşhur bir hədisində "Evlənin, törəyin və çoxalın..." buyurur.

2- Kişinin Dişiyə Üstünlüyü

Əgər heyvanlar arası cinsi əlaqə mövzusunu irdələsək, kişilərin bu sahədə dişilərə suveren olduqlarının əlamətlərini görərik. Baxırıq ki, bu heyvanlarda kişi özünü cinsi orqanın səlahiyyətlisi və dişinin əfəndisi olaraq görür. Buna görə kişi heyvanların dişi üzərində zidd düşdüklərini, döyüşə girişdiklərini görərik. Amma bunun tərsi olmur. Yəni dişiyə bir kişi maraq/əlaqə nümayişin tərəfindən buna görə başqa bir dişi ona hücum etmir. Hamı/həmişə bunun tərsi görülür. Yenə insandakı qadın-qız istəməyə bənzər cəhdləri dişilər deyil, kişi heyvanlar başladır.

Bunun tək şərhi budur: Heyvanlar içgüdüsel olaraq kişilərin bu işdə aktiv və suveren, dişilərin isə passiv və boyun əyici olduğunu anlayırlar. Bu xüsus və kişilərin, dişilərin istəklərinə və arzularına müsbət cavab vermələri xüsusu, iki fərqli şeylərdir. Çünki bu tutum aşan və şəhvətin gərəklərini güdməyə, daha çox həzz almağı möhkəmə məqsədinə söykən/dözür. Amma sözünü etdiyimiz bir növ üstünlük və suverenlik, kişiliyə və təbiətin əmrini yerinə yetirməyə söykən/dözür.

Şiddətin və aktivliyin kişi seqmentində, yumşaqlığın və passivliyin dişi seqmentində lazımlılığına bütün millətlər az çox inanar. Belə ki bu inanc, müxtəlif dillərə əks olunmuşdur. Bunun ifadəsi olaraq bütün sərt, çətin boyun əyən obyektlər kişi və yumşaq, asan nəzarət edilə bilən bütün obyektlər də dişi olaraq adlandırılar. Məsələn Ərəbcədə iti dəmirə kişi dəmir, iti qılınca kişi qılınc, sərt bitki və yerə kişi bitki və kişi yer/yeyər deyilir. Belə nümunələri çoxaltmaq mümkündür.

Bu vəziyyət insan növü üçün də etibarlıdır. Ümumiyyətlə dəyişik cəmiyyətlərdə və fərqli millətlərdə görülər. Amma kimində çox, kimində az görülə bilər.

İslam, qanunuma sistemində bu gerçəyi göz qarşısında saxlamışdır. Uca Allah belə buyurur: "Allahın insanlardan bir qisimini digər bir qisimindən (ağıl və bədən baxımından) üstün etməsi... üçün kişilər qadınların idarəçisidirlər." (Nisa, 34) Bunun nəticəs(n)i olaraq kişi qadını yatağa çağırdığında bu çağırışa mümkün olması halında müsbət cavab verməsi lazım olduğunu vurğulamışdır.

3- Çox Qadınla Evlilik

Müxtəlif heyvan növlərində tək evlilik və çox evlilik məsələsi diqqətə çarpan deyil. Yuva birliyi əsasına görə yaşayan heyvanlarda birarvadlılıq tətbiqi etibarlıdır. Çünki bu cür heyvanlarda kişi yuvanı idarə etməklə, balaları qoruyub böyütməklə kifayət qədər məşğul olduğu üçün başqa dişilərlə maraqlanmağa fürsət tapa bilmir. Tək yuva istehsalı, rəhbərliyi və balaya baxma öhdəçiliyi sahəsindəki şərtlər dəyişincə, yəni evcilləşmə, insan tərəfindən öyrədilmə və problemlərinin boynuna götürülməsi söz mövzusu olunca, bu heyvanların kişiləri və dişiləri arasındakı vəziyyət dəyişir. Bu vəziyyət xoruzlarda, toyuqlarda, göyərçinlərdə vs. heyvanlarda açıqca görülər.

İnsanlarda çox qadınla evlənmək Misir, Hindlilər, Çinlilər, Farslar hətta Romalılar və köhnə Yunanlılar kimi çox sayda millətdə etibarlı olan bir ənənə idi. Bu millətlər çoxu dəfə evlərindəki tək bərabər/yoldaşlarına tənha qalmamaları üçün xidmətçi əlavə edərdilər. Hətta Yəhudilər və Ərəblər kimi bəzi millətlərdə bu iş müəyyən ədəddə sona çatmazdı. Onların kimi kişiləri bəzən on, iyirmi və daha çox sayda qadınla evlənərdilər. Məsələn deyildiyinə görə Kral Süleyman yüzlərlə qadınla evlənmişdi.

Çox bərabər/yoldaşlılıq, əksəriyyətlə qəbilələrdə və onlar kimi yaşayan kəndlərdə və dağlıq bölgələrdə görülərdi. Çünki bu cür məskunlaşma vahidlərində ailə rəislərinin sıxlıq/izdiham ədəddə insana şiddətlə ehtiyacı olardı. Belə yerlərdə yaşayan ailələrin rəisləri çox evlilik edərək çox doğum etdirərək çox kişi övlad sahibi olmaq istəyərdilər. Beləcə həm həyata tərzlərinin gərəyi olan müdafiə etmə işini asanlaşdırarlar, həm də çox saydakı uşaqlarından qövmlərində lider ola bilmənin bir vasitəs(n)i olaraq faydalanardılar. Üstəlik çox evlilik onlara hısımlık yolu ilə çox sayda qohum qazandırardı.

Bəzi elm adamları qəbilələrdə və kəndlərdə çox evliliyin təməl faktoru olaraq bu məskunlaşma vahidlərində yük daşımaq, çobanlıq, su daşımaq, ovçuluq, yemək bişirmək, toxuculuq kimi çox sayda iş növünün varlığını qəbul edərlər. Bu ümumiyyətlə doğrudur. Lakin bu cür yerlərdə yaşayan insanların mənəvi xüsusiyyətlərini irdələdiyimizdə bu işlərin onlar üçün ikinci dərəcədə əhəmiyyət daşıdığını görərik. Bizim söylədiyimiz faktorun bədəvilər üçün prioritetli və doğrudan məqsəd olduğu görülər. Ayrıca köhnədən çox sayda oğul sahibi olmaq iddiasının və övladlığa götürmənin aralarında məşhur olması bu məqsədin uzadılmalarındandır.

Üstəlik bu millətlərdə çox bərabər/yoldaşlılıq ənənəsinin etibarlı olmasının bir başqa təməl faktoru da vardı. Bu faktor qadınların laqeydlik edilməyəcək nisbətdə kişilərdən çox olmaları idi. Çünki qəbilə həyatı yaşayan bu millətlərdə döyüşlər, hücumlar, ölümlər və krımlar çox və davamlı idi. Bu ölümlər kişiləri yox edərək qadınların sayını yüksək nisbətlərə çıxardardı. Bu çoxluq o qədər böyük olardı ki, çox bərabər/yoldaşlılıq olmadan təbii ehtiyacı aradan qaldırma imkanı olmazdı. Bu faktoru da göz ardı etməmək lazımdır.

İslam tək qadınla evlənməyi qanuniləşdirdi. Birdən çox evliliyə dördə qədər icazə verdi. Amma bu icazəs(n)i bərabər/yoldaşlar arasında ədaləti reallaşdırma şərtinə bağladı. Bunun yanında çox bərabər/yoldaşlılığın özü ilə gətirəcəyi bütün qorxuların aradan qaldırılmasını istədi. Bu qorxulara irəlidə toxunacağıq. Uca Allah belə buyurur: "Qadınların lehinə də əleyhlərindəki bilinən haqqa bərabər bir haqq vardır." (Bəqərə, 228)