Fanining tadqiqot sohasi va muammolari

Hamid Fazzoliy ham fikr bildirgan edi. 
Darhaqiqat, 
inson 
olgan nazariy bilimlarini amaliyotda qopllay borishi kerak deb 
opylaymiz, chunki bilim va ilmgina emas, balki fan va tajriba 
yutuqlarini amalda qopllay bilish ham insoniy hislatlardan 
biridir.
Buyuk mutafakkir va alloma Alisher Navoiy inson 
tafakkuri, aqli-farosati hamda ilmini yuksak qadrlagan. U: 

---

“Bilim va donishmandlik insonning bezagidir”,- deb yozadi.
Alisher Navoiy bolalarga kichik yoshligidanoq bilim, mahlumot 
va tarbiya berish kerakligini aytib, ibn Sino kabi, 6 yoshdan 
muallim qopliga topshirish kerakligini tahkidlaydi. 
Istehdodli shoir va tarjimon, tarixchi Muhammad Rizo 
Ogahiy asarlarida inson bekamu kopst kamolga etishishi uchun 
yoshlikdan ilm va kasb-hunar egallashi shart ekanligini aytib 
optadi. Uning fikricha, ilm-mahrifat insonning mahnaviy 
kamolotida va jamiyat taraqqiyotida kuchli vositadir. Ilm inson 
aqlini boyitadi. Ogahiy ilmni kopproq xalq opyinlari orqali 
etkazib berish uchun harakat qiladi, chunki bu narsa ijobiy 
opquv motivini shakllantirishga xizmat qiladi. Xalq opyinlari, 
aslida psixologik opyinlar hisoblanadi. Bu vaqtda bola ham 
tahlim oladi, ham shakllanadi.
XX asr boshlarida Opzbekistonning ijtimoiy-siyosiy 
hayotida pedagogik fikrlar rivojida etakchi rol opynagan 
olimlardan biri Abdulla Avloniydir. Abdulla Avloniyning
fikriga kopra, ilm insonlarning madori, hayoti, rahbari, 
nehmatidir. Ilm oprganmoq, olim boplmoq uchun maktabga 
kirmoq, muallimdan tahlim olmoq lozimligini u qayta-qayta 
tahkidlaydi.
Mahrifatparvar 
alloma 
Avloniy 
inson 
mahnaviy 
kamolotining yopllari ustida topxtalib optadi. Ilm dunyoning 
izzati, oxiratning sharofatidir. Ilm inson uchun gpoyat muqaddas 
bir fazilatdir. Zeroki, ilm bizga opz ahvolimizni, harakatimizni 
oyna kabi koprsatur, zehnimizni, fikrimizni qilich kabi optkir 
qilur, ilmsiz odam mevasiz daraxt kabidir, deb tahkidlab optadi. 
U ilmning nazariy ahamiyatini koprsatibgina qolmasdan, 
balki uning amaliy faoliyat uchun hayotiy zaruriyat ekanligini 
ham tahkidlab optadi. Ilm bizni jaholat qorongpusidan 
qutqarishi, madaniyat, mahrifat dunyosiga chiqarishi, yomon 
fehllardan, buzuq ishlardan qaytarishi, yaxshi xulq, odob sohibi 
qilishini tahkidlaydi SHu bilan birga, u bugun hayotimiz, 
salomatligimiz, saodatimiz, rohatimiz, gpayratimiz, dunyo va 
oxiratimiz ilmga bogpliqligini qayta-qayta takrorlaydi.

---

Ilm kishi zehnini, fikrini qilich kabi optkir qiladi. Ilmsiz 
inson mevasiz daraxtga opxshaydi. Ilm daraxt mevalaridek har 
shaxsga ozuqa berib, madaniyat, mahnaviyat, mahrifat 
dunyosiga olib kiradi. Yomon odamlardan, buzuq ishlardan 
qaytaradi. Yaxshi xulqli va odobli boplishga xizmat qiladi. 
Natijada, ilm kishilari har erda aziz va hurmatli bopladilar. Kishi 
hayotini haqiqiy va topgpri yoplga soladigan vosita - bu ilmdir. 
SHuning uchun ham ilm orqali oliy fazilatlarga ega boplgan, 
ulugplikka va orzu-istaklariga erishgan buyuk kishilar xalq 
orasida yuksak qadrlanadilar. 
Ilm kasb va fazilatlarning eng afzalidir. Ilm orqali inson 
yaxshi-yomonni tanishi, halol-haromning farqiga borishi, 
dopstlik va qarindosh-urugpning fazilatlarini anglashi, opz haq-
huquqlarini bilishi mumkin. 
Kishilarning bilimi, ilmi, amaliy malakalari rivojisiz 
jamiyat taraqqiyotini tasavvur etib boplmaydi. Muayyan 
mahnaviy ehtiyojlarga, yuksak axloqiy fazilatlarga ega 
boplmagan kishilarda ilm-fanni oprganishga, halol mehnat qilib, 
kasb-hunar egallashga, malaka oshirishga ishtiyoq ham 
boplmaydi. SHu sababli jamiyat taraqqiyotining barcha 
bosqichlarida avval Yoshlarni tarbiyalab, keyin ularga tahlim 
berganlar.
Haqiqatdan ham, bilimga, ilmga ehtiyoj anglangan motivlar 
tizimidir. Biror muammoni hal etish imkoniyatlarini inson opz 
aql-zakovati, bilimi, kuchi va irodasi bilan aniqlaydi. Bilim 
mazmun jihatidan kengroq boplib, insonning hayot tajribasi 
orqali orttirgan barcha tushunchalar, fikrlar, amaliy malakalarni 
opz ichiga oladi. Ilm bilimning chopqqisidir. Bilimlar tabiat, 
jamiyat, 
inson 
ruhiyati 
qonunlarini 
chuqur 
oprganish 
natijasidagina ilmga aylanadi.
Xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki, SHarq 
mutafakkirlari opquv motivlarini ehtiyojlar nuqtai nazaridan 
tahlil qilishga harakat qilganlar. Mazkur ehtiyojlarni hosil 
qilishga, oshirishga, asosan opqituvchilar tomonidan tahlim 
jarayonining psixologik xususiyatlarini ehtiborga olish, yahni 

---

opqish jarayonida bolalarning fiziologik va psixologik 
xususiyatlarini inobatga olish, ularga imkon qadar individual 
yondashish orqali erishish mumkinligini ehtirof etishgan. SHu 
bilan birga, SHarq mutafakkirlarining buyuk xazinasi, bolalarga 
tahlim, tarbiya berishdagi ilgpor fikrlari hozirgi kungacha opz 
ahamiyatini yopqotgani yopq.