O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni Saqlash Vazirligi Toshkent Pediatriya Tibbiyot Instituti
Yüklə 266,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yatrogeniya. Jinsi
- Shifokor xatoliklarini sababi.
- Bir qator ma’lumotlarga ko‘ra ko‘p kaytariladigan xatolar : Chuzilgan tekshiruv
- Diagnostik konsepsiya mavjud bo‘lmagan xollarda kompleks tushunishni soddalashtirish
- Mashg‘ulot 4 Mavzu: Psixoterapiyaga kirish. Psixoterapiya vazifalari, modeli. Ratsional psixoterapiya. Individual
|
Psixoprofilaktika Psixoprofilaktikaning maqsadi psixogen buzilishlarning oldini olishdir. Psixoprofilaktika umumiy profilaktikaning bir bo‘limi bo‘lib, birlamchi va ikkilamchi turlarga bo‘linadi. Birlamchi profilaktikaning maqsadlari psixogigienaning maqsadlariga o‘xshab ketadi va nafaqat asabiy- ruhiy kasalliklar, balki barcha somatik kasalliklarning oldini olish bilan ham shug‘ullanadi. Bunga u qanday qilib erishadi? Bunga bolalik davridan boshlab, insonning ruhiy salomatligini nazorat qilib borish, o‘z 27
vaqtida yuqumli kasalliklarga qarshi emlash, ruhiy va jismoniy rivojlanishdan orqada qolayotgan bolalar tarbiyasi va jismoniy rivojlanishiga har tomonlama yordam ko‘rsatish orqali erishadi. Demak, psixoprofilaktikani nafaqat nevrolog, psixolog va psixiatrlar, balki pediatr, terapevt, endokrinolog va tibbiyotning boshqa mo‘taxassislari ham targ‘ib qilishlari va amalga oshirishlari kerak. Birlamchi psixoprofilaktikaning asosiy maqsadlaridan yana biri yosh oila qurayotgan yigit-qizlarni tekshirib irsiy kasalliklarni aniqlash, yangi tug‘ilgan chaqaloqlar salomatligini saqlash, onalar salomatligini muhofaza qilish hamdir. Ikkilamchi profilaktika psixogen kasalliklarning qayta qo‘zg‘alishining oldini olish bilan shug‘ullanadi. Shu maqsadda erta tashxis qo‘yish, aniqlangan belgilarni o‘z vaqtida bartaraf etish, yangi davolash usullarini keng qo‘llash, kasalliklarning surunkali davrga o‘tib ketishining oldini olish choralari ko‘riladi.
yoshi: Usmirlarda, klimaksda (ayniksa ayollarda patologik klimaksda) shuningdek qariyalarda . Yatrogen kasalliklarni klinikasi: nevrotik reaksiyalar fobiya ko‘rinishida (kanserofobii, kardiofobii) vegetativ disfunksii. generalizatsiyalashgan xarakter - Yurak qon-tomir disfunksiyasi ustunligi bilan ( yurak aritmiyasi , AB ko‘tarilishi va boshqalar). - ovqat xazm qilish (ko‘ngil aynashi , qayd qilish , ich kelishining buzilishi) -boshqa kasalliklar senestopatiyalar bilan qarama qarshi effekt fonida. Shifokor xatoliklarini sababi. Ob’ektiv xolatlar: Tekshiruv yoki biron muolaja o‘tkazishga kerakli jixozlar va sharoitning bo‘lmasligi ( endoskop bo‘lmasa oshqozonning yoki bronxning ba’zi o‘sma kasalliklarini aniqlab bo‘lmaydi ). Nazariy jixattan ba’zi qarashlar , prinsiplarning o‘zgarib turishi ,kasallikning etiologiyasi, patogenezi va umuman kasallikka bo‘lgan qarashning o‘zgarib turishi olib kelishi . Shifokor tomonidan ko‘yilgan xatoliklar. Maxorat tajribaning kamligi va oddiygina tibbiyotga xurmatsizlik bilan qarash. Diagnostik: Kasallikni noto‘g‘ri yoki umuman aniqlay olmaslik, bu uz navbatida kasallikni atipik kechishi, tekshiruvni to‘liq olib bormaslik va malakasiz shifokor sababli kelib chiqadi. Davolashdagi: Davolashdagi xatoliklarning asosiy sababi bu noto‘g‘ri ko‘yilgan tashxis va bilimsizlik va boshqalar. Texnik: Tibbiy anjomlarni noto‘g‘ri ishlatish, dori darmonlarni o‘rinsiz ko‘llash. Tashkil qilishdagi xato: Tibbiy yordam ko‘rsatishga u yoki bu xizmatni tashkil qilishdagi yetishmovchiliklar. Deontologi: Bu shifokorning bemor uning yaqinlari va o‘rta va kuyi tibbiyot xodimlari bilan xato muomulada bo‘lishidir. Tibbiy xujjatlarni to‘ldirishdagi xatoliklar: Chunarsiz, aniq bo‘lmagan operatsiya ma’lumotlari, kundalikni xato olib borish , boshqa tibbiy muassasaga yuborilganda xujjatlarni noto‘g‘ri to‘ldirish. Bir qator ma’lumotlarga ko‘ra ko‘p kaytariladigan xatolar : Chuzilgan tekshiruv: Bemorga tayyorlangan davo choralarini rejali emasligi. To‘liq bo‘lmagan tekshiruv: Bor bo‘lgan metodlarni kasalliklarga ko‘rsatma bo‘lgan xollarda xam ko‘llamaslik. Ayniksa bu poliklinikalarga tegishli. Diagnostik konsepsiya mavjud bo‘lmagan xollarda kompleks tushunishni soddalashtirish: Bunday xollarda ayni bir kasallikka kerakli bo‘lgan tekshiruvlar emas balki xamma qilinishi mumkin bo‘lgan tekshiruvlar tayinlanadi. Shunga qaramay kompleks tekshiruvlarni eng aniq javob beriladiganlari tayinlanadi. Eng yaxshi vrach bu- eng kam tekshiruvdan eng kup ma’lumot oladiganidir. Psixogigiena Psixogigiena – bu ruhiy salomatlikni saqlash va mustaxkamlashga qaratilgan fan bo‘lib, umumiy gigiena va klinik tibbiyotning ajralmas qismiga aylangan. Psixogigiena fani boshqa tibbiy-biologik fanlar bilan birgalikda psixosomatik buzilishlarning oldini olish yo‘llarini izlaydi va gigiena talablariga javob beruvchi sharoit yaratish usullarini ishlab chiqadi. Psixogigiena tashqi salbiy omillarning asab tizimiga ta’sirini kamaytirish, asab markazlarining «immunitetini» mustahkamlash bilan ham faol shug‘ullanadi. Psixogigiena muammolari psixoprofilaktika
28
muammolariga o‘xshab ketadi. Chunki har qanday psixogigienik muolajalar ruhiy, asab va boshqa kasalliklar kelib chiqishining oldini olishda muhim ahamiyat kasb etadi. Masalan, psixogigiena talablariga amal qilish nevrozlar, psixozlar, miokard infarkti, insult kabi og‘ir kasalliklarning oldini olishga yordam beradi. Ayniqsa, xafaqon kasalligining rivojlanishida ruhiy omillarning ta’siri ko‘pgina ilmiy tadqiqotlar bilan isbotlab berilgan. Sivilizatsiyaning jadal rivojlanishi davrida asabiy-ruhiy kasalliklar va yurak-qon tomir kasalliklari soni kundan-kunga ko‘payib bormoqda. Bu o‘z navbatida psixogigiena faniga katta vazifalarni yuklaydi. Kuchli hayajonlanish, og‘ir musibat, aqliy zo‘riqish organizmning umumiy holatiga nojo‘ya ta’sir ko‘rsatadi. Buning natijasida gomeostazning normal faoliyati buzilib, ichki a’zolar kasalliklari rivojlanishiga sharoit yaratiladi. Demak, ruhiy salomatlikni saqlash butun bir organizmni turli kasalliklardan asrash demakdir. Psixogigiena asabiy-ruhiy kasalliklar, shaxs o‘zgarishlari, ichkilikka ro‘ju qo‘yish, giyohvandlik kabi illatlarning oldini olish bilan ham faol shug‘ullanadi. Psixogigiena muammolari inson shaxsini e’tiborga olgan holda echiladi. Vaholanki, shaxsning shakllanishi organizmning ruhiy-asabiy holatiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Har bir vrachning bu fanni chuqur egallashi va uning qonunlarini bilishi kasalliklarni davolashi va uning oldini olishda, shuningdek, psixoprofilaktikadan yangi dasturlar tayyorlashida katta yordam beradi. Ruhiy zo‘riqishlar ichki a’zolar kasalliklariga sababchi bo‘lsa, o‘z vaqtida ichki a’zolar patologiyasi inson ruhining buzilishiga olib kelishi mumkin. Doimiy hasad, vahimaga tushaverish, har narsaga arazlayverish kabi holatlar inson ruhini ishdan chiqaradi. Bunday odamlar ruhiy salomatligidan ayrilib, ichkilikka ro‘ju qo‘yadigan, hech kimga ishonmaydigan, o‘zining sog‘ayib ketishiga ham katta shubha bilan qaraydigan bo‘lib qolishadi. Ruhiy buzilish «yuqumli» kasallikdir. Albatta, oilada asabi buzilgan yoki bir so‘z bilan aytganda, nevroz yoki psixozga chalingan odam bo‘lsa, buning yomon ta’siri oila a’zolariga ham tezda o‘tishi, ularning ruhiy salomatligiga katta ziyon etkazishi mumkin. Demak, psixogigienaning yana bir katta muammolaridan biri, bu oila psixogigienasidir. Bir odamning ruhiy salomatligini tiklab berish, uning atrofidagi qarindosh-urug‘lari, yor-birodarlarining ruhiy salomatligini ham tiklash yoki buzilishdan saqlab qolish demakdir. Psixogigiena muammosi va muvaffaqiyatlarini keng ma’noda tushunmoq kerak. Chunki psixogigiena bevosita jamiyat muammolarini ham hal qilishga ulkan hissa qo‘shadi, ruhiy sog‘lom bo‘lgan shaxsgina biror-bir kasbni egallab, uning uddasidan chiqishi mumkin. Ruhan sog‘lom kishigina yaxshi vrach, quruvchi, haydovchi, o‘qituvchi yoki uchuvchi bo‘lishi mumkin. Psixogigiena quyidagi maqsadlarni o‘z oldiga qo‘yadi: 1) sog‘lom shaxsni tarbiyalash va shakllantirish; 2) tibbiy maskanlarda gigiena talablariga javob beradigan sharoit yaratish; 3) insonning salomatligiga ziyon keltiruvchi omillarni kamaytirish va tugatish; 4) bemorlarni jismoniy tarbiya va sportga qiziqtirish, uni keng ommaga yoyish; 5) har bir insonni o‘z salomatligiga e’tibor bilan qarash hamda uni saqlashga o‘rgatish. Psixogigiena shartli ravishda quyidagi turlarga bo‘linadi: 1) yoshga oid; 2) aqliy va jismoniy mehnat; 3) o‘rganish va o‘rgatish; 4) oila va jinsiy hayot; 5) turmush; 6) bemor psixogigienasi. Yoshga oid psixogigiena bolalik davridan, ya’ni chaqaloq tug‘ilgan davrdan boshlanishi kerak. Chunki insonning shaxs sifatida shakllanishi juda erta boshlanadi. Bolaning yashash faoliyati o‘yinlarga asoslangan bo‘ladi. Uning idroki yoshiga mos bo‘ladi. Bola o‘zi qiziqqan narsa bilan shug‘ullanadi. Bolaning yonida ehtiyot bo‘lib gapirish, uni to‘g‘ri yo‘lga boshlash, kamchiliklarini o‘z vaqtida tuzatib borish o‘ta muhimdir. Bolani qattiqqo‘llik bilan emas, faqat uqtirish yo‘li va tayinlash bilan tarbiyalash mumkin. Bolani ortiqcha erkalatib yuborish, uning aytganini qilaverish, talablarini bajaraverish ham yaxshi oqibatlarga olib kelmaydi, u qaysar, 29
o‘jar, ota-onani hurmat qilmaydigan bo‘lib o‘sadi. Bolani uning yoshiga mos turli o‘yinlar bilan mashg‘ul qilish kerak. Uni teatr, sirk va hayvonot bog‘lariga olib borish, tabiat qo‘ynida tarbiyalash, bolaning sinxron rivojlanishida juda muhim ahamiyat kasb etadi. Bolalar psixogigienasida kattalar xulq-atvori, avvalambor, ota- onasining xulq-atvori o‘ta muhim ahamiyatga ega. Doimo janjal bo‘ladigan, ichkilik ichiladigan, kitob mutolaa qilinmaydigan oilada yaxshi farzand voyaga etishi ancha murakkabdir. Bola ota-onaning yaxshi fazilatlariga ham, yomon qilig‘iga ham taqlid qiladi. Hali bolada bosh miya yarim sharlari po‘stlog‘i funksional jihatdan to‘la shakllanmaganligi sababli ularda yaxshi-yomonni tahlil qilish imkoni past bo‘ladi. Bola tafakkuriga mos hikoyalar, ertaklar aytish, hayotdan misollar keltirib borish unda hayotga qiziqish uyg‘otadi, insonlarga mehr-muhabbatli bo‘lishga undaydi. Agar ota-ona bolada fan, san’at yoki hunarning qaysidir bir turiga qobiliyatni sezib qolsa, unga har tomonlama yordam berib, barcha sharoitni yaratib berishi zarur. Lekin bolani ilmli qilaman deb, unga keragidan ortiqcha talab qo‘yib yuborish, dars qilishga majbur qilaverish, ko‘chada biroz o‘ynagani qo‘ymaslik unda depressiya alomatlari rivojlanishiga sabab bo‘ladi. Bunga shunday misol keltirish mumkin: hali 8 yoshga to‘lmagan G. ismli qizchani bizga ko‘rsatishdi. Qizcha bosh og‘rig‘idan shikoyat qilar edi. Ota-onasi vrach qabulida bo‘lib, qizchada bosh og‘rig‘i sabablarini aniqlay olishmaganini va berilayotgan dorilar foyda bermayotganini aytishdi. Qizcha juda kam gapirar, bir nuqtaga qarab turaverar, doktor bergan savollarga zo‘rg‘a javob berar edi. Vrach o‘zi haqida gapirib berishini iltimos qilganda, faqat boshi og‘rishini aytgan. Qizni tekshirayotib unda depressiya alomatlarini aniqladik. Qiz avval hech qanday kasal bo‘lmagan, miya jarohatlari olmagan, ichki a’zolari ham sog‘lom edi. Qizchadan boshing doimo og‘riydimi, og‘rimagan payti bormi desa u: «Ha, doim og‘riydi, lekin noyabr oyida og‘rimadi», deb javob beradi (bemor fevral oyida tekshirilayotgan edi). Qizdagi bosh og‘riqning sabablari har tomonlama tekshirilib, kasallik anamnezi yaxshilab o‘rganilgandan so‘ng shu narsa ma’lum bo‘ldiki, qizni 6 yoshidan boshlab o‘qitish kuchaytirilgan maktabga berishgan. Bundan tashqari, qizcha maktabdan qaytgach, ingliz tili o‘qituvchisi uyda u bilan mashg‘ulot olib borgan, so‘ng ota-onasi bilimini tekshirish uchun doimo savol-javoblar o‘tkazgan. Qizcha 6 yoshga to‘lgach ko‘chaga tengdoshlari bilan o‘ynagani chiqishga qo‘yilmagan. Albatta, bolaga qo‘yilgan bu ortiqcha talablar uni ruhan charchatib qo‘ygan. O’qituvchilar va ota-onasi oldida doimiy mas’uliyat sezgan qizchaning miyasi doimo hissiy zo‘riqishda bo‘lib, bora-bora u kamgap, faqat savollargagina javob beradigan, tengdoshlari bilan o‘ynamaydigan bo‘lib qoladi. So‘ngra esa qizchada doimiy bosh og‘riq rivojlanadi. Noyabr oyida qizcha maktabdan ta’tilga chiqqan, otasi esa boshqa shaharga xizmat safariga ketgan edi. Qizcha bu davrda, tabiiyki, dars qilmagan va ko‘p vaqtini toza havoda tengdoshlari bilan o‘ynab o‘tkazgan. Bundan xulosa qilib, qizchaning ota-onasiga barcha talablarni kamaytirish, ularni qizning yoshiga moslash, ingliz tili o‘qitishni vaqtincha to‘xtatish, toza havoda sayr qilishga imkon berish zarurligi tavsiya qilindi. Bu talablar bajarilgach, qizchada depressiya alomatlari (kamgaplik, ishtaha yo‘qligi, hech narsaga qiziqmaslik va bosh oo‘rio‘i) o‘tib ketdi. Bundan xulosa shuki, ko‘pchilik asabiy-ruhiy buzilishlarning sababi noto‘g‘ri hayot tarzi, ortiqcha hissiy zo‘riqish, yoshga mos bo‘lmagan talablarning qo‘yilishidir. Bu salbiy omillar bartaraf qilinmas ekan, dori- darmonlarning ta’siri ko‘zlangan maqsadni bermaydi. Psixogigienaning asosiy maqsadi ham psixogen omillarni bartaraf qilishdir. Bolalarni maxsus kuchaytirilgan maktabga berayotganda psixologga ko‘rsatish zarur va ular keyinchalik ham vaqti-vaqti bilan psixolog nazoratida turishi kerak. Shunday ekan, maktab yoshidagi bolalar psixogigienasi haqida alohida to‘xtalib o‘tish o‘rinlidir. Shu o‘rinda darslardagi ortiqcha yuk, o‘quvchilar orasidagi yoki o‘quvchi bilan o‘qituvchi orasidagi kelishmovchiliklarni o‘rganish va ularni bartaraf etish yo‘llarini izlab topish zarur. Psixologiya va umuman tibbiyot uchun eng dolzarb muammolarga to‘la bo‘lgan davr – bu o‘smirlik davridir. O’smirlik davrida nafaqat ruhiy o‘zgarishlar, balki aqliy va jismoniy o‘zgarishlar ham keskin kechadi. Bu davr – o‘tish davri hisoblanadi. O’smir – bu kechagi bola, lekin u hali katta kishi ham emas. U oldida turgan muammolarni o‘zi echishga ruhan hali tayyor bo‘lmasligi mumkin. Lekin «Hali sen yoshsan», deb uni hadeb tergayverish qaysar va o‘jarlikni yuzaga keltirishi mumkin. O’smirning mustaqilligini tan olgan holda, uning oldida har bir narsaga mas’uliyat hissini tug‘dira borish o‘ta muhimdir. U echishi kerak bo‘lgan muammolardan qo‘rqmasligi, shu bilan birga, bu muammoga engiltaklik bilan qaramasligi kerak. Bu davrda o‘smir uchun eng katta muammolardan biri seksual muammodir. 30
Qizlarda esa hayzning kelishi ham chuqur hissiy hayajonlanishlar, qo‘rquvlar bilan kechishi mumkin. Bunday paytlarda ota-onasi, yaqinlarining maslahati juda zarur. Vrach-psixologning vazifasi esa o‘smirda kechayotgan jarayonlarni o‘z vaqtida hal qilib borishdan iborat. Sport va badantarbiya mashqlarini bajarish, mehnatning o‘ziga yoqqan turi bilan shug‘ullanish, organizmni chiniqtirib borish o‘smir uchun g‘oyat muhimdir. Katta yoshdagilar psixogigienasi, ko‘pincha, kishining egallab turgan lavozimi, kasbi va ish faoliyatiga bog‘liq. Bu davrda oila va jinsiy hayot psixogigienasi alohida e’tibor talab qiladi. Zigmund Freyd jinsiy hayotda baxtsizlikka uchragan oila psixologiyasini chuqur o‘rganib, jinsiy hayot nuqtai nazaridan insonlarda nevroz, psixoz kabi kasalliklarning kelib chiqish mexanizmlarini yoritib berdi. Jinsiy zaiflik bor oilada baxtli hayot bo‘lmaydi, ana shunday oilalarning jamiyatda ham o‘z o‘rnini topib keta olmasliklarini kuzatuvlariga asoslanib isbotlab bergan. Er-xotin orasidagi nafaqat yaxshi munosabat va xushmuomalalik, balki normal jinsiy munosabatlar ham mustahkam oilaning asosini tashkil qiladi.
Mashg‘ulot 4 Mavzu: Psixoterapiyaga kirish. Psixoterapiya vazifalari, modeli. Ratsional psixoterapiya. Individual psixoterapiya. Guruxli psixoterapiya. Oilaviy psixoterapiya. Psixoterapiya – ruxiyat yordamida organizmni davolash maksadida ruxiy yordam berish degani. Tibbiy tarifi – tibbiy psixoterapiya bilan bog‘lanadi (davolash,). Psixologik tarifi – asosiy tushunchalar: munozara, kelishmovchiliklar, noadekvat xissiyotlar. Psixoterapiya – personallashgan texnika, idrok jarayonlari bilan bog‘langan xolda insonlarning insonlar bilan yuzaga keladigan ichki kelishmovchiliklarni bartaraf qilish va uni shu kabi vaziyatlarga munosabatini tug‘rilash xisoblanadi.
Psixoterapiya grekchadan: psyche – rux, therapia- davolash, ximoya. Birinchi bo‘lib bu termin Tyuk tomonidan XIX asrda fanga kiritilgan. Termin nomidan malumki, psixoterapiya rux, kalbga tasir ko‘rsatib davolash deyiladi. Psixoterapiya dori vositalari bilan emas, balki (ishontirish, aniqlashtirish, tinchlantirish va tarbiyalash).
qo‘llanib kelingan. Psixoterapiya usullari asli Sharqda keng tarqalgan bo‘lib, bemorlarni davolashda ko‘p qo‘llaniladigan usullardan biri bo‘lgan. Abu Ali Ibn Sino, Abu Bakr ar-Roziy, Ismoil Jurjoniy, al Karvakiy Xazoraspiy kabi buyuk allomalar o‘zlarining davolash usullarida giyohlardan tashqari psixoterapiya usullarini ham qo‘llashgan. Asab va ruhiy xastaliklar bilan yotib qolgan bemorlar ularning tashrifi va so‘zlaridan tuzalib, oyoqqa turib ketganlar. So‘z buyuk kuchdir. Psixoterapiyaning asosiy maqsadi ham so‘zni topib ishlata bilishdadir. So‘zni bemorlarni davolashda ishlata olish ham bir san’atdir. So‘z inson uchun berilgan oliy ne’matdir, bundan bemorlarni davolashda o‘ta bilimdonlik bilan foydalanish kerak. Ozgina ehtiyotsizlik salbiy natija berib, inson xayoti va salomatligiga putur yetqazib qo‘yishi mumkin. Psixoterapiya usuli Yevropada ilk bora venalik vrach va olim Mesmer tomonidan keng qo‘llanib boshlangan. Tibbiyotda bemorlarni davolashda gipnoz usuli J. Sharko, J. Bred, Z. Freyd, V.M. Bexterevlar tomonidan keng qo‘llanilgan. Nevrologiya fanining rivojlanishiga ulkan hissa qo‘shgan fransiyalik olim J. Sharko psixoterapiya usulidan asab kasalliklarini davolashda keng foydalangan. har bir nevropatolog J. Sharkoni bir qancha irsiy-degenerativ kasalliklarni bayon qilgan olim sifatida yaxshi biladi. U Yevropada shu qadar mashhur bo‘lganidan «nevrozlar Napoleoni» deb nom qo‘yishgan. Undan ta’lim olish uchun yosh olimlar (shu jumladan, Z. Freyd ham) Parijga intilishgan. Psixoterapiya jarayoni bemor va vrach psixologiyasining asosiy ob’ektidir. Psixoterapiya o‘tkazayotgan paytda bemorning ruhiy holati, temperamenti, kasallikni keltirib chiqargan sabablar va organizmning umumiy ahvoliga, albatta, e’tibor qaratish lozim. Vrach katta bilimdonlik bilan bemorning ko‘nglini og‘ritmasdan, kasallik sabablarini aniqlab olishi zarur. Bemor kasallik bilan bog‘liq barcha sirini vrachga aytib bera olishi kerak. Psixoterapiya usuli har bir bemor uchun individual tarzda ishlab chiqilishi kerak. Bemorning shaxsini to‘la o‘rganish psixoterapiyada muvaffaqiyat qozonishning garovidir. Bemor ruhiga ijobiy ta’sir qilish tashxis qo‘yish jarayonidan boshlanadi. Davolashning muvaffaqiyatli bo‘lishi vrachning obro‘-e’tiborini oshiradi. 31
Psixoterapiyada ishonch va ixlos bilan qarash ham samarali natijaga erishishda muhim rol o‘ynaydi. Psixoterapevtik muolajalar bemorning ahvoliga qarab, kasallik anamnezini chuqur o‘rgangan holda o‘zoq yoki qisqa vaqt davom ettirilishi mumkin. Davolash muolajalarining cho‘zilib ketishi, bir xil bo‘lib qolishi yoki «Sizni o‘zoq vaqt davolashga to‘g‘ri keladi», qabilidagi gaplar ijobiy natijalarni yo‘qqa chiqarishi mumkin.
Bu erda Z. Freydning hano‘zgacha bahs va munozaralarga sabab bo‘lib kelayotgan so‘zlarini keltiramiz: «Natijasi qanday tugashidan qat’i nazar, davolash jarayoni oldindan belgilangan vaqtda tugatilishi kerak». Demak, davolash muddati oldindan belgilanishi va buni bemor bilishi zarur. Bemorni davolashda gipnoz, o‘qtirish, tushuntirish va ishontirish usullarini qo‘llash zarur. Chunki shunday holatlar bo‘ladiki, bemor vrachning yaxshi mo‘taxassisligiga ishonadi, lekin o‘zining sog‘ayib ketishiga ishonmaydi, kasalini to‘zalmas, og‘ir, deb miyasiga singdiradi. Bu, ayniqsa, nevrozlar uchun juda xosdir. Dard sababli bemor o‘z ishi, bola-chaqasi, rafiqasi, qarindosh-urug‘i va tinimsiz davom etayotgan davolash usullaridan bezgan bo‘ladi. Bunday paytlarda, neyrofiziologlar ta’biri bilan aytganda, bosh miya katta yarim sharlarining po‘stlog‘ida inert qo‘zg‘alish paydo bo‘ladi. Bu o‘choqni «parchalab» yuborishgina bemorni kasallik belgilaridan xalos qilishi mumkin. Psixoterapiya bir necha bemorni to‘plagan holda ham olib boriladi. V.M. Bexterev bemorlarni to‘plab, gipnoz o‘tkazishning ahamiyati to‘g‘risida shunday degan edi: «Ko‘pchilik bilan seans o‘tkazish paytida bemorlar gipnozni bir-biriga yuqtirishadi va uning ta’sir kuchi yanada oshadi. Bemorni gipnoz usuli bilan davolamoqchi bo‘lgan vrach bemor shikoyatlarini aytayotganda nimalarni ko‘p takrorlayotganiga ahamiyat berishi va bundan foydalanishi kerak».
bemorga silash, ko‘z va so‘z orqali ta’sir qilsa, miya po‘stlog‘ida joylashgan uchta markaz (sezgi, ko‘ruv va eshituv) ni tormozlash imkoniga ega bo‘ladi. Bu tormozlanish po‘stlog‘ining barcha sohalariga tarqaladi va bemor gipnotik uyquga ketadi. Psixoterapevtik tajribasi bo‘lmagan vrach bemorni davolashda qiynaladi, ayniqsa, nevroz bilan kasallangan bemorda psixosomatik belgilar ko‘zatilsa, tashxis qo‘yish ham ancha mushkullashadi. Bu erda nevropatologlar ham, terapevtlar ham bir xil muammoga duch kelishadi. Masalan, bemorga uning shikoyatlariga qarab (maxsus tekshirishlar o‘tkazilmasdan), «oshqozon yarasi» tashxisi qo‘yiladi. U bu kasallik bilan 10 yildan buyon og‘riydi. Qorindagi og‘riqlar siqilganda kuchayib, tinchlanganda kamaysa, ovqat rejimiga bog‘liq bo‘lmasa, tashxisning to‘g‘riligi, albatta, gumon uyg‘otadi. Kuchli og‘riq bilan kechib, 10 yillab davom etadigan «oshqozon yarasi» biron-bir asorat berishi gastroenterolog va jarrohlarga ayon, albatta. Demak, bu o‘rinda bemorni maxsus tekshirishlardan o‘tkazib, «oshqozon yarasi» tashxisini inkor qilgandan so‘ng vrach uni psixologik usullardan foydalangan holda davolashi lozim. Bu ish bilan faqat nevropatolog yoki neyropsixolog shug‘ullanishi shart emas, albatta. O’zining sohasiga taaluqli kasali bo‘lmagan bemorni «Sizda nevroz bor, endi nevropatologda davolaning», deb doktordan doktorga yuboraverish yomon natijalarga olib kelishi mumkin. Qolaversa, nevrozga chalingan bemorga barcha mo‘taxassislikdagi vrachlar dastlabki yordamni ko‘rsata olishlari kerak. Iloji boricha, bemorni davolaydigan vrachlar soni kam bo‘lishi maqsadga muvofiqdir. Gipnoz. Gipnoz paytida so‘z orqali ta’sir qilish, nutq; silash, sezgi ; ko‘z bilan boqish ko‘ruv markazlarini tormozlaydi va bemorning gipnotik uyquga ketishi osonlashadi. Psixoterapevtik muolajalar farmakoterapiya, fizioterapiya va davolash gimnastikalari bilan olib borilsa, natijasi yanada samaraliroq bo‘ladi. Bu borada kasallik anamnezini yig‘ishga ham katta e’tibor qaratish lozim. «To‘la qio‘ilgan anamnez – yarim davo», deb bejiz aytishmagan. Ba’zan bemor shifoxonada necha kun yotsa, shuncha kun anamnez qo‘yish bilan o‘tadi, natijada tashxis ham, davolash ham hadeb o‘zgartirilaveradi. Bu, albatta, bemorning asabiga tegadi Vrach tashxis qo‘yayotganda, ba’zan sub’ektiv simptomlarning quli bo‘lib qoladi. Bunday simptomlar tunda bo‘talar orasidagi sharpaga o‘xshaydi. Sharpa eshitiladi, odam qo‘rqadi, qochadi yoki bekinib oladi. Aslida, sharpa esib turgan begunoh shamoldir. Kasallikning ob’ektiv belgilariga katta ahamiyat berish lozim. Har bir sub’ektiv va ob’ektiv belgi tanqidiy tahlil qilinishi kerak, ana shunda xatoga yo‘l qo‘yilmaydi. Xozirgi paytga kelib psixoterapiya barcha jabxalarda kullanilmokda va bir nechta modellari rivojlanmokda. (modeley psixoterapii, Makarov, 2000).
|