Mövzu 1: Büdcənin sosial- iqtisadi mahiyyəti və funksiyaları

KitabYurdu.az 
61

---

2 
Məcəlləsində göstərilir “ Vergi – dövlətin və bələdiyyələrin fəaliyyətinin 
maliyyə təminatı məqsədi ilə vergi ödəyicilərinin mülkiyyətində olan pul 
vəsaitlərinin özəlləşdirilməsi şəklində dövlət büdcəsinə və yeri 
büdcələrə köçürülən məcburi, fərdi,əvəzsiz ödənişdir.
Vergilərə xas olan əsas əlamətlər aşağıdakılardır. 
1. Onun məcburi xarakter daşımasıdır. 
2. Mülkiyyətçinin dəyişməsidir. 
3. Qaytarılmazlığı və əvəzsiz xarakterdə olmasıdır( vergi tədiyyəsi 
konkret ödəyiciyə qaytarılmır). 
4. Tətbiq olunmasının qanuniliyi. 
5. Vergilərin vacibliyidir. 
6. Pul formasında olmasıdır. 
7. Onun abstrakt ödəniş olması, yəni bedcəyə ödənilərkən məqsədli 
xarakter daşımamasıdır. 
Vergilərin funksiyaları.Vergilərin mahiyyəti və rolu onların 
funksiyalarında təzahür edir. Vergilər fiskal, bölüşdürücü, tənzimləyici 
və nəzarət funksiyalarını yerinə yetirir. Fiskal funksiya “ fiskal latın 
sözü olub zənbil deməkdir”. Qədim Romada xüsusi toplayıcılar ( 
yığıcılar) bazarda boyu zənbillə gəzir və tacirlər tərəfindən satılan 
əmtəələrin bir hissəsini buraya yığırdılar. Bu ticarət etmə hüququna görə 
özünəməxsus bac ( yığım) idi. Toplanmış əmtəələr monarxın ( dövlətin ) 
mülkiyyətinə keçirdi. Hətta pulların saxlandığı kassa, imperatorların 
şəxsi xəzinəsi və nəhayət, gəlir , vergi və digər rüsumların toplandığı 
mərkəz fisk adlandırılmışdır. Bu funksiyanın mahiyyəti büdcəyə 
mümkün qədər daha çox vəsait cəlb etməkdən ibarətdir. 
Nəzarət funksiyası.Bu funksiya iqtisadiyyatın müxtəlif subyektlərinin 
gəlirlərinin əmələ gəlməsi və bölgüsü prosesində dəyər proporsiyalarına 
əməl edilməsinə şərait yaradır. Bu funksiyanın köməyi ilə hər bir vergi 
kanalının səmərəliliyi qiymətləndirilir . Vergi sistemində və vergi 
siyasətində ediləcək dəyişikliyn zəruriliyi müəyyən edilir. Vergi 
nəzarətinin ( məqsədi) vəzifəsi müxtəlif formalarda vergi yoxlamaları