MəHƏRRƏm hüseynov poetik frazeologiYA
Yüklə 0,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
T
ər çiçək muştuluqdu, H ələ yaz olmaq deyil. Vida ümid dem əkdi, H ələ üzülmək deyil! (56, 71). Ür əklərdə qorxu, təlaş, İlim-ilim itsə əgər Dodaqlarda t əbəssümlər Çiç ək kimi bitsə əgər Bir çiç əklə yaz açılar (64, 8). Frazeologizml ər poetik dilin əksər əlamətlərinə yiyələnə bilir v ə buna əsasən də oxucunun hisslərini coşdurmaq, güclü emosionallığa nail olmaq məqsədi ilə söz sənətkarları frazeoloji dil materallarını daha intensiv formalarda işə qoşmalı olurlar. Bu prosesd ə frazeologizmlərə söykənən obraz və metaforaların göz- l ənilməzliyi, üslubi təravəti ekspressiya mənbəyinə çevrlir, lirik 104 m əzmun diqqəti cəlb edə biləcək dərəcəyə gəlir. Frazeoloji birl əşmələrin bilavasitə fəallğından irəli gələrək poetik informasiya geniş miqyas alır. Frazeoloji vahidl ər ürəyəyatan şeriyyəti ilə ona görə diqq ətəlayiq təəssüratla bağlıdır ki, onlar xalq şeirinin dil sad əliyi ənənələrini izləyir, milli poeziyamızın min ildən artıq z əngin təcrübəsinə yeni çalarlar əlavə edir. Onların ümumi poetik ruhu bir d ə onda açıq-aydın görünür ki, forma və m əzmununa fəal və şüurlu müdaxilə məqamlarında yeni lirik mühit forma laşdırsın. Frazeoloji dil materialı ilə belə davranış əslində dilə novator baxış deməkdir və onların müəyyən t əbəddülata uğradılmış şəkillərdə işlədilməsi şeir dilində canlı danışıq intonasiyasının həlledici səviyyədə iştirakının təminatçısı olur. Frazeoloji vahidl ərlə şeirin obrazlar əlamində yeni-yeni yaradıcılıq niyyətlərinin izləri təzahür edir. Poetik sistem bütövl əşdikcə yetkinləşir, həyatı bədii idrak funksiyasına güclü t əkan verir, obrazın gözlənilməz bədii çalarları qavranılır. M əntiqi və bədii təfəkkürün qovuşuğunda frazeologizmlərin də- yişikliklərə məruz qalaraq semantik yükünü zənginləşdirməsi emosiyanı yaradan mənbəyə çevirməkdə xüsusi gücə sahib olur v ə oxucunu bədii sözün təsir qüdrəti ilə heyrətləndirmək s əlahiyyəti qazanır. Ucalığa yamanmışı zirvə dığırlar, X əlvətliyin tülkü bəyi lotu-potudur. Başı papaq təqdimatlı axmaq dılğırlar B əzən gedib baş aldatdı, başda oturdu (85, 13). Yen ə parçalanmışdı kim bilir neçin, niyə? Düşmənin kündəsini öz əlimiz yayırdı. Xanlar xoruzlanırdı yenə dimdik-dimdiyə, H ər dərədə bir tülkü özünü bəy sayırdı (93, 221). 105 Frazeoloji birl əşmələrin şeir mətninə bəxş etdiyi lirizmin z ənginliyi onun daxili modelində mövcuddur. «Poetik frazeologiya özlüyünd ə fantastik element» (43, 217) z ənginliklərini birləşdirir və onun komponentləri semantik- ekspressiv keyfiyy ətləri ilə folklorun dil ənənələrinə söykənir. Onu xüsusi olaraq qeyd etm ək lazımdır ki, şeir dilində mühafiz əkarlıq vardır və bu mühafizəkarlıq nə qədər güclü olsa da, dil norma larına müdaxilə məqamlarında ənənəvi deyim üsul- larında yenilik izlərinin görünməsi qaçılmaz olur. Frazeoloji ifad ə qəlibəlrində şair varlığın poetik modelini yaradır və təbiidir ki, bu modell ər daimi ola bilməz. «Çünki poeziyanın təcəssüm etdirdiyi h əyatın özü hərəkətədir» (27, 162). Bu dinamizm dil nor malarını da hərəkətə gətirir, standart modellərdəki təbəddülat lirik materialın daha tutumlu olmasına zəmin yaradır, ifadə şəkillərini sxematizmlərdən uzaqlaşdırır və beləliklə, aktuallaşmış ibarə ilə canlandılan poetik mənzərə tamam başqa m əzmunda görünür. Yüklə 0,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|