Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligi toshkеnt arхitеktura va qurilish instituti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
6.3.2. Kasbiy etuklik va shaxs komilligi Jahon psixologiyasi fanida shaxs toʻgʻrisida oʻnlab nazariyalar, qarashlar, yondashuvlar mavjud boʻlishiga qaramay, inson kamoloti yuzasidan hanuzgacha umumiy bir fikrga kelinganicha yoʻq. Xuddi shu bois insonshunoslikda shaxsga oid bir qator terminlar, tushunchalar, atamalar qoʻllanilishi an’ana tusiga kirgan, jumladan, shaxs, inson, odam, kishi, sub’yekt, individ, individuallik, komil inson, shuningdek, unga taalluqli tipiklik va tipologik xususiyatlar shular jumlasidandir. Psixologiya fanida munosabatlar nuqtai nazaridan “sub’yekt – ob’yekt – sub’yektlararo”, “subekt – sub’yekt – ob’yektlararo” singari yondashuvlar mavjud boʻlib, ularning barchasi tabiiy (biologik) va ijtimoiy (sotsial) shartlanganlik manbalaridan kelibchiqqan holda tahlil hamda talqig qilishga asoslangandir. SHaxsga oid psixoanaliz, analitik psixologiya, individual psixologiya, neofreydizm, beganalashish nazariyasi, gumanistik psixologiya, epigenetik nazariya, fruchtratsiya nazariyasi, rollar nazariyasi, ekzistensial psixologiya, tushunuvchan psixologiya, fransuz sotsiologik maktabi.yu sobiq sovet psixologlarining har xil nazariyalari mavjuddir. Lekin bu oʻrinda shaxsning tuzilishi, uning tabbiiy va ijtimoiy shartlangan xususiyatlari munosabati, tipiklik va tipologik jabhalar, ijtimoiylik va tarixiylik, filogenetik va ontogenetik tomonlari boʻyicha konsepsiyalar mohiyatini tahlil qilish masalasi ilmiy izlanishlarimizning maqsadiga kirmaydi. Xuddi shu sababdan ularning mazmuni, tuzilishi toʻgʻrisida mulohaza yuritish boshqa 321 sahifalarga moʻljallanganligi tufayli nomlarini ta’kidlab oʻtish bilan qanoat hosil qilamiz, xolos. Uzoq va yaqin chet el psixologlarining qarashlarida kamolot ontogenetik nuqtai nazardan muayyan, qat’iy bosqichlarga ajratilgan holda juda kam tadqiqi qilingan. Shuning uchun biz shaxsan oʻzimiz taklif qilayotgan sxema boʻyicha mulohaza yuritamiz va kamol topish bosqichlari hamda ularning oʻziga xos xususiyatlarining mohiyatini ochib berishga harakat qilamiz. Ularni quyidagi davrlarga ajratib tahlil qilish maqsadga muvofiq: murtaklik (embrional), odam (individ), inson, shaxs, sub’yekt, komil inson. Shaxsning kamoloti murtaklik davrdan boshlanish toʻgʻrisidagi asosli fikrlar A.Vallon, D.Bromley tadqiqotlarida, ayrim psixologlar va psixofiziologlarning maqolalarida uchraydi, xolos. Shu narsani ta’kidlab oʻtish joizki, murtaklik davrining oʻziga xos xususiyatlarini aks ettirish imkoniyati muayyan darajada mavjud ekanligi nafaqat psixologlar, balki tabiatshunoslar, biologlar, fiziologlar tomonidan tavsiflab berilganligi, tibbiyot mutaxassislarining esa bu borada oʻzlarining qarashlari, yondashuvlari shakllanganligi nazariy mulohaza yuritish uchun asos boʻlib hizmat qila oladi. Murtaklik davrini kamolot bosqichiga kiritgan tadqiqotchilar A.Vallon va D.Bromley boʻlib hisoblanadi. Jumladan, D.Bromley mazur davrni quyidagi bosqichlarga ajratib tahlil qilishni tavsiya qiladi: zigota – embrional – homila – tugʻilish oldi. A.Vallon esa ontogenezning tarkibiy qismi sifatida uni kamolot bosqichi qatoriga kiritadi. Mazkur psixologlar murtaklik davrini insonning umumiy kamoloti nuqtai nazaridan tahlil qilmaydilar, balki ular ontogenezning (tugʻilgandan to umrning oxrigacha davr) tarkibiy qismi sifatida talqin etadilar, xolos. Ushbu davrning oʻziga xos tomonlari va xususyaitlarini psixologik jihatdan yoritib berishga intiladilar va bu yoʻnalishda ma’lum bir yutuqqa erishishga muyassar boʻladilar. Ularning ilmiy – amaliy mulohazalarini asosli dalil sifatida qabul qilgan holda bu boradagi oʻz shaxsiy mulohazalarimizni bildiramiz. Buning uchun murtaklik davrining muayyan tarkiblardan iborat ekanligini izohlash va tavsiflashning oʻzi kifoya. Jahon psixologlari va fiziologlarining fikriga qaraganda, mazkur kamolot davrining har bir bosqichi oʻziga xos xususiyatlarga 322 ega boʻlib, ma’lum bir ma’noda qulay (sezitiv) palla sifatida muayyan fuknsiya bajaradi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|