«innovative academy» ilmiy tadqiqotlarni
Yüklə 1,14 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- JALOLIDDNIN RUMIYNING MEROSINI O’RGANISHNING AYRIM DOLZARB MASALALARI Yunusxo’jaev Mustafo mustaqil tadqiqotchi sv997710@gmail.com
- Kalit so’zlar
|
Adabiyotlar:
1. Alimov R., Xodiyev B. Axborot texnologiyasi. – Т.: TDIU. 2004. 2. Alimov Q., Abduvohidov A. Axborotlar texnologiyasi asoslari. – Т.: TDIU, 2003. 3. G‘ulomov S.S. Alimov R.X. Axborot tizimlari va texnologiyalari. – Т.: Sharq, 2000. 29 «Zamonaviy dunyoda pedagogika va psixologiya» nomli 4-son ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya JALOLIDDNIN RUMIYNING MEROSINI O’RGANISHNING AYRIM DOLZARB MASALALARI Yunusxo’jaev Mustafo mustaqil tadqiqotchi sv997710@gmail.com Annotatsiya: Ushbu maqolada Jaloliddin Rumiyning boy ilmiy merosi va uning insoniyat taraqqiyotidagi ahamiyati masalasi tahlil qilingan bo’lib, asosiysi ushbu olimning ilmiyt merosini pedagogik jihatdan ko’rib chiqib, tahlil qilishga e’tibor qaratilgan. Maqolaning xulosa qismida muallifning tadqiqoti yuzasidan chiqargan xulosalari keltirib o’tiladi. Kalit so’zlar: Balxiy, Rumiy, Xudovandigor, Xoja, Asrornoma, Behishti ro‘yi, Zamin, Hidoyat, A’loiddin Chalabiy, mavlaviylik, pedagogik qarash Rumiy – “rumlik”, “rumdan” degan ma’nolarni bildiradi. Rumiy o‘z taxallusiga Rum saltanatining nomini asos qilib olgan, degan qarashlar ko‘p e’tirof etiladi. Biroq, Rumiy so‘zining son ekvivalentlari yig‘indisi 256 ga teng kelishini e’tiborga olsak, bu “Nur” so‘zining ma’nosi ildiziga mos kelishi ma’lum bo‘ladi. Arab, eron va o‘zbek tillarida ushbu ildiz “yorug‘lik”so‘zining ma’nosini beradi[1]. Jaloliddin Rumiyning qaysi millat vakili ekanligi xususidagi bahslarga 1952 yilda pokistonlik olim, professor Hamidullo Xon: “Rumiy bir xalqqa tegishli emas. U bashariyat shoiridir”, deya yakun yasamoqchi bo‘ladi, ammo hali-hanuz turli millat va elat vakillari o‘rtasida Rumiy asli qaysi xalq vakili ekanligi to‘g‘risidagi munozaralar tugagani yo‘q. Zero, Bake Muan aytganidek: “Rumiy hayotining o‘zi ajoyib ramziy ma’noga ega: afg‘onlar, forsiygo‘ylar, turkiylarni birlashtirish bilan birga ushbu xalqlarni boshqa xalqlar bilan birlashtirishga muvaffaq bo‘lgan zotdir. Qanday qilib deysizmi? Axir ularning barchasi Rumiy bizniki degan fikrdadirlar”[2]. 2007 yil YUNESKO tashkiloti tomonidan Rumiy yili deb e’lon qildi va jahon miqyosida keng nishonlandi. Bu tadbir bo‘yicha xalqaro tashkilotning murojaatnomasida esa shunday satrlar keltirilgan: “Rumiy islom sivilizatsiyasining eng ulug‘ mutafakkiri va olimi bo‘lib qoladi. Afg‘oniston, Eron va Turkiya xalqlari uni o‘z shoirlari deb hisoblaydilar. U esa butun insoniyatga murojaat qiladi va barchani Pok Parvardigor soyasida birlashishga chaqiradi... Uning o‘zi aytganidek: “men uchun oshnolaru begonalar, qarindoshu qarindosh bo‘lmaganlar orasida farq yo‘q””. Jaloliddin Rumiyning ota ajdodi shajarasi ham, ona ajdodi shajarasi ham muqaddas ildizlar shajarasiga tutashadi. Otasi Muhammad ibn Husayn ibn Ahmad Xatib Bahovuddin Valad bo‘lib, uning ajdodlari Muhammad (s.a.v.) vafotidan keyin birinchi xalifa etib tayinlangan Abu Bakr Siddiq (r.a.)ga borib taqaladi. Onasi Mo‘mina xotun esa Xorazmlik sayyidalardan bo‘lib, nasabi Payg‘ambarimiz Muhammad (s.a.v.)ga borib taqaladi. Roziuddin Nishopuriyning xabar 30 «Zamonaviy dunyoda pedagogika va psixologiya» nomli 4-son ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya berishicha, Rumiyning bobosi – Husayn bin Ahmad Xotibiy ham o‘z davrining taniqli ulamolaridan sanalgan, buvisi Malikai Jahon Xorazmshohlar xonadoni vakilasi bo‘lgan. Alisher Navoiy o‘zining “Nasoyim-ul muhabbat” asarida yana bir qiziq ma’lumotni keltirib o‘tadi: “Hazrat Rasululloh (s.a.v.) Xorazmshohning tushiga kirib ishorat qildilarki, qizingni Husayn Xatibga nikoh qil! Bu nikohdan Bahovuddin Valad dunyoga keldi. U 2 yoshida otasi olamdan o‘tdi. Balog‘at yoshiga etganda din va irfonga oid bilimlarni chuqur o‘zlashtirdi. Ilmda kamoli ul erga etdiki, Hazrat Rasululloh (s.a.v.) tushida unga Sulton-ul ulamo (Olimlar sultoni) laqabini berdilar”[3]. O‘z davrining ulug‘ donishmandi hisoblangan Bahovuddin Valadni “Sulton-ul orifiyn” deb ham atashganlar. Bahovuddin Valad o‘z davrining yirik ulamosi va voizi bo‘libgina qolmay, Xorazmshohlar saroyining ham xos kishilaridan hisoblangan. Uning “Maorif” nomli asari o‘sha paytlarda juda mashhur bo‘lgan. Bahovuddin Valad Najmiddin Kubroning muborak qo‘lidan muqaddas xirqani kiyib, shayxdan muhrli ijoza olgan va o‘z davrining yirik fiqh ilmi bilimdoni, fatvo sohibi hamda kubraviya tariqatining shayxi sifatida ham shuhrat qozongan. Jaloliddin Muhammadning onasi 1222 yilda Karamanda xastalikdan vafot etadi. Otasi esa 1231 yilning 23 fevralida Qunyo shahrida 73 yoshida olamdan o‘tadi. Jaloliddin Muhammad bolaligidanoq o‘ta xayolchan va ta’sirchan, ammo zehni o‘tkir bola bo‘lgan. U yosh bo‘lishiga qaramay teran zakovati, noyob qobiliyati orqali atrofdagilar diqqatini tortgan. Jaloliddin Rumiy 5 yoshligidayoq u bilan g‘ayritabiiy hodisalar sodir bo‘la boshlagan. U yoshligidanoq har 2-3 kunda iftor qilardi[4]. Uning akasi A’loiddin Muhammad yoshligidan kasalmand va nimjon bo‘lgan, shu sababli u 19 yoshida xastalikdan vafot etadi. A’loiddin Muhammad va Jaloliddin Muhammad tarbiyasini Bahovuddin Valadning yaqin muridlari bo‘lmish samarqandlik SHarafiddin Lolo va termizlik Sayyid Burhonuddin Termiziylar zimmalariga olishgan, ularga tahsil berishgan. Quvvai hofizasi o‘tkir bo‘lgan Jaloliddin Muhammad 12-13 yoshlarida Qur’onni yod bilar, shariat ilmidan ancha-muncha xabardor bo‘lib, arab tili grammatikasini ham yaxshi o‘zlashtiradi. 10 yoshlaridanoq bir qancha ulug‘ shoirlarning yirik asarlarini mutolaa qila boshlaydi, goh-gohida she’rlar ham mashq qilib turadi. 16 yoshidan boshlab esa Xomush taxallusi bilan she’rlar yoza boshlaydi. Aflokiy Ahmad Dadaning qayd etishicha, otasi Bahovuddin Valad unga “Xudovandigor” nisbasini bergan va o‘g‘liga shunday deb murojaat qilgan. Bu so‘zning lug‘aviy ma’nosi esa “sarvar”, “janob” degan ma’nolarni anglatib, o‘sha davrlarda ma’naviy va ijtimoiy sohalarda yuksak martabaga erishgan kishilarga nisbatan “Xoja” so‘zi o‘rnida ishlatilgan. Jaloliddin Muhammad yoshligidanoq yunon tiliga qiziqqanligi tufayli bu tilni puxta o‘rganadi, yunon tilida ravon so‘zlashishni o‘zlashtiradi. Keyinchalik esa buyuk yunon faylasufi Aflotun asarlarini asliyatda o‘qib chiqib, antik davrlar falsafasi bilan ham yaqindan tanishadi. Oradan yillar o‘tib o‘zining mashhur “Masnaviyi 31 «Zamonaviy dunyoda pedagogika va psixologiya» nomli 4-son ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya ma’naviy”, “Ichindagi ichindadir” asarlarida antik davr falsafasining yirik faylasuflari Arastu, Aflotun, Galen, Gerodot, Ezop va Geraklitlarning nomlarini, ularning falsafiy-axloqiy qarashlaridan turkum namunalarni ham keltirib o‘tadi. Tarixiy manbalarda keltirilishicha, Sulton-ul Ulamo 1218 yilda haj safarini ado etish bahonasida oilasi, shogirdlari, yaqinlari va 10 tuyaga ortilgan noyob kitoblari bilan Xurosonni tark etadi hamda Turkiyaning Qunyo shahrida mangu qo‘nim topadi. Bahovuddin Valad oilasining Xurosonni tark etishiga quyidagilar sabab bo‘lganligi manbalarda qayd etilgan: Birinchidan, Bahovuddin Valad va kalom ilmi ustozlaridan Faxriddin Roziy diniy masalalarda bir-biriga raqib edilar, ularning fikri hamda qarashlaridagi ziddiyatlar farqi yuqori edi. Xorazmshoh va uning a’yonlari Faxriddin Roziyni qo‘llab-quvvatlashadi, buning natijasida mamlakatda turli ko‘ngilsizliklar avj oladi. Bahovuddin Valadning yaqin do‘sti Majididdin Bag‘dodiy saroy a’yonlarining fitnasi tufayli fojeali qatl etiladi. Ikkinchidan, Muhammad Xorazmshoh haddan tashqari kibrlanib, muqaddas aqidalar va an’analarni nazarga ilmay qo‘yadi. U Bag‘dod xalifasi Nosirga chopar yuborib, Bag‘doddagi barcha masjidlarda o‘z nomiga xutba o‘qitishni buyuradi. Bu esa Muhammad Xorazmshoh tomonidan butun xalifalikni o‘z boshqaruviga o‘tkazish uchun qilingan oshkora harakat edi. Mehmet Underning qayd etishicha, A’loiddin Chalabiy bobosi Bahovuddin Valad maqbarasining o‘ng tomoniga dafn etilgan. Mavlononing to‘ng‘ich o‘g‘li Sulton Valad buyuk otasining izdoshi hisoblanadi. U butun umrini padarining hayoti, ijodi va ilmiy merosini ommaga targ‘ib qilishga sarflagan hamda otasi vafotidan keyin Mavlaviya tariqatining rasmiy shayxi etib saylangan. U otasining muridi hisoblanmish Faridun Salohiddinning qizi Fotima xotun bilan turmush quradi va 12 nafar farzand ko‘radi. Ammo ulardan faqat Mutahhara, Jalola va Ulug‘ Orif Chalabiy ismli farzandlari yashab qolgan. Uning o‘g‘liga Ulug‘ Orif ismini Mavlono beradi va “bu ism nevaramga mening ma’naviy hadyamdir”, deya lutf etadi. Yüklə 1,14 Mb. Dostları ilə paylaş:
|