Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya ġöbə: “Mamalıq iĢi”

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 101
 
 
düşüncə  aydınlaşdıqda  isə  nitqin  pozulması,  ətraflarda  keyləşmə  qeyd  olunur.  Tutmadan  sonra 
xəstələrdə  düşüncə  pozuntusu  (keyləşmə,  çaşqınlıq,  bələdliyin  pozulması)  və  ya  psixomotor  oyanma 
baş verir. Bəzən disforiya, şəxsiyyətin epilepsiya tipli dəyişməsi kimi əlamətlər də qeyd olunur. Ağıl 
zəifliyi, adətən, birinci tutmadan 8-10 il keçdikdən sonra təzahür etməyə başlayır və lokunar xarakterli 
olur.  Özlərinə  tənqidi  yanaşırlar.  Bəzi  təsadüflərdə  intellektual  pozuntular  tamamilə  bərpa  olunur  və 
uzunmüddətli remissiya yaranır. Somatik vəziyyətin ağırlaşması miokardit, anevrizm, arterial təzyiqin 
artması,  yataq  yaralarının  əmələ  gəlməsi  ilə  müşayiət  olunur.  Əksər  xəstələr  gecə  yuxusunun 
pozulmasından, gündüzlər isə daim mürgüləməkdən şikayətlənirlər. 
Beyin  damarlarının  aterosklerozu  zamanı  qeyd  olunan  nevroloji  əlamətlər:  bəbəklərin  işığa 
reaksiyasının  zəifləməsi,  burun-dodaq  büküşünün  hamarlanması,  Romberq  vəziyyətində  müvazinətin 
pozulması,  barmaqlartın  tremoru  əlamətləri  böyük  diaqnostik  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Xəstəlik  ara-sıra 
yaxşılaşma  versə  də,  xronik  gedişə  malik  olub,  tədricən  ağırlaşma  xüsusiyyətinə  malikdir.  Əlavə 
zərərli  amillərin  qoşulması  ümumi  vəziyyəti  daha  da  ağırlaşdırır  və  tez  bir  zamanda  ağıl  zəifliyinə 
səbəb olur.  
Etiopatogenezi:  Xəstəliyin  etiopatpgenezini  araşdırmazdan  əvvəl  maraqlı  bir  sualı 
aydınlaşdırmaq  lazımdır.  Nə  üçün  beyin  aterosklerozuna  tutulan  bütün  xəstələrdə  psixoz  əlamətləri 
qeyd  olunmur?Aterosklerozun  meydana  çıxması  biokimyəvi  pozuntularla:  Lipid  mübadiləsinin 
pozulması və xolesterinin artması ilə əlaqələndirirlər. Damarların divarlarına çökən toksik elementlərin 
təsri də nəzərə alınmalıdır. İrsi və somatik amillərin olmasını, orqanizmin immunobioloji reaktivliyini, 
dominantlıq  təşkil  edən  ekzogen  zəhərli  amilləri  və  psixogeniyaları  xüsusi  qeyd  etmək  lazımdır. 
Serebral  ağıl  zəifliyinin  inkişafında  qan  dövranının  pozulması  nəticəsində  əmələ  gələn  destruktiv 
proseslərə əhəmiyyət verilməlidir. 
Patoloji  –  anatomik  dəyiĢikliklər:  Patoloji-anatomik  dəyişikliklər  müayinədə  nəinki  beyin 
damarlarında,  eyni  zamanda  digər  orqanlarda  (ürəkdə,  aortada,  böyrəklərdə  və  s.)  sklerotik 
dəyişikliklər aşkar edilir. Beyin maddəsinin fibroz qalınlaşması, onların yumşalması və qansızmaların 
meydana çıxması nəticəsində isə çapıqların əmələ gəlməsi, prosesin patoloji-anatomik dəyişikliklərlə 
əlaqədar  olduğunu  sübut  edir.  Beyin  qan  damarlarının  qalınlaşması  nəticəsində  onların  divarında 
tumurcuqlar əmələ gəlir. 
Müalicəsi:  Xəstələrin  işi  yüngülləşməli,  istirahəti  çox  olmalı,  yuxuları  bərpa  edilməlidir. 
Xolesterinli  qidanı  kəskin  azaltmaq  lazımdır.  Siqaret  çəkməməlidir.  Müalicənin  əsas  məqsədi  qan 
təchizatını normaya qaytarmaqdır (spazmı aradan qaldırmaq). Bu məqsədlə hipotenziv, damargenəldici 
(amizil, 
belladona), 
antiadrenergik 
(pirroksan), 
qanqloblakator  (pirilen,  benzogekson)  preparatlarından 
istifadə 
edilir. 
Psixonevroloji 
əlamətlıəri  aradan 
qaldırmaq  üçün  trankvlizatorlar  (sibazon,  tazepam), 
yuxugətirici  maddələr  (rudotel,  radedorm  və  s.)  geniş 
şəkildə  işlədilməlidir.  Depressiya,  həyəcan  və  digər 
affektiv  əlamətlər  olarsa  antidepressantlar  (azafen, 
amitriptilin,  gerfonal)  tətbiq  edilə  bilər.  Psixoterapevtik 
tədbirlərin  əhəmiyyəti  xüsusi  qeyd  olunmalıdır.  Ürək-
damar  sisteminin  vəziyyətinə  uyğun  lazımi  terapevtik 
tədbirlər  həkim-kardioloqun  məsləhəti  ilə  görülməlidir. 
Tək-tək  hallarda  təsadüf  edən  psixotik  halları  aradan 
qaldırmaq üçün kiçik dazalarda psixotrop maddələrdə də 
istifadə edilməlidir (rezerpin, trisedil, xlorprotiksen və s.) 
Xəstənin  somatik  vəziyyətindən  asılı  olaraq  müəyyən 
tədbirlər görülməsi unudulmamalıdır. Kompleks müalicə 
üsullarını planlaşdırarkən serebral  ateroskleroza  səbəb olan amillərə qarşı  profilaktika tədbirlərini ön 
plana çəkmək vacib məsələlərdəndir.  

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 102
 
 
Hormonal  preparatlardan  noretisteron-asetatdan, 
o cümlədən, anobalik steroidlərdən (nerobol, retobalil). 
Biostimulyatorlardan, 
aminalondan, 
ensefaboldan, 
pirasetamdan 
istifadə 
etmək 
məsləhət 
görülür. 
Müalicənin  gedişində  qan  təzyiqinə  nəzarət  edilməli, 
istirahət rejiminə ciddi əməl olunmalıdır.  
 
Presenil və senil psixozlar 
 
Orqanizmin geriyə inkişafı ilə əlaqədar meydana 
çıxan psixi pozuntular, adətən. 50 yaşdan sonra təsadüf 
edilir.  Qocalıqönü  dövr  45-60  yaş,  qocalıq  dövrü  isə 
60 yaşdan sonra hesab olunur.  
Orqanizmin  qocalması.  bütün  orqan  və 
sistemlərdə  xarakter  dəyişikliklərin  yaranması  ilə 
müşayiət  olunur.  Yuxarıda  göstərilən  dəyişikliklərin 
qadınlarda  meydana  çıxması  əksər  hallarda  klimaks 
dövrünə  təsadüf  edir.  Nevrozabənzər  hallar,  əsasən 
emosional  ləbillik,  qıcığa  qarşı  həssaslığın  artması, 
özünün və  yaxın  adamlarının səhhəti üçün narahatlıq  hissi  keçirmə, səbəbsiz təşviş,  yuxu pozuntusu 
kimi  əlamətlərlə  özünü  biruzə  verir.  Bir  sıra  hallarda  şəxsiyyət  dəyişiklikləri  ön  plana  çıxır.  Belə  ki, 
əvvəllər müşahidə olunmayan mənasız şübhəlilik, xəsislik, yersiz mübahisəyə girişmək və s. bu kimi 
əlamətlər qeyd olunur. Emosional halın qeyri-normallığı: əhvalın gün ərzində bir neçə dəfə dəyişməsi, 
tez  əsəbiləşmək,  sonra  da  peşiman  olmaq,  ətrafdakıların  hərəkətinə  qarşı  dözümsüzlük  nisbətən  daha 
tez-tez rast gəlinir.  
Geriyə inkiĢaf və qocalıq dövründə meydana çıxan psixozlar 2 qrupa bölünür:  
1. Qocalıqönü psixozlar (invalüsion melanxoliya, invalüsion paranoid). 
2. Beynin atrofiyası nəticəsində yaranan psixi pozuntular. 
a) qocalıq ağıl zəifliyi 
b) pik xəstəliyi 
c) Altsheymerr xəstəliyi 
d) Hentinqton xoreyası. 
Orqanizmin, involyusiya prosesi uzunmüddətlidir. şərti olaraq 2 dövrə bölünür:  
1. presenil (45-60 yaş arası) ; 
2. senil (60-65 yaş arası). 
 
Involüsion (presenil) psixozlar
  
 
Bu psixozların əsas klinik xüsusiyyəti həyəcandır. Üç forması var:  
1. involüsion depressiya 
2. involüsion paranoid 
3. involüsion isteriya 
Ġnvolüsion depressiya 
 
Klinikası.  Qocalıqönü  psixozların  daha  tez-tez  rast  gəlinən  forması  olub  qadınlar  arasında 
nisbətən  geniş  yayılmışdır.  Xəstəliyin  başlıca  əlamətləri  depressiya  və  həyəcandır.  Bu  əlamətlərin 
özünü  biruzə  verməsi  xəstəliyin  ağırlıq  dərəcəsindən  asılı  olaraq  müxtəlifdir.  Yüngül  hallarda 
psixopatabənzər, nevrozabənzər ağır hallarda isə narahat depressiya və güclü həyəcan əlamətləri qeyd 
olunur.  Psixogen  amillər,  həyat  tərzinin  dəyişməsi,  fiziki  və  zehni  yorğunluq  xəstəliyin  gedişini 
pisləşdirir.  Narahat  depressiya  vəziyyətində  olan  xəstələr  özlərinə  yer  tapa  bilmir.  bütün  günü  əli 
qoynunda, qəm-qüssə içərisində otaqda vər-gəl edir, hamıdan ona kömək etməyi, dərdinə çarə qılmağı 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 103
 
 
xahiş edir. Belə vəziyyətdə olan xəstələr ciddi nəzarət altında olmalı, özünə sui-qəsd etməməsi üçün 
lazımi  tədbirlər  görülməlidir.  Xəstəliyin  klinikasında  tez-tez  rast  gəlinən  əlamətlərdən  biri  də  verbal 
illüziyalardır.  Xəstələr  ətraf  adamların  söhbətlərində  onlara  aid  çox  vaxt  onları  təhqir  edən,  iftiralar 
yağdıran, şəxsiyyətlərinə toxunan “sözlər”eşidirlər. İpoxondrik sayıqlamalar da az təsadüf etmir. Belə 
şəxslər ağır xəstəliklərə, o cümlədən, siflis, vərəm, spid, xərçəng xəstəliyinə tutulduqlarını israr edirlər. 
Bir  sıra  hallarda  xəstəliyin  klinikasında  katatonik  əlamətlər:  stereotipiya,  neqativlik,  qorxu  və 
sayıqlama  ideyalarının  təsiri  altında  özünə  qapanma  əlamətləri  müşahidə  olunur.  Xəstəliyin  yaman 
gediş  variantlarından  biri  də  ajitəli  formadır.  Bu  zaman  təsadüf  edilən  xarakter  əlamət  məzmunsuz 
narahatlıq və oyanıqlıqdır. Xəstələr cəfəng sayıqlama fikirləri: daxili orqanların çürüməsini, yoxluğunu 
söyləyir  (Kotar  sindromu),  qida  qəbulundan  imtina  edir,  özlərini  gərgin  və  uyğunsuz  aparırlar.  Belə 
xəstələrin  üst-başı  səliqəsiz,  natəmiz,  bəzən  hətta  iyrənc  görünür.  Bəzi  hallarda  onu  bir  sıra  psixi 
xəstəliklərlə  diferensiasiya  etmək  tələb  olunur.  Maniakal  depressiv  psixozdan  fərqləndirərkən 
xəstəliyin  anamnezinə  diqqət  yetirilməlidir.  Xəstələri  yalnız  stasionar  şəraitində  müalicə  etmək 
məsləhət  görülür.  Psixotrop  preparatlar  və  antidepressantlardan  geniş  istifadə  olunur.  Tizertsin, 
haloperidol,  triftazin  melipramin,  amitriptilin  daha  geniş  işlıədilən  maddələrdəndir.  Bəzən  yüngül 
keçən formalarda trankvlizatorlar (triptizol, nozepam, relanium, fenazepam) effektli olur. İnsulin-koma, 
qanköçürmə  müalicə  üsulları  da  müvəffəqiyyətlə  tətbiq  edilə  bilər.  Xəstələrin  somatik  halını  nəzərə 
alaraq digər maddələrdən də (qlükoza, vitaminlər və s.) istifadə etmək məsləhət görülür.  
 
Ġnvolüsion paranoid 
 
Klinikası. Xəstəliyin başlıca əlaməti müxtəlif məzmunlu sayıqlama ideyalarının olmasıdır. Digər 
psixozlarda rast gəlinən sayıqlamalardan fərqli olaraq involüsion paranoid zamanı düşüncə tam aydın. 
davranış isə normal olur. Sayıqlamaların məzmunu xəstənin intim-seksual həyatı ilə bağlı olur. Belə ki, 
xəstə  həyat  yoldaşının  ona  xəyanət  etməsindən,  kiminsə  ona  mənəvi  iztirab  verməsindən  və  ya  onun 
cinsiyyət  orqanlarına  təsir  göstərərək  qadınlığını  (kişiliyini)  əlindən  almaq  istədiklərini  söyləyirlər. 
Özünü  kiçiltmə  və  ya  ziyan  sayıqlamaları  üstünlük  təşkil  edərsə  xəstələr  müflisləşdiklərini,  yaxın 
adamların məhv olduğunu, bu yaxınlarda özlərinin də faciəli surətdə öləcəklərini deyir, heç bir tənqidə 
məruz qalmayan həqiqiliyini sübuta yetirmək üçün fəallıq göstərir, müxtəlif təşkilatlara müraciət edir 
və  qohumlarını  da  bu  işə  cəlb  etməyə  çalışırlar.  Belə  xəstələrin  emosional  halı  çox  vaxt  pozulmur, 
bəzən  həyəcanlı  olsalar  da  özlərini  sağlam  şəxs  kimi  aparırlar.  İnvalüsion  paranoidi  əsasən,  ahıl 
yaşlarda  başlayan  şizofreniya,  beynin  orqanik  xəstəlikləri  nəticəsində  meydana  çıxan  psixi 
pozuntularla müqayisə  etmək lazımdır. Orqanik xəstəliklər üçün xarakterik olan nevroloji  və  orqanik 
psixi pozuntular, epizodik təsadüf edən düşüncə pozuntuları invalüsion paranoid zamanı rast gəlinmir. 
Psixotrop  maddələrdən  geniş  istifadə  olunur.  Aminazindən,  haloperidoldan,  trisedildən,  leponeksdən 
orta  və  böyük  dozalarda  istifadə  etmək  məsləhət  görülür.  Xəstələrin  qidalanmasına  və  istirahət 
rejiminə  xüsusi  diqqət  yetirilməlidir.  Hər  hansı  bir  infeksiyanın,  somatik  xəstəliyin  və  ya  psixi 
travmanın  olması  xəstəliyin  gedişini  kəskinləşdirə  bilər.  Ağır  psixozların  müalicəsimndə  işlədilən 
digər üsullar: insulin-koma müalicəsi, qanköçürmə, vitamin terapiyası bu xəstəliyin müalicəsində geniş 
tətbiq edilməlidir.  
 
Ġnvolyüsion isteriya 
 
Klinikası.  İnvolyüsion  dövrdə  müşahidə  edilən  nevrotik  hallar  içərisində  ən  çox  involyüsion 
isteriyaya  təsadüf  edilir.  Yaşla  əlaqədar  olaraq  beyin  qabığı  sinirlərinin  zəifləməsi,  sinir  sisteminin 
ümumi,  funksional  düşkünlüyü,  geriyə  inkişaf  dövründə  isteriya  əmələ  gəlməsi  üçün  şərait  yaradır. 
Müxtəlif psixi travmalarla mübarızə qüvvəsi azalır və bu travmaların təsiri nəticəsində nevrotik hallar 
meydana çıxır. Beyin qabığının zəifləməsi psixikanı daim yüksək emosional oyanma halında saxlayır. 
Bu  hal  xəstəliyin  kliniki  təzahüründə,  özünəməxsus  əlamətlərin  yaranmasına  səbəb  olur.  Xəstəliyin 
əsas  presenil  əlamətləri  ilə  (depressiv  hal,  qəm,  qüssə)  bərabər  isterik  reaksiyalar,  emosiyaların 
davamsızlığı,  oyanma,  qıcıqlanma,  tez-tez  ağlama,  boğulma,  qıcıqlanma,  tez-tez  ağlama,  boğulma, 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 104
 
 
qıcolma tutmaları müşahidə edilir. Xəstəliyin gedişi, digər formalara nisbətən az müddət çəkir. Adətən, 
sağalma  ilə  qurtarır.  Sağalma  xəstəliyin  başlanmasına  səbəb  olan  zərərli  psixi  şəraitin  aradan 
qaldırılması ilə əlaqədardır 
 
Qocalıq ağıl zəifliyi
.  
Bu  xəstəlik,  adətən,  60-75  yaşlar  arasında  rast  gəlinir.  Xəstəliyin  meydana  çıxmasında 
orqanizmin  zərərli  amillərə  məruz  qalmasına,  o  cümlədən,  infeksion,  endokrin  və  daxili  orqanların 
xəstəliklərinə əhəmiyyət verilir. Xəstəliyin ən başlıca əlaməti tədricən inkişaf edən ağıl zəifliyi və ilk 
növbədə,  yaddaşın  pozulmasıdır.  Az  sonra  şəxsiyyətin  enməsi  əlamətləri  və  psixoloji  fəaliyyətin 
strukturu  dəyişməyə  başlayır.  Emosional  kütlük,  laqeyidlik,  xəsislik,  eqoizm  kimi  əlamətlər  diqqəti 
cəlb  edir.  Xəstələr  cürbəcür  lazımsız  şeyləri  toplayır  boxçaya,  sandığa  və  ya  döşəyin  altına  yığır, 
əhval-ruhiyyənin  tez-tez  dəyişməsi,  gah  yersiz  gülüşləri  gah  da  acıqlı  və  kədərli  olmaları  xəstələrə 
gülünc bir görkəm verir. Maraq dairəsi getdikcə azalaraq ancaq instinktiv tələbələr ətrafında toplanır. 
Söhbət zamanı eyni hadisələri dəfələrlə təkrar edir, mənasız suallar verir, söylədikləri və soruşduqları 
sözləri tez də unudurlar. Depressiya halı keçirən xəstələrdə ipoxondrik məzmunlu sayıqlamalar qeyd 
olunur.  Xəstələr  ürəklərinin  dayandığını  daxili  orqanlarının  yox  olmasını  söyləyirlər.  Tez-tez  rast 
gəlinən əlamətlərdən biri də gecə narahatçılığıdır. Bəzən xəstələr bütün gecəni yatmır, ayaqda gəzişir, 
dodaqaltı  şikayətlənirlər.  Belə  hallarda  bütün  günü  yuxulu  olub,  ayaqüstü  mürgüləyirlər.  Belə 
xəstələrdə  mənasız  gəzintilərə,  evdən  çıxıb  getməyə  və  ya  qapını  bağlayıb  belə  evdə  tək  tənha 
oturmağa maraq olur. Xəstələrin somatik halı da gündən –günə pisləşməyə başlayır. Tək-tək hallarda 
epilepsiya  cəngolmalarını  xatırladan tutmalar da müşahidə  olunur. Xəstəliyin  gedişinin  başlıca cəhəti 
ara-sıra kəskinləşmə və remissiya verməklə xronik gedişə malik olmasıdır. Bütün təsadüflərdə qocalıq 
ağıl  zəifliyinin  proqnozu  pisdir.  Belə  xəstələrə  qulluq,  simptomatik  müalicə  üsullarından  istifadə 
etmək başlıca şərtdir. Somatik xəstəliklərin yataq yarasının qarşısını almaq üçün tədbirlər görülməlidir.  
 
Pik xəstəliyi  
 
Klinikası.  Xəstəlik  50-55  yaşlarda,  ən  çox  qadınlar 
arsaında  təsadüf  edilir.  Pik  xəstəliyinin  başlıca  əlaməti 
tədricən  şiddətlənən  yaddaş  və  ağıl  zəifliyidir.  Tez-tez 
təsadüf 
edilən  digər  əlamətlərdən  əhval-ruhiyyənin 
dəyişikliyini  göstərmək  olar.  Yaddaş  pozuntusu  o  dərəcədə 
kobud  olur  ki,  xəstə  öz yaxın  adamlarını  belə  tanıya  bilmir. 
Bəzi  hallarda  afaziya  qeyd  olunur  ki,  bu  da  Pik  xəstəliyini 
digər  orqanik  xəstəliklərlə  qarışdırmağa  imkan  verir. 
Xəstəliyin  gedişinin  sonrakı  mərhələlərində  kobud  fiziki 
zəiflik əlamətləri diqqəti cəlb edir. Xəstələr müstəqil hərəkət 
edə  bilmir,  kənar  adamların  köməyi  olmadan  yeməyir, 
özlərinə  aid  xidmət  belə  göstərmək  iqtidarında  olmurlar. 
Nitq  qabiliyyəti  o  dərəcədə  kobudlaşır  ki,  xəstələri  başa 
düşmək qeyri-mümkün olur. Xəstəliyin proqnozu ümidsizdir. 
Pik  xəstəliyinə  tutulan  xəstələrin  ömrü  uzun  olmur.  Bəzən 
fiziki  halın  pisləşməsi,  somatik  xəstəliklərin  qoşulması 
nəticəsində  3-4  il  müddətində  tələf  olurlar.  Somatik  cəhətcə 
sağlam  olan  şəxslər  yaxşı  qulluq  nəticəsində  bir  qədər  çox 
(8-10 il) yaşayırlar. 
 
Altsheymer xəstəliyi 
 
Klinikası.  Xəstəlik  əksər  hallarda  55-56  yaşlarda  başlayır.  Lakin  tək-tək  hallarda  daha  erkən 
(47-50  yaşlarda)  başlaya  bilər.  Qadınlar  kişilərə  nisbətən  bu  xəstəliklə  daha  çox  xəstələnirlər. 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 105
 
 
Altsheymer  xəstəliyinin  ən  başlıca  əlaməti  tədricən,  lakin  proqressiv  şəkildə  inkişaf  edən  ağıl 
zəifliyidir. Yaddaş pozuntuları həm yaxın, həm də uzaq hadisələri əhatə edir. Zahirən laqeyid və süst 
görünürlər.  Bir  qədər  sonra  xəstələrdə  narahatlıq  əlamətləri:  yersiz  hərəkətlər,  başqalarına  qarşı 
dözümsüzlük,  yersiz  donquldamaq  və  ya  istehzalı  gülüş,  özünə  və  ətrafdakılara  qarşı  aqressiya  kimi 
əlamətlər  müşahidə  olunur.  Getdikcə  xəstələrin  həm  psixi,  həm  də  somatik  halı  pisləşir,  prosesə  bir 
sıra nevroloji əlamətlərdə qoşila bilər. Pik xəstəliyində olduğu kimi Altsheymer xəstəliyində də onlar 
uzun müddət yaşamır, 5-6 il müddətində tələf olurlar.  
 
Hentinqton xoreyası 
 
Klinikası. Hentinqton xoreyası, adətən, 45-47 yaşlarda, lakin bir sıra hallarda daha tez (hətta 10-
12 yaşlarda) meydana çıxa bilər. Xəstəliyin daha gec, 60 yaşlarda ilk təsadüf etməsi də mümkündür. 
Kişilər  və  qadınlar  bu  xəstəliyə  eyni  bərabərdə  tutulurlar.  Xəstəliyin  xarakter  əlamətlərindən  biri 
söhbət  və  gərginlik  zamanı güclənən xoreyayabənzər hiperkinezlərin və  psevdoaffektiv reaksiyaların 
baş  verməsidir.  Digər  nevroloji  əlamətlərdən  əzələ  tonusunun  enməsi,  göz  qapaqlarınnın  ptozu  və 
nitqin  səlistliyinin  pozulması  diqəti  cəlb  edir.  Psixi  pozuntulardan  tez-tez  təsadüf  edən  yaddaş  və 
diqətin  zəifgləməsi,  ağıl  zəifliyi  əlamətləri,  xəstənin  davranışında  da  hərəkətlərində  özünü  büruzə 
verən  pozuntuları  (aqressiv  antisosial  hərəkətlər  və  s.)  göstərmək  olar.  Bir  qədər  çətinliyə  düşərkən 
gərginlik  keçirir  və  əsəbləşirlər.  Diqqətin  tez-tez  yayınması,  təfəkkürün  ardıcıllığının  pozulması,  əqli 
qabiliyyətin  xoreyayabənzər  şəkil  alınmasına  səbəb  olur.  Paranoyal  halların  olması  qısqanclıq 
münasibət  sayıqlamaları  şəklində  rast  gəlinən  bu  əlamət  bəzən  cəfəng  məzmunlu  olmaqla 
özünüböyütmə, möhtəşəmlik ideyaları ilə zənginləşir. Bəzən daha çox daxili orqanlarla əlaqədar olan 
taktil hallüsinassiyalar qeyd olunur. Xəstəliyin  müalicəsi  əsasən psixotrop maddələtlə  aparılır.  Geniş 
tətbiq edilən preparatlardan rezerpini (sutkada 0,75-1,5 mq) , triftazini (25-40 mq) , stellazini (40-50 
mq)  qeyd  etmək  olar.  Psixotik  əlamətlərin  kəskinləşdiyi  vaxtlarda  aminazindən  istifadə  etmək 
mümkündür. 
Etiologiya və patogenezi. Alimlər belə hesab edirlər ki, qocalıq psixozlarının meydana çıxması 
orqanizmdə  gedən  bioloji  prosseslərlə  sıx  əlaqədardır.  Endogen  amillərlə  yanaşı  psixi  travmaların, 
somatogen  zərərli  amillərin  rolu  da  qiymətləndirməlidir.  T.Larsonun  (1986)  fikrincə  qocalıq  ağıl 
zəifliyinin  meydana  çıxması  autosom  dominant  genlə  əlaqədardır.  Son  illərdə  aparılan  tədqiqatlar  bu 
xəstəliyin  autoimmun  proseslərlə  də  əlaqədar  olduğunu  göstərir.  Bəzi  amillər  beynin  atrofiyası  ilə 
müşayət  edilən  xəstəliklərin  (Altsheymer)  virus  etiologiyalı  olduğunu  qeyd  edirlər.  Daha  dəqiq 
öyrənilən və patogenetik əhəmiyyəti sübut edilən faktlardan biri beyində patomorfoloji dəyişikliklərin 
olmasıdır.  

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 106
 
 
MÖVZU 14 
EPĠLEPSĠYA. 
 
Epilepsiya çox qədim zamanlardan bəlli olan xəstəlikdir. Xalq arasında buna ürəkkeçmə, tutma, 
müqəddəs  xəstəlik,  yıxılma  xəstəliyi  və  başqa  bu  kimi  adlar  verilmişdir.  Epilepsiya  yunanca 
Epilambano sözündən götürülüb tuturam, yıxılıram deməkdir. Xəstəlik kişilərdə qadınlara nisbətən iki 
dəfə  çox  rast  gəlinir.  Epilepsiya  xəstəliyi  65%  hallarda  uşaq  və  yeniyetmə  yaşlarında  başlayır. 
Epilepsiya xəstəliyinin şərti olaraq iki formaya bölmək qəbul olunmuşdur.  
1. Genuen- həqiqi epilepsiya 
2. Simptomatik epilepsiya 
Son  ilərdə  simptomatik  epilepsiya  anlayışı  epileptik  sindrom  sözü  ilə  əvəz  olunmağa 
başlanmışdır. 
Klinikası.  Epilepsiya  beynin  tədricən  şiddətlənən  xroniki  xəstəliyidir.  Kliniki  əlamətləri  iki 
qrupa bölnür.  
Brinci qrupa epilepsiyanın kəskin paraksimal əlamatləri böyük və kiçik tutmaları, absans, psixi 
ekvivalentləri və əhval-ruhiyyənin kəskin dəyişməsini aid etmək olar. 
İkinci qrupa isə şəxsiyyətin epilepsiya tipli dəyişməsinin bütün dərəcələrini əhatə edən tədricən 
şiddətlənən əlamətlər aiddir. 
Epilepsiya tutmalarının müasir təsnifatı aşağıdakılardan ibarətdir:  
A. Generalizə olunmuş tutmalar. 
B. Fokal tutmalar 
V. Hemikonvulsiv tutmalar. 
Q. Təsnif edilməmiş epilepsiya tutmaları 
Epilepsiya  əlamətlərinin  ilkin  əlamətləri  əksər  təsadüflərdə  uşaq  yaşlarından  başlayır.  Bəzən 
xəstəliyin meydana gəlməsi bir sıra paroksizimlərlə (qısamüddətli tonik-klonik cəhgolmalar) , yuxulu 
ikən  gəzmək  (ay  işığında  –  lunatizm)  ,  gecə  qorxuları,  epiqastral  nahiyədə  xoşagəlməz  ağrılarla  və 
digər  əlamətlərlə  şərtlənir. Generalizə  olunmuş  böyük tutmaların (grand  mal) baş  verməsini xəstə  bir 
çox  hallarda  bir  neçə  saat  və  ya  bir  gün  əvvəlcədən  hiss  edir.  Tutma  adətən  aura  ilə  başlayır.  Aura 
yunan sözü olub xəfif külək, meh deməkdir. Bir neçə formalarda rast gəlinir:  
A)  sensor  aura  bu  zaman  bədənin  müxtəlif  nahiyələrində  qarışqa  (böcək)  yerişini  xatırladan 
hissiyat əmələ gəlir. 
B)  görmə  aurası  zamanı  xəstənin  gözünə  müxtəlif  rənglər  görünür,  bəzən  bir  anlığa  heç  nə 
görünmür. Bir çox təsadüflərdə xəstənin gözünə dəhşətli səhnələr görünür. 
V) eşitmə aurasında qulağa müxtəlif səslər: zəng, atəş, qışqırtı, köməyə çağırış və s. səslər gəlir. 
Q) psixosensor aura zamnaı xəstə bədənin kiçilməsini, böyüməsini, özünün yad adam olmasını 
və s. hiss edir. 
D) qoxu və dad auraları olduqda xəstə üfunət iyi, ağzında şirinlik və ya acılıq hissi duyur. 
E) visseral aurada ürəyin tez-tez döyünməsini, havanın çatışmamzlığını, ürəkbulanma, qusma və 
digər hisslərin olmasını duyur. 
X) hərəki aura olduqda orqanizmin müxtəlif nahiyyələrində əzələlərin səyriməsi, ətrafların qeyri-
iradi hərəkəti hiss olunur. 
Əgər xəstə üzü üstə uzanıbsa asfiksiya ola bilər. Klonik cəhgolmalar 1,5-2 dəqiqə və daha çox 
çəkir.  Tutma  zamanı  xəstələrin  əksəriyyətində  sfinktorların  boşalması  nəticəsində  qeyri-iradi 
sidikburaxma  (tək-tək  hallarda  defekasiya)  baş  verir.  Tutmadan  sonra  xəstə  10-15  dəq  sərsəm  halda 
otaqda  gəzişir,  xaotik  hərəkətlər  edir.  Aqressiv  hərəkətlər  də  edə  bilər.  Nəhayət  xəstə  özünə  bir  yer 
tapıb  yatır.  Bir  neçə  saat  davam  edən  dərin  yuxudan  sonra  ayılır,  olmuş  hadisə  haqqında  heç  bir 
təsəvvürü  olmur,  əmələ  gəlmiş  zədələrə  əsasən  tutma  olduğunu  bilir.  Kiçik  tutma  (petit  mal)  qısa 
müddət davam edən və bəzən isə cəngolmasız. ancaq düşüncənin qısa müddətli itməsi ilə cərəyan edir. 
Xəstə yıxılmır, tutma başlandığı anda etdiyi hərəkət vəziyyətində donub qalır. düşüncə aydınlaşan kimi 
xəstə  əvvəl  gördüyü  işi  davam  etdirməyə  başlayır.  Tutmanın  baş  verməsi  burada  da  unudulur  (tam 
amneziya). Bir tutma qurtarmamış digəri başlayırsa (düşüncə aydınlaşmadan) buna epilepsiya statusu