Gidravlikaning o’rganish sohasi va tarixi suyuqliklarning modellari haqida

7.3.Quvur devorining g’adir budirligi.

Quvurlar, kanallar va novlarning devorlari ma’lum darajada g’adir-budirlikka ega bo’ladi. Bu g’adir-budirlik quvurlarni qanday materialdan qilinganligiga va qay darajada silliqlanganganiga qarab ularning devor sirtidagi turlicha kattalikdagi yoki juda ham kichik pastlik–do’ngliklar bilan xarakterlanadi. g’adir-budirlikni xarakterlash uchun Quvur sirtidagi do’ngliklarning o’rtacha balandligi qabul qilinib, u absolyut g’adir-budirlik deyiladi va  bilan belgilanadi. Agar absolyut g’adir-budirlik laminar chegaraviy qavatning qalinligi  dan kichik bo’lsa, bu Quvur gidravlik silliq deyiladi (7.1-rasm).

7
.1-rasm. Gidravlik silliq va g’adir–budir quvurlarni tushuntirishga doir chizma.
Bordiyu,  laminar qavat qalinligi  dan katta bo’lsa, bu quvurlar g’adir-budir quvurlar deyiladi.
Birinchi holda < quvur sirtidagi do’ngliklar laminar qavat ichida qoladi va gidravlik qarshilikka sezilarli ta’sir qilmaydi. Ikkinchi holda > esa do’ngliklar laminar qavatdan chiqib qoladi va quvur devori atrofidagi oqim xususiyatiga ta’sir qilib, gidravlik qarshilikni oshiradi.


7.4.Gidravlik silliq va g’adir-budir Quvurlar.

Tajribalar va izlanishlar shuni ko’rsatadiki, gidravlik qarshilik tezlikning ikkinchi va birinchi darajalar bilan ifodalanganligidan uni umumiy holda quyidagi formula bilan ifodalash mumkin.

H_l = B₁^m
Laminar harakat uchun chiziqli qarshilik qonuni o’rinli bo’lib unda mq1 bo’ladi ya’ni
H_l =B₁
Turbulent harakatda butunlay boshqacha bo’lib, gidravlik silliq va g’adir-budir quvurlar uchun turlichadir. Silliq quvurlar uchun m=1,75 va H_l = B₂^1,75 g’adir-budir quvurlar uchun esa m=2 va H_l =B₂² (gidravlik qarshilik kvadrat qonuni deyiladi.)
Bu qonunlarning qo’llanishiga qarab Nikuradze grafigi (7.2-rasm) dagi uchinchi zona quyidagi sohalarga ajraladi.
Birinchi soha «Gidravlik silliq sohalar sohasi» bo’lib, bu sohada Reynolьds soni 100000 dan kichik bo’lganda  II to’g’ri chiziq bilan ifodalanadi, Re >100000 da egri chiziq bilan ifodalanib, II to’g’ri chiziqning davomi sifatida ko’rinadi. Murin grafigida bu egri chiziq eng pastki chiziqka to’g’ri keladi.
Birinchi sohada:
A) Re ning 100000 gacha qiymatlarida tezlik  ning 1,75 (m=1,75) darajasiga proportsional.
B) H_l barcha chiziqlar bitta to’g’ri chiziq bilan birlashib ketgani uchun g’adir-budirlikka bog’liq emas (ya’ni quvur devoridagi do’ngliklar laminar qavat ichida qoladi).
V) H_l, Shuningdek,  Blazius yoki Prandtl formulasidagi kabi faqat Re soniga bog’liq,ya’ni  = f (Re).
Ikkinchi soha g’adir-budir quvurlarning gidravlik qarshiliklari uchun kvadratgacha qarshilik sohasi deyiladi. II-to’g’ri chiziqdan ajralib chiqa boshlagan chegarada m=1,75 bo’lib, punktir chiziqdan o’ngda m=2 bo’ladi (7.3-rasm).

7.2-rasm.
7
.3-rasm. Murin grafigi.

Bu oraliqdagi chiziqning 1,75 va 2 orasidagi qiymatlariga mos kelib, bir tekis g’adir-budirlikka ega bo’lgan quvurlar uchun maksimumga ega bo’lishi mumkin. Tabiiy quvurlar uchun esa m ning qiymati, yuqorida aytilgan oraliqda, m=1,75 dan m=2 ga tekis o’zgarib boradi. Shuning uchun ikkinchi sohada Reynolьds soniga ham, nisbiy g’adir-budirlikka ham bog’liq bo’ladi

 = f (Re,)
Uchinchi soha g’adir-budir quvurlarning kvadratik qarshilik sohasi bo’lib, u punktir chiziqdan o’ng tomonida joylashadi, turli g’adir-budirliklar uchun tuzilgan tajriba chiziqlarining barchasi lgRe o’qiga parallel joylashadi (7.2-rasm).
Bu sohada:
A) bosimning pasayishi tezlik kvadratiga proportsional;
B)  koeffitsiyent Reynolьds soniga bog’liq emas;
V) H_l va  faqat nisbiy g’adir-budirlikka bog’liq.