O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi u u r r g

13-mavzu. Bosh plan chizmalari. 
Bosh planlarning topografik asoslari. 
Bosh planlar chizmalarining mazmuni va ularni taxt qilish. 
14-mavzu. Qurilish qurilmalarining chizmalari. Beton va temir-beton 
qurilmalarining chizmalari.
O‘zak (armatura) mahsulotlari va temir-beton 
qurilmalar elementlarining shartli tasvirlari. Temir-beton qurilmalar chizmalarini 
taxt qilishning umumiy qoidlari. Monolit (yaxlit) va yig‘ma temir-beton qurilmalar 
elementlarining 
chizmalari. 
Metall 
qurilmalarining 
chizmalari. 
YOg‘och 
qurilmalarining chizmalari. 
Umumiy ma’lumotlar. YOg‘och maxsulotlar 
elementlarining shartli tasvirlari. YOg‘och qurilmalar chizmalarini taxt qilishning 
umumiy qoidalari. YOg‘ochdan tayyorlangan qurilma va tugun (uzel)larning 
chizmalari. 

15-mavzu. Son belgili proeksiyalar
. Nuqta va to‘g‘ri chiziqni son 
belgili proeksiyada tasvirlash. To‘g‘ri chiziq kesmasining uzunligini aniqlash. 
To‘g‘ri chiziqlarni interpolyasiyalash, uning intervali va qiyaligi. Ikki to‘g‘ri 
chiziqning vaziyati. Tekisliklarning berilishi. Ikki tekislikning o‘zaro vaziyatlari. 

---

5 
Sirtlarning tekislik bilan kesishishi. Topografik sirtlarda nuqta va chiziqlar tanlash. 
Topografik sirtlar bilan tekisliklarning kesishishi. Topografik sirtning profili. 
Apparel (qiya yo‘l)ni tasvirlash. Tabiiy er va qurilish maydonchasi. Maydoncha va 
apparelni chizish. Topografik xarita uchun shartli belgilar. Topografik xarita tuzish. 
Topografik xarita tuzishga oid shartli belgilarni bajarish. 
III. Amaliy mashg‘ulotlar bo‘yicha ko‘rsatma va tavsiyalar 
Amaliy mashg‘ulotlar uchun quyidagi mavzular tavsiya etiladi: 
1. Standart shriftlar. SHrift guruhlari.
2. CHiziq turlari. CHizmadagi shartliliklar. O‘lcham qo‘yish qoidalari. Tekis 
shaklga o‘lcham qo‘yish. 
3. Geometrik yasashlar. (Kesmalarni, burchaklarni va aylanani teng bo‘laklarga 
bo‘lish. Muntazam ko‘pburchak yasash). Qiyalik va konuslik. 
4. Tutashmalar. Tutashma elementlari bor detal konturini chizish (ko‘za, 
amfora). O‘ramalar. Sirkul egri chiziqli naqsh. Ovallar. 
5. Lekalo egri chiziqlari. Davriy egri chiziqlar. Evolventa va spirallar. 
6. Buyumning oltita ko‘rinishini bajarish. 
7. Buyumning uchta ko‘rinishini bajarish. 
8. Oddiy qirqim bajarish. 
9. Murakkab qirqim bajarish. 
10. Modelning berilgan ikki proeksiyasiga asosan uning etishmovchi uchunchi 
proeksiyasini topish va to‘g‘ri burchakli izometrik proeksiyasini qurish. 
11. SHu modelning to‘g‘ri va qiyshiq burchakli dimetrik proeksiyalari hamda 
trimetriyasini qurish. Aksonometrik proeksiyalarda qirqim bajarish. 
12. Tavsif bo‘yicha modelning ortogonal va aksonometrik proeksiyasini 
bajarish. 
13. Detal sirtlarini aksonometrik proeksiyada ajratib chizish. (taxlil qilish) 
14. Detalda og‘ma qirqim bajarish, kesim yuzasining haqiqiy kattaligini aniqlash 
va qolgan qismining aksonometrik proeksiyasini bajarish. 
15. Tekis kesimga ega bo‘lgan detalning ortogonal va aksonometrik 
proektsiyasini bajarish. 
16. Sirtlarning o‘zaro kesishuv chizig‘ining ortogonal va aksonometrik 
proeksiyasini bajarish. 
17. Detalning fazoviy holatini o‘zgartirib chizish. 
18. SHartga binoan o‘yib olish orqali detal hosil qilish. 
19. Ikki proeksiyasi berilgan detalning yoyilmasini va modelini yasash. 
20. Vint sirtlari. Gelikoidlar.
21. Rezbalarni chizmada belgilash.
22. Detalning eskizini tuzish qoidalari. Rezbali detalning eskizi, ish chizmasi va 
texnik rasmini chizish.
23. Rezbali biriktirish detallari: bolt, gayka, shayba, shpilka va vintlar. Ularning 
birikmalari.
24. Trubali birikmalar. Fitinglar. SHponkali, shpilkali va shtiftli birikmalar.
25. Ajralmas birikmalar. Parchin mixli birikmalar.
26. Payvand birikmalar va ularning turlari. Payvand chokli detalning 
chizmalarini bajarish. Kavsharlab va elimlab biriktirish.
27. Payvand birikmalarni bajarish va payvand choklarning belgilanishi. 
28. Prujinalar turlari va vazifalari. Prujinalarning ish chizmasini taxt qilish. 
29. Tishli g‘ildiraklar va tishli ilashmalar, silindrik tishli g‘ildirak va uning 
parametrlari. Silindrik tishli uzatmaning ish chizmasi. 
30. Konus tishli gildirak va uning parametri, konus tishli uzatmaning ish 
chizmasi. 
31. CHervyak, reykali, zanjir va tasmali uzatmalar. 

---

6 
32. Detal yuzalarining gadir-budurlik klasslari va ularni belgilash. Materiallar 
va ularni chizmada belgilanishi.
33. O‘lchash asboblari va ularning ishlatilishi. Detallarni oddiy o‘lchov 
asboblari yordamida o‘lchash.
34. Mashina detalining eskizini va texnik rasmini bajarish.
35. Detallar ish chizmalariga qo‘yiladigan texnik talablar va ish chizmalarini 
taxt qilish. 
36. Buyumlar, ularning turlari. Konstruktorlik hujjatlari.
37. Yig‘ma birlik detallarining eskizini tuzish va ish chizmasini bajarish. 
Texnik rasm bajarish. 
38. Salnikli moslamalar va ularning chizmalarini bajarish. Klapanli va tiqin 
moslamalar. 
39. Birinchi murakkablikdagi yig‘ish chizmasini o‘qish, detallarga ajratish. 
O‘lcham qo‘yishda chiziqli masshtab. 
40. Buyumning asosiy detallarining aksonometrik proeksiyasini bajarish. 
41. Buyum tarkibidagi 2-3 ta detalning o‘zaro birikkan holatdagi, buyumning 
to‘liq holatdagi aksonometrik proeksiyasini bajarish. 
42. Yig‘ma birlikning aksonometrik proeksiyasida qirqim bajarish. 
43. Mavjud moslamani yangi talab (g‘oya) asosida qayta loyihalash asoslari, 
yangi detallarining ish chizmalari, aksonometrik proeksiyalari, qayta 
loyihalangan moslamaning yig‘ish chizmasi. 
44. Ikkinchi murakkablikdagi yig‘ish chizmasini detallarga ajratish. 
45. Yig‘ma birlikning aksonometrik proeksiyasini qurish. 
46. Sxemalar, ularning shartli belgilari, sxemalarni o‘qish va tuzish. 
Kinematik, Gidravlik va pnevmatik sxemalarni o‘qish va tuzish. Elektr va radio 
sxemalarini o‘qish va tuzish. 
47. Koordinatsion o‘qlar va qurilish chizmalariga o‘lcham qo‘yish. YAgona 
modul tizimi. 
48. Uy-joy va sanoat binolari qavatlarining planini chizish. Bino va inshoatlar 
elementlarining shartli tasvirlari. 
49. Eshik va darvozalarning shartli tasvirlari. Isitish pechlari, suvisitgichlar, 
isitish qozonlari, oshxona plita va sovutgichlarning shartli grafik belgilari. 
50. YOpma va chordoq to‘sinlari elementlarining joylashish sxemalari haqida 
tushuncha. Bino poydevori va tomi planlari chizmalari. 
51. Bino plani, fasadi va qirqimi haqida tushuncha. Bino planlari (qavatlar, 
poydevor, pol, devor va pardevorlar, tepadon va orayopmalar, tom, zinapoyalar) 
chizmalari haqida umumiy ma’lumotlar.
52. Ishlab chiqarish binolarining arxitektura-qurilish chizmalarini o‘qish. 
Bino ko‘rinishini aksonometriya va perspektivada tasvirlash.
53. Bino fasadi chizmasini bajarish. Fasad turlari. Fasadda o‘lcham qo‘yish 
va boshqa ma’lumotlarni keltirish tartibi. Bino fasadi chizmasini tush yoki bir 
rangli akvarel bo‘yog‘i bilan yuvib bo‘yash usuli. 
54. Bino qirqimi chizmalari: Binoning me’moriy va konstruktiv qirqimlari 
chizmalari. Bino qirqimi chizmasini bajarish tartibi. Binoning me’moriy va 
konstruktiv qirqimlari chizmalari. Zinapoya chizmasini planda va qirqimda 
bajarish. 
56. Bosh plan chizmalarini bajarish. SHartli topografik belgilar. Bosh plan 
chizmalarining mazmuni va ularni taxt qilish tartibi. 
57. Beton va temir-beton qurilmalarining chizmalari. Temir-beton qurilma 
tugunining aksonometrik proektsiyasini bajarish.
58. Metall qurilmalarining chizmalari. Metall qurilma tugunining 
aksonometrik proeksiyasini bajarish. 

---

7 
59. YOg‘och qurilmalarining chizmalari. YOg‘och qurilma tugunining 
aksonometrik proeksiyasini bajarish.
60. Sanitar-texnik qurilmalar va jihozlar haqida umumiy ma’lumotlar. Turli xil 
quvur yo‘llarini chizmada tasvirlash usullari.
61. Sanitar-texnik chizma turlari va shartli belgilar. Suv ta’minoti, kanalizatsiya 
va gaz ta’minoti tizimlarining chizmalari. 
62. Binoning suv ta’minoti va kanalizatsiya tizimlari chizmalarini bajarish va 
ularni o‘qish tartibi.
63. Ta’lim muassasalarida o‘quv kabinetlari, laboratoriya, to‘garak ishlari va 
jamoat tashkilotlri xonalarini planlashtirish va jihozlarni joylashtirish. Loyihalash 
normalari. 
64. Ta’lim tarbiya muassasalaridagi xonalar intererini shakllantirish prinsiplari. 
65. Xona devorlarini uning xususiyatiga mos holda badiiy bezash.
66. O‘quv-tarbiya xonalari devorini badiiy bezash echimi (interer) chizmasini 
bajarish (fragment). 
67. Ochiq maydon muxitini tashkil qilish prinsiplari, maktab terretoriyasidagi 
sport maydonchalari, o‘quvchilarning dam olish zonalri kabilarni jihozlash va uni 
bosh plan fragmentida tasvirlash.
68. Nuqta va to‘g‘ri chiziqni son belgili proeksiyada tasvirlash. 
69. To‘g‘ri chiziq kesmasining uzunligini aniqlash. To‘g‘ri chiziqlarni 
interpolyasiyalash, uning intervali va qiyaligi. 
70. Ikki to‘g‘ri chiziqning vaziyati. Tekisliklarning berilishi. Ikki tekislikning 
o‘zaro vaziyati. 
71. Geometrik va topografik sirtlarning berilishi va ularni tasvirlash. Tekislik va 
sirtlarni interpolyasiyalash. Sirtlarning tekislik bilan kesishishi. 
72. Topografik sirtlarda nuqta va chiziqlar tanlash.
73. Topografik sirtlar bilan tekislikning kesishishi. Topografik sirtning profili. 
Apparel (qiya yo‘l)ni tasvirlash.
74. Tabiiy er va qurilish maydonchasi. Maydoncha va apparelni chizish.
75. Topografik kartalarning umumiy tavsifnomasi. Topografik kartalarning xalq 
ho‘jaligi, ishlab chiqarish, sanoat va qurilishda qo‘llanilishi. Topografik kartalarga 
oid 
tushunchalar, 
eng 
muhim 
shartli 
belgilar 
va 
ularni 
chizmada 
tasvirlash.Topografik xarita uchun shartli belgilar. Topografik xarita tuzish. 
Topografik xarita tuzishga oid shartli belgilarni bajarish. 
Amaliy 
mashg‘ulotlar 
tashkillashtirishda 
zamonaviy 
pedogogik 
texnologiyalardan foydalanish va amaliy masalalarni kompyuter bilan jihozlangan 
auditoriyada bir akademik guruhga bitta professor-o‘qituvchi tomonidan 
o‘tkazilishi zarur.