O‘zbekiston respublikasi xalq ta’lim vazirligi farg’ona viloyat xalq ta’limi xodimlarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti
Yüklə 15 Mb.
|
|
JavaScript dasturlash tilining imkoniyatlari. Uning yordamida HTML –dokumentlarning ko’rinishi va tuzilishini dinamik ravishda boshqarish mumkin. Ekranda tasvirlanayotgan dokumentga brauzer tomonidan yuklangan dokumentning sintaktik tahlil qilish jarayonida istalgan HTML-kodlarni joylashtirish mumkin. “Dokument” ob’ekti yordamida foydalanuvchining oldingi bajargan amallari yoki boshqa bir faktorlarga kura yangi dokumentlarni avtomatik hosil qilish mumkin.
JavaScript yordamida brauzer ishini boshqarish mumkin. Masalan, Window ob’ekti suzib yuruvchi oynalarni ekranga chiqarish, brauzerning yangi oynalarini yaratish, ochish va yopish, oynalarning yugurdagi va o’lchamlarining rejimlarini o’rnatish va hokazolarni imkoniyatini beruvchi metodlarga ega. JavaScript dokumentdagi ma’lumotlar bilan bolanish imkoniyatini beradi. Document ob’ekti va undagi mavjud ob’ektlar dasturlarga HTML-dokumentlarning qismlarini o’qish va bazida ular bilan bolanish imkoniyatini beradi. Matnning o’zini o’qish mumkin emas, lekin masalan berilgan dokumentdagi gipermatnli o’tishlar ro’yhatini olish mumkin. Hozirgi vaqtda Form ob’ekti va undagi mavjud bo’lishi mumkin bo’lgan ob’ektlar: Button, Checkbox, Hidden, Password, Radio, Reset, Select, Submit, Text va Textarealar dokumentdagi ma’lumotlar bilan bo’lanish uchun keng imkoniyatlar beradi. Har bir boshlovchi dasturchining asosiy savoli: “Dasturlar qanday tuziladi va bajariladi? ”. Bu savolga iloji boricha soddaroq, lekin JavaScript-kodlarini qo’llanilishining barcha usullarini unutmagan holda javob berishga harakat qilamiz. Birinchidan, JavaScript-kodlari brauzer tomonidan bajariladi. Unda mahsus JavaScript interpritatori mavjud. Unga kura programmaning bajarilishi interpretator tomonidan boshqaruvni qachon va qay tarzda olishiga boliq bo’ladi. Bu esa, o’z navbatida kodning funktsiyaviy qo’llanilishiga bo’liq bo’ladi. Umuman olganda JavaScript ning funktsional qo’llanishining 4 hil usulini ajratib ko’rsatish mumkin: gipermatnli o’tish (URL sxemasi); hodisalarni qayta ishlash (handler); o’rniga qo’yish(entity) qo’yish (SCRIPT konteyneri). JavaScript bo’yicha o’quv qo’llanmalarida JavaScript ni qo’llashning bayoni odatda SCRIPT konteyneridan boshlanadi. Lekin dasturlash nuqtai nazaridan bu unchalik ham to’ri emas, chunki bunday tartib asosiy savol: “JavaScript-kodi boshqaruvni qanday oladi?” ga javob bermaydi. Ya’ni JavaScript da yozilgan va HTML-dokumentning ichiga joylashtirilgan dastur qanday tarzda chaqiriladi va bajariladi. HTML-sahifa muallifining kasbi va uning dasturlash asoslaridan habardarligining darajasiga qarab JavaScript ni o’zlashtirishga kirishishni bir necha hil variantlari mavjud. Agar siz klassik tillar (C, Fortran, Pascal va h.) bo’yicha dasturlovchi bo’lsangiz, u holda dokument matni ichida dasturlashdan boshlagan ma’qul, agar siz Windows sistemasida dasturlashga o’rgangan bo’lsangiz, u holda hodisalarni qayta ishlashni dasturlashdan boshlaganingiz ma’qul, agar siz faqat HTML bo’yichagina tajribaga ega bo’lsangiz yoki anchadan beri dasturlash bilan shuullanmayotgan bo’lsangiz, u holda gipermatnli o’tishlarni dasturlashdan boshlaganingiz ma’qul. URL-sxemali JavaScript. URL sxemasi (Uniform Resource Locator)- bu Web-texhologiyalarning asosiy elementlaridan biri. Web dagi har bir informatsion resurs uzining o’ziga hos URLiga ega bo’ladi. URL A konteynerining HREF atributida, IMG konteynerining SRC atributida, FORM konteynerining ACTION atributida va h.larda ko’rsatiladi. Barcha URL lar resursga ruhsatning protokoliga boliq bo’lgan ruhsat sxemalariga bo’linadi, masalan, FTP-arxiviga kirish uchun ftp sxemasi, Gopher-arxiviga kirish uchun gopher sxemasi, elektron maktublarni jo’natish uchun smtp sxemasi qo’llaniladi. Sxemaning tipi URLning birinchi komponentasiga ko’ra aniqlanadi: http://directory/page.html Bu holatda URL http bilan boshlanayapti- mana shu kirish sxemasini aniqlashdir (sxema http). Gipermatnli sistemalar uchun dasturlash tillarining asosiy vazifasi gipermatnli o’tishlarni dasturlashdir. Bu shuni bildiradiki, u yoki bu gipermatnli o’tishlarni tanlashda gipermatnli o’tishni amalga oshiruvchi dastur chaqiriladi. Web-texnologiyalarida standart dastur sifatida sahifani yuklash dasturi hisoblanadi. HTTP protokoli bo’yicha standart o’tishni JavaScript da dasturlangan o’tishdan farq qilish uchun yaratuvchilar yangi URL sxemasi – JavaScript ni kiritishdi: ...
Bu holatda "JavaScript_kod" matni birinchi holatda gipermatnli o’tishni tanlanganda chaqiriladigan va ikkinchi holatda rasmni yuklashda chaqiriladigan JavaScript da yaratilgan dasturiy-qayta ishlovchilarni bildiradi. Masalan, Vnimanie!!! gipermatnli o’tishga keltirilgan holda ogohlantiruvchi oynani chiqarish mumkin: Vnimanie!!! Formadagi submit tipidagi tugmachani bosish orqali shu formadagi matnli maydonni to’ldirish mumkin: ACTION="JavaScript: window.document.f.i.VALUE='Najali knopku Click';void(0);"> URLda murakkab dasturlar va funktsiya chaqirilishlarini joylashtirish mumkin. Faqatgina shuni yodda tutish kerakki, JavaScript sxemasi hamma brauzerlarda ham ishlamaydi, faqatgina Netscape Navigator va Internet Explorer larning to;rtinchi versiyalaridan boshlab ishlaydi. Shunday qilib gipermatnli o’tishlarni dasturlashda interpretator boshqaruvni foydalanuvchi sichqoncha tugmasini gipermatnli o’tishga “bosgandan” keyingina oladi. Hodisalarni qayta ishlovchilar. Hodisalarni qayta ishlovchi dasturlar (handler) shu hodisa boliq bo’lgan konteynerlarning atributlarida ko’rsatiladi. Masalan, tugmachani bosishda onClick hodisasi ro’y beradi:O’rniga qo’yish. O’rniga qo’yish (entity) Web-sahifalarda anchagina kam uchraydi. Shunga qaramay u brauzer tomonidan HTML-sahifani hosil qilish uchun ishlatiladigan kerakli darajadi kuchli instrument hisoblanadi. O’rniga qo’yishlar HTML-konteynerlarning atributlari qiymatlari sifatida ishlatiladi. Masalan, foydalanuvchining shahsiy sahifasini aniqlovchi forma maydonining boshlanich qiymati sifatida joriy sahifaning URLi ko’rsatiladi:Telo dokumenta ... |