Ozbekiston respublikasi oliy va orta maxsus ta`lim vazirligi

 
Protsessor razryadliligi 
Tashqi shinalar orqali protsessorga kiruvchi informatsiya – ma‟lumotlar va komandalar kiradi. 
Ma‟lumotlar arifmetik-mantiqiy qurilmada komandalarga muvofiq ishlovdan o„tadi, natija tashqi 
shinaga chiqariladi. Protsessorning hamma sxemalari qanchalik ko„p razryadlarga ega bo„lsa, u vaqt 
birligida shunchalik ko„p informatsiyaga ishlov beradi, ya‟ni kompyuter unumdorligi bevosita 
protsessor razryadliligiga bog„liq. 
IBM PC uchun birinchi protsessorlar (8086 va 80286) o„n olti razryadli edi. Uchinchi avloddan 
(80386 protsessori) boshlab ular 32 razryadli bo„ldi va hozirgacha ular shu razryadli. IBM PC uchun 
birinchi 64 razryadli protsessor ishlab chiqilgan, lekin sotuvga ham chiqmagan. 
Protsessor chastotasi 
Razryadlilikdan tashqari taktoviy chastotaning ham ahamiyati katta (protsessor unga 
hisoblangan bo„ladi). Taktoviy chastota megagerts (MGts) va gigagerts (GGts)larda o„lchanadi. Bir 
megagerts – bu bir sekundda million takt, bir gigagerts esa – milliard taktdir. Har bir taktda 

---

44 
protsessor hisoblash operatsiyasining qandaydir bo„lagini bajaradi, shu sababli taktoviy chastota 
qanchalik yuqori bo„lsa, protsessor kelayotgan ma‟lumotlarni shunchalik tez ishlaydi. 
Protsessor ishining tezligi dastur sifatiga qanday bog‘langan?
Tezroq ishlaydigan protsessor dasturchilarga dastur tuzishga boshqacharoq yondoshish 
imkonini beradi. Masalan, kompyuter o„yinlari kabi dasturlarni ko„raylik: dushmanlar qanday 
harakatlanishgan bo„lsa shunday harakatlanaverishadi, lekin protsessorda boshqa ishlar bilan, 
masalan tovush va grafika bilan, shug„ullanishga ko„proq imkoniyat bo„ladi. 
Dushmanlar «haqiqiyroq» bo„lishadi va siz avtomat shovqinidan tashqari otilgan gilzalar 
jarangini eshitasiz, kelajakda esa, hidlarni aks ettirish uchun qurilmalar paydo bo„lganda, porox 
hidini ham sezasiz. 
Loyihalash jarayonlarini avtomatlashtirishda qanday imkoniyatlar paydo bo„lishini ko„z 
oldingizga keltirib ko„ring. 
2003 yil boshida protsessorlarning taktli chastotasi 2,2 GGts (2200 MGts)ga yetdi. Ushbu 
raqamni IBM PC uchun birinchi protsessorlardagi 4,7 Mgts bilan solishtirib ko„ring. Zamonaviy 
protsessor o„zining bobokaloni bo„lgan Intel 8086 (IBM firmasining birinchi personal 
kompyuterining protsessori)ga nisbatan bir necha yuz marta tezroq ishlaydi. Deyarli har bir oyda 
IBM PC kompyuterlari uchun protsessorlarning oilasi yangi modellar bilan to„lib bormoqda.