Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligi toshkеnt arхitеktura va qurilish instituti

 
2.3.5. Oʻqish faoliyatini boshqarish
Ta’lim jarayonida oʻzlashtirishning muvaffaqiyati quyidagilarga 
bogʻliq:
1. Ta’lim mazmuniga. 2.Oʻquv rejalari, dasturlari, dasrliklar va oʻquv 
qoʻllanmalarining mavjudligiga; 3. Ta’lim metodikalarini takomillashganligi;
4. Oʻqituvchi mahoratiga; 5. Oʻquvchining individual psixologik xususiyatlari. 
Tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, turli individual tipologik xususiyatlarga ega 
oʻquvchilar uchun ta’limning yagona, qulay, optimal sharoitlarini yaratish 
mumkin emas. Ammo oʻzlashtirishning samaradorligini oshirishda muammoli 
ta’lim, noan’anaviy ta’lim usullarini qoʻllash muhim ahamiyatga egadir. Ta’lim 
oluvchilarning ta’lim faoliyatiga koʻra ta’limning quyidagicha metodlari 
ajratiladi: 1. Tushuntiruv-koʻrsatmalilik metodi - bu metod reproduktiv metod 
boʻlib, unda faoliyat oʻqituvchi tomonidan olib boriladi. Oʻquvchilar ta’lim 
jarayonida bilim oladilar, tanishadilar. Bu metod juda keng tarqalgan 
metodlardan biri boʻlib, uni takomillashtirilgan usullari mavjud, bu - 

---

131 
programmalashtirilgan ta’limdir. 2. Reproduktiv metodda oʻquvchi faoliyat 
koʻrsatib, unda oʻquvchiga berilayotgan bilimni qayta xotirada tiklab, olingan 
bilimni nusxa sifatida qabul qiladi. 3. Muammoli ta’lim metodi - oʻqituvchi 
tomonidan tashkil etilib, u produktiv xarakterga egadir. Ushbu metod orqali 
oʻquvchi 
bilim 
va 
malakalarini 
shakllantiradi. 
Ushbu 
metodning 
takomillashtirish yoʻllaridan biri ishchan oʻyinlarni tashkil etishdan iboratdir. 4. 
Qisman izlanish metodi. Oʻqituvchi nazorati ostida tashkil etiladigan metod 
boʻlib, u produktiv xarakterga ega, bunda oʻquvchi ijod qiladi. 5. Tadqiqot 
metodi. Oʻqituvchi ilm yordamisiz tashkil etiladigan ta’lim metodi boʻlib, u 
oʻquvchining mustaqil izlanishi, fikrlashi va bilimlar transformatsiyasini talab 
etadi. Oʻqituvchi oʻzining pedagogik vazifalarini bajarishda oʻquv materiallar 
turlarini tizimlashtirish uchun maqsadli shakllar, samarli usullar, oqilona 
uslublar va ta’limning kengroq maqsadga yoʻnaltirilgan vositalaridan 
foydalanadi. Shunday qilib u ta’lim oluvchilarni oʻquv materialini qabul qilishga 
tayyorlaydi, ularni toʻliq mutaxassislik va oʻquv fanlariga kasbiy qiziqishi va 
bilish faolligini rivojlantiradi. Bir vaqtning oʻzida oʻqituvchi tinglovchi va 
kursantlarning mustaqil ravishda bilimlarga erishishlarini, shuningdek, oldilarida 
turgan kasbiy faoliyatdagi koʻnikma va malakalarni egallashga oʻrgatadi. U 
ta’lim oluvchilarning ishlarini tahlil qiladi, oʻzining pedagogik faoliyati 
natijalarini tanqidiy baholaydi va dasturiy materiallarni oʻzlashtirishni 
tekshirishni amalga oshiradi. Bu kompleks oʻzaro bogʻliq vazifalarni hal etishda 
oʻqituvchi oʻquv- tarbiyaviy jarayonda, tashkilotchi va tarbiyachi, pedagog 
sifatida namoyon boʻladi. 
Strategiyalardan birini oʻqituvchilar koʻpincha foydali deb bilishadi, u 
oʻqituvchilarga samarali oʻquv tadbirlarini tanlash va ishlab chiqish, oʻquv 
mazmunini tizimli tashkil etish imkonini beradi. Ta’lim jarayonini tashkil 
etishda keng qoʻllaniladigan ramka(chegara)lardan biri, masalan pedagog 
Bendjamin Blum tomonidan taklif etilgan tasniflash sxemasidir. U ta’limiy 
maqsadlar taksonomiyasi degan ancha salmoqli nom bilan ataladi. 
(Blum 
va 
boshq. 
1956. 
Anderson&Krathwohl, 
2001).