O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti r. J. Tojiev, R. X. Mirsharipov

6.4-rasm. Lenta sxemalari. 
a) rezinalangan ip gazlamali; b) rezina trosli. 
1-ip gazlamalari; 2,3-ustki va pastki qoplama; 4-po’lat arqonlar. 
Sochiluvchan materiallar uchun lentaning eni talab qilinayotgan 
ish unumdorligi va tashilayotgan yuk donasining kattaligiga qarab 
aniqlanadi. 
Lentaning ish tarmog’idagi yukning kesimi taxminan teng yonli 
uchburchakka o’xshaydi (6.5-rasm, a). 

---

64 
a)
b)
6.5-rasm. Lentadagi sochiluvchan yukning ko’ndalang kesim yuzasi. 
a) tekis; b) novsimon. 
1-tayanch rolik, 2-lenta, 3-yuk. 

---

65 
 
 

---

66 
Lenta uchlarini ulash usulining ishlash muddatiga ta’siri.
 
Lentali 
konveyerlar va boshqa ishqalanish natijasida yemiriluvchi ishchi 
qismlarining ish muddatini oshirish maqsadida uzilgan lentalarni qayta 
tiklashni quyidagi usulidan foydalanish maqsadga muvofiqdir. 
Vulkanizatsiyalash ya’ni xom rezina bilan bir-biriga qavatma-qavat 
qo’yib qizdirish natijasida yopishtiriladi va kesib tayyorlanadi.
 
 
6.6-rasm. Vulkanizatsiya ulash usuli. 
Har biri yuzaga kord materiallarni yamash uchun maxsus ishlab 
chiqarilgan yelimlar surtilib, xom rezinalar qavatlarni bir butun qilib 
yopishtirib vulkanizatsiyalanadi, natijada bir butun lenta hosil bo’ladi 
(6.6-rasm).
Lentalar ulagan qismlarning mustahkamligi uning bajarilish 
konstruktsiyasi, ulashning puxtaligi hamda ulangan qismning ishlash 
vaqtiga (davomiyligiga) bog’liq. 
6.7-rasm. Lenta uchlarining biriktirilishi sxemasi. 
Sintetik (kapron, lavsan) materiallardan ko’ra to’qima ipli material 
lentalarni yeyilish jarayonidagi chidamli va elastikli xususiyatini 
oshiradi. To’qima pishiq ipli materiallar diametri 1,1 mm bo’lgan arqon 
shaklda material bo’lib, uning yoyilmasligi hamda lentaga elastiklik 
xususiyatini berishi uchun rezina bilan qoplangan bo’ladi. 
Kley qorishmasini surtishda, pog’onalar yuzalarini tayyorlab 
bo’lingandan keyin siqilgan havo yoki cho’tka yordamida chang va 

---

67 
rezina qirindilaridan tozalab, etilatsetatli benzinga botirilgan mato bilan 
artilib 10-15 minut quritiladi. Bug’lab ketilgandan keyin lentani 
kleylanadigan uchlari yuzalariga ikki martadan to’liq bir tekisda kley 
aralashmasi kley cho’tka bilan surtiladi. Harorati normal sharoitlarda bu 
quritish 20-30 minut, ikkinchi qavatdan keyin 10-15 minutni tashkil 
qiladi.
Lentaning ulanadigan uchlarini tayyorlash.
 
Lentaning ulanadigan 
uchlarini maxsus moslama bilan tortib qo’yiladi. Tortuvchi baraban 
boshlang’ich holatiga qo’yilishi kerak. SHunda lentaning eng kichik 
halqasi uzunligini ta’minlaydi. Ulanadigan uchlarda lentaning o’rtasiga 
uning qirg’oqlariga parallel yo’nalishda chiziq tortiladi, qirg’oqlarga 
perpendikulyar yo’nalishda bittadan chiziq tortiladi. Tortuvchi moslama 
qisqichlari shunday o’rnatilishi kerakki, o’rtadagi parallel chiziq
tortuvchi moslamaning o’rtadagi chizig’iga to’g’ri tushsin. Keyin 
ulanadigan uchlari bir – birining ustiga yotqizilib, chetlari va o’rtadagi 
chiziqning parallelligi tekshiriladi.
( )
(6.1) 
bunda: s-qiya lentada materialning to’kilishini hisobga oluvchi 
koeffisient; 
Novsimon lentadagi yukning kesim yuzi trapetsiya 
F
2
va 
uchburchak 
F
1
yuzlarning yig’indisiga teng bo’ladi. 
a = 20°
bo’lganda 
yukning to’la kesim yuzi (7.3-rasm, b) 
( )

 
 
(6.2) 
Lentali konveyerning ish unumdorligi formulasi quyidagicha 
yoziladi: 

 
 
(6.3) 
Yuk kesim yuzasining ifodasini ish unumdorligi formulasiga 
qo’ysak, lenta enining formulasi kelib chiqadi: 
( )
 
 
(6.4) 
yoki 
√
( )

 
 
(6.5) 
Novsimon tayanchlar roliklar uchun: 

---

68 
( )
( )
 
 
 
 
(6.6) 
yoki 
√
( )
 
 
 
(6.7)