Kasbiy psixologiya

 
Shaxs psixodiagnostikasi 
Psixodiagnostik tadqiqotlar o‘tkazish jarayonida quyidagi metod, usul, 
mezonlarga alohida ahamiyat berish izlanish ilmiyligini oshirishga xizmat qiladi. 
1.
Ma’lumotlar olish metodi; 
2.
Shaxs strukturasini o‘rganishdan olingan eksperimental ma’lumotlarni tahlil 
qilish metodi. 
Ma’lumotlar to‘plash metodiga quyidagicha tavsiya berish maqsadga 
muvofiq: shaxs to‘g‘risida uch xil tarzda ma’lumot olinadi va ular uchta manbaga 
asoslanadi hamda «L» -, «Q»-, «T» - ma’lumotlar, deb ataladi. 
«L» - ma’lumotlar.
Shaxsning kundalik faoliyatidagi xulq - atvorini qayd 
qilib berish orqali olinadi va «L» - ma’lumotlar «life record data». Ammo 
amaliyotda inson faoliyatini to‘liq va batafsil yozib borishning o‘zi yetarli emas. 
Shuning uchun sinaluvchi shaxsining alohida bir faoliyati yoki hayoti va faoliyati 
bosqichini kuzatib borish maqsadga muvofiq. Masalan, necha marta to‘g‘ri javob 
beradi, shuncha qoida buzadi. Bu voqelik ko‘pincha «L» ma’lumotlarda ekspert 
baholashni taqazo etadi. 
«L» - ma’lumotlar boshlang‘ich ma’lumot to‘plash uchun o‘ng‘ay 
metodlardan biri bo‘lib hisoblanadi. Ba’zan «L» - ma’lumotlardan boshqa 
metodlar yordamida olingan natijalarning 
validligini 
aniqlovchi tashqi mezon 
sifatida foydalaniladi. 
«L» - ma’lumotlarning ishonchliligini oshirish maqsadida ekspert baholash 
jarayonida maxsus talablar qo‘yiladi. Jumladan: 

---

111 
1.
Baholanayotgan fazilatlar kuzatilayotgan xulq- atvor atamalari orqali 
aniqlanishi lozim; 
2.
Ekspert xulq - atvor kuzatishni muayyan vaqt oralig‘ida amalga oshirgani 
ma’qul; 
3.
Bir faoliyatni baholashda eng kamida o‘n nafar ekspert ishtirok etishi 
maqsadga muvofiq; 
4.
Sinaluvchilarni ranjirovka (guruhlash) qilayotgan vaqtda uning bitta 
fazilatini yoki bir necha xislatlarini baholash tavsiya etiladi. 
«Q» - ma’lumot.
Shaxs to‘g‘risida so‘rovnoma va boshqa o‘zini - o‘zi 
baholash metodlari asosida olinadigan ma’lumotlarga «Q» - ma’lumot 
(«Questionnaire data») deyiladi. Instrumental tuzilishi va qo‘llanilishining 
afzalligiga ko‘ra «Q» - ma’lumot (so‘rovnoma, o‘ziga - o‘zi hisob berish, o‘zini - 
o‘zi baholash shakllari) shaxsni tadqiq etishda markaziy o‘rin egallaydi. «Q» - 
ma’lumot olishga mo‘ljallangan metodikalar psixologiyada yetarli darajada. 
Ulardan keng ko‘lamda foydalanilayotganlaridan biri ko‘p omilli shaxs 
so‘rovnomasi (MMRI), Kaliforniya psixologik testi (SRI), 16 - faktorli shaxs 
so‘rovnomasi, temperamentni o‘rganish Gilford - Simmerman testi va boshqalar. 
Ularning kamchiliklari: a) sinaluvchilarning quyi intellektual va madaniy 
saviyaga egaligi; b) maxsus bilimlar va introspeksiya malakalari yetishmasligi; v) 
ishonchsiz etalonlardan foydalanish.
«T» - ma’lumot.
Eksperimental vaziyat nazoratini ob’yektiv test bilan 
olishga asoslangan ma’lumotlar qisqacha «T» - ma’lumot («objective test data») 
deb nomlanadi. «T» - ma’lumot shaxsni tadqiq etishdagi yangicha radikal 
yondashuv hisoblanadi. Ular xulq - atvorni o‘zini - o‘zi baholash yoki ekspert 
baholarsiz ob’yektiv o‘rganish orqali (verbal, noverbal, ijtimoiy va individual) 
olinadi.