MəHƏRRƏm hüseynov poetik frazeologiYA
Yüklə 0,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Gözümün kökü
sarı İllər keçir – qəm qatarı! Kim qırar bu intizarı! N ə vaxt, nə vaxt yıxılacaq Gec ələrin qəm hasarı? (96, III, 42) R.Rza « Bolqarıstan, Bolqarıstan» şeirində isə tamamilə orijinal bir b ədii vasitədən yararlanaraq frazeoloji vahidin assosiativ motivl əri əsasında poetik deyilişin elastikliyinə nail olur. Frazeoloji d əyişmə yaddaqalan kompozisiya ornamentl ərinə çevrilir və bununla da ifadənin tanınmaz d ərəcədə dəyişməsi mühüm arxitektonik prinsip vasitəsi kimi çıxış edir. Frazeoloji birləşmənin ümumi qrammatik quruluşu mü əyyən təbəddülata uğrasa da, abstrakt sxem özünü büruzə verir: Üfüqd ə göy gözlərin sarı həsrəti Bir s əs: - Oğlum, oğlum! – deyə Çağırır Məmət... Miz üzü – br işıq gölü. Miz arxasında Məmət. D əftər, kağız mis üstünə töküldü (96, III, 134). R. Rzanın məşhur «Rənglər» silsiləsinə daxil olan «Sarı» şeirində frazeoloji ifadənin aktuallaşdırılmasında başqa bir maraqlı cəhət sezilir. Dolu d ənli sünbül dənizi. Şikəst bir övlad anasının bənizi. ... Yol ç əkən gözlər 98 Qüdr ətli nərgizlər (96, III, 365). Frazeoloji birl əşmənin bircə «damlası» da orijinal cizgilərə yiy ələnir. İfadənin bircə «qığılcımı» geniş əks-səda doğurur, öz vüs əti və estetik təbiəti ilə məzmunu dərinləşdirir, fikir üfüql ərini genişləndirir. Bir «qəlpə» ilə edilən eyham oxucunun t əsəvvüründə frazeoloji tərkibi bütöv şəkildə canlandırır. Bu üslubi vasit ə ilə söz sənətkarı oxucunun təfəkkür qabiliyyətinin inkişafına təkan verir. Bu cür ixtisarlara daxili bir dramatizm, poetik h ərarət, hiss və fikir aləminin bədii açılışı da xasdır və bununla bağlı 1960-1980-ci illər Azərbaycan şeirinin maraqlı nümun ələrinə rast gəlmək olur. Vaqif Bəhmənlinin «Bala sərçə» v ə «Zəmi» şeirlərindlə həmin frazeoloji birləşmənin aktuallaşdırılması, onun yaratdığı poetik cizgilər də emosional v ə canlıdır. Yarısı bu taydadı Bapbalaca qanadının. O taydadı yarısı Dimdiyind ən getməyib İndicə içldiyin Sarı suyun sarısı O sarılıq mənim də Gözümün kökünd ədi (59, 51). M ən ki sənə yad olmadım, Niy ə məndən aralandın. Damağımda dad olmadı B əbəyim də sarılandı, O tayda saralan z əmi (59, 55). T əfəkkür tərzindəki dəyişikliklərlə, ifadə vasitələrindəki t əkamüllə bağlı bir fakt aydınca sezilir ki, həyatın, reallığın bədii t ədqiqində analitik meyllərin güclənməsi ilə bağlı frazeoloji 99 birl əşmələrin də üslubi baxımdan fəallaşması diqqətçəkən müsb ət cəhətlərdəndir. Frazeoloji dil vahidləri və onların leksik ekvivalentl ərinin fəallaşdırılması bu fikri qəbul etdirir ki, bu sanballı proses 1960-1980-ci illər şeirində ideya-bədii axtarışların intensivliyini əks etdirir. Bu dövrdəki poetik nümun ələrdə frazeologizmlərin kəmiyyəi və keyfiyyət üstünlüyü ona gör ə möhtəşəm yer tutur ki, burada onların üslubi tutumunda fikrin, b ədii niyyətin elastik ifadəsi, bədiliyin nüfuzediciliyi ay- rıca çərçivə daxilindədir və bu hüdudlar frazeoloji vahidlərin poetik mahiyy ət kəsb etməsinə mane olmur, əksinə, o, nisbi s əciyyə daşıyır və heç bir məhdudiyyət daşımır. Üslubi məna əhatəsini frazeoloji elementlər mütəhərrikləşdirməyə, poetik münd əricənin boyuna biçilməyə qabil olur. Frazeoloji birləşmə- l ər bütün üslubi məqamlarda müəllifin fikirlərini incəliklərinə q ədər ifadə etməyə, qəlbi riqqətə gətirən hiss-həyəcan və t əlatümləri yeni ahəngdə, yeni biçimdə oxucuya çatdırmağa imkan verir. M. Arazın aşağıdakı misralarında olduğu kimi: Yüklə 0,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|