O’zbekiston Respublikasi Xalq

39 
TEST SAVOLLARI 
 
 
1). Biologiya о‘qitish uslubiyatlari nechta? 
A) 3 ta; B) 5 ta; S) 2 ta; D) 4 ta.
 2). Hikoya nima
? 
A)О‘qituvchi va о‘quvchi orasidagi munosabat;
B)Kо‘rgazmalardan foydalanish; 
S) О‘qituvchining jonli sо‘zi; 
D)О‘quvchilarning test tuzishi. 
3). Og‘zaki metodlarga nimalar kiradi ? 
A) Namoyish qilish, suhbat, tajriba;
B) Kitob bilan ishlash, hikoya;
S) Namoyish qilish,ekskursiya; 
D) Hikoya, suhbat, savol-javob. 
4). Hikoyaning xillirini kо‘rsating? 
A) Aytib berish, kirish; 
B) Yakunlovchi tushuntirish; 
S) Aytib berish, ta’riflash, xarakterlash, tushuntirish, muhokama qilish;
 
D) Tushuntirish, muhokama qilish. 
5). Qaysi suhbat turi yangi material о‘rganilgandan sо‘ng о‘tkaziladi? 
A) Kirish suhbati; 
B) Bayon qiluvchi suhbat; 
S) Takrorlovchi suhbat; 
D) Yakunlovchi suhbat. 

---

40 
II-BOB. BIOLOGIYANI O’QITISH SHAKILLARI MA 
TAMOYILLARI 
6-§ BIOLOGIK TA’LIM JARAYONINING YAXLITLILIGI,
 О‘QITISH PRINSIPLARI VA QONUNIYATLARI 
О‘zbekiston Respublikasining mustaqillikka erishishi, jahon hamjamiyatiga 
yuz tutishi, rivojlangan mamlakatlar bilan iqtisodiy, madaniy - ma’rifiy, diplomatik 
aloqalarning yо‘lga qо‘yilishi barcha jabhalar kabi ta’lim tizimini isloh qilishni 
talab etdi. 
Shu sababli О‘zbekiston Respublikasining 
«Ta’lim tо‘g‘risida»gi 
qonunida
ta’lim mamlakatimizning ijtimoiy taraqqiyot sohasida ustuvor yо‘nalish deb e’lon 
qilingan. 
Mazkur hujjatda mamlakatimizning ta’lim sohasidagi davlat siyosatining 
asosiy prinsiplari etib, quyidagilar qayd etilgan: 
1.
ta’lim va tarbiyaning insonparvar, demokratik xarakterda ekanligi; 
2.
Ta’lim uzluksizligi va izchilligi; 
3.
Ta’lim tizimining dunyoviy xarakterda ekanligi; 
4.
Davlat ta’lim standartlari doirasida ta’lim olishning hamma uchun ochiqligi; 
5.
Ta’lim dasturlarini tanlashga yagona va tabaqalashtirilgan yondoshuv; 
6.
Bilimli bо‘lish va iste’dodni rag‘batlantirish; 
7.
Ta’lim tizimida davlat va jamoat boshqaruvini uyg‘unlashtirish; 
Ma’lumki, mamlakatimizning ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy 
prinsiplari uzviy ravishda uzluksiz ta’lim tizimining faoliyat kо‘rsatish 
prinsiplariga bevosita ta’sir kо‘rsatadi va ularni taqozo etadi. 
О‘zbekiston Respublikasi Kadrlar tayyorlash milliy dasturida ta’lim tizimini 
tubdan isloh qilish, zamon talablari asosida qayta qurish, uzluksiz ta’lim tizimining 
turlari, ta’lim muassasalari oldidagi vazifalar, kadrlar tayyorlash milliy modelini 
amaliyotga tatbiq etish masalalari bilan bir qatorda uzluksiz ta’lim tizimining 
quyidagi faoliyat kо‘rsatish prinsiplari qayd etilgan. 
Ta’limning ustuvorligi – ta’lim-tarbiya jarayonini samarali tashkil etilishi va 
rivojlantirilishi jamiyatimizdagi ustuvor yо‘nalish sanaladi. Ta’limning ustuvorligi 

---

41 
yuksak ma’naviyatli, bilimli va salohiyatli barkamol shaxsning shakllanishiga 
zamin yaratadi. 
Ta’limning demokratlashuvi – ta’lim va tarbiya uslublarini tanlashda, ta’lim-
tarbiya jarayonini tashkil etish va boshqarishda ustoz va tahsil oluvchining 
hamkorligiga asoslanadi. 
Ta’limning insonparvarlashuvi – inson qobiliyatlarini tо‘liq ochilishi va 
bilim olishga bо‘lgan ehtiyojlarning qondirilishi, milliy va umuminsoniy 
qadriyatlar ustuvorligining ta’minlanishi, inson, jamiyat va atrof-muhitning о‘zaro 
munosabatlarini uyg‘unlashtirishga asoslanadi. Ta’limning ijtimoiylashuvi – ta’lim 
oluvchilarda ongli intizom, insoniy qadr – qimmat tuyg‘usi, yuksak ma’naviyat, 
ijtimoiy normalarga asoslangan xulq-atvor, estetik boy dunyoqarash, mantiqiy va 
ijodiy fikrlashni tarkib toptirish nazarda tutiladi.
Ta’limning milliy yо‘naltirilganligi – ta’limning milliy tariximiz, xalq 
an’analari va urf-odatlari bilan uzviy uyg‘unligi, О‘zbekiston xalqlarining 
madaniyatini saqlab qolish va boyitish, ta’limni milliy taraqqiyotning о‘ta muhim 
omili sifatida e’tirof etish, boshqa xalqlarning tarixi va madaniyatini hurmatlashni 
ta’minlaydi. 
Ta’lim va tarbiyaning uzviy bog‘liqligi har tomonlama kamol topgan insonni 
shakllantirishni nazarda tutadi. Iqtidorli yoshlarni aniqlash – ta’lim jarayonini 
differensiallashtirish va individuallashtirish, iqtidorli yoshlarga ta’limning eng 
yuqori darajasida, izchil ravishda fundamental va maxsus bilim olishlari uchun 
shart-sharoitlar yaratishni kо‘zda tutadi. 
Respublikamizda olib borilayotgan ta’lim sohasidagi islohotlarning 
muvaffaqiyati uzluksiz ta’lim tizimining barcha turlarida ta’lim-tarbiya jarayoni 
tashkil etiladigan о‘qitish prinsiplari ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy 
prinsiplari va uzluksiz ta’lim tizimining faoliyat kо‘rsatish prinsiplariga qanchalik 
mos kelishi va ularni amaliyotga joriy etishga safarbar etilganligiga bog‘liq. 
Ma’lumki, о‘qitish prinsiplari - о‘qitish tizimining tuzilishi, mohiyati, uning 
qonunlari va qonuniyatlari haqidagi, shuningdek, faoliyatni tashkil etadigan, 
amaliyotni boshqarishda namoyon bо‘ladigan bilimlar o’quv qo’llanmasi sanaladi. 

---

42 
Respublikamizdagi ijtimoiy - iqtisodiy, ma’naviy - ma’rifiy о‘zgarishlar 
biologik ta’lim jarayonida ilmiylik, sistemalilik, fundamentallik, izchillik, 
kо‘rgazmalilik, onglilik, mustaqillik, ijtimoiy - iqtisodiy rivojlanishning 
metodologik prinsipi, nazariyani amaliyot bilan bog‘lash, samaradorlik, 
tushunarlilik, mantiqiy ketma-ketlik, uzviylik, ta’limni differensiallashtirish va 
individuallashtirish, individual va guruhlarda о‘qitishni uyg‘unlashtirish, о‘qitish 
maqsadi, mazmuni, vositalari va shakllarining ijtimoiy muhitga bog‘liqligi, 
о‘qitish maqsadi, vositalari va natijalar birligi, baholash va о‘z -о‘zini baholash 
prinsipi bilan bir qatorda, ta’limni demokratlashtirish va insonparvarlashtirish kabi
prinsiplarga ham amal qilinishi zarurligini kо‘rsatdi. 
Ta’limni differenstiallashtirish va individuallashtirish esa о‘qitish
jarayonida individual va guruhli yondashish prinstipini talab yetadi. О‘qitish 
prinsiplari negizida о‘qitish qonunlari va qonuniyatlari yotadi. О‘qitish qonunlari 
va qonuniyatlari о‘qitish prinsipining nazariy asoslarini ishlab chiqishga va 
pedagogik faoliyat amaliyotiga qо‘llashga zamin tayyorlaydi.
Shuni qayd etish lozimki, о‘qitish qonunlari va qonuniyatlari uzluksiz ta’lim 
tizimining oldiga qо‘yilgan davlat va ijtimoiy buyurtmalar, jamiyatning ijtimoiy 
hayotidagi ma’naviy - ma’rifiy о‘zgarishlar, ta’lim - tarbiya jarayonining maqsadi 
va vazifalari, fanning rivojlanish darajasiga bevosita bog‘liq holda о‘zgarib, 
yangilanib turadi. 
 
О‘qitish prinsiplari avvalo muayyan davlatning ta’lim sohasidagi davlat 
siyosatining asosiy prinsiplari, uzluksiz ta’lim tizimining faoliyat kо‘rsatish 
prinsiplari, sо‘ngra ta’lim tizimi oldidagi buyurtmalariga mos kelishi, shuningdek, 
jamiyatda sodir bо‘layotgan ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, huquqiy, ma’naviy - 
ma’rifiy о‘zgarishlarni о‘zida aks ettirib yangilanib, о‘zgarib, rivojlanib, о‘zgacha 
ahamiyat kasb etadigan jarayondir.О‘qitish prinsiplari biologiyani о‘qitishning 
maqsadi va vazifalariga bog‘liq holda ta’lim-tarbiya jarayonining yо‘nalishi va 
pedagogik faoliyatning mazmunini belgilaydi. 
О‘qitish prinspi - didaktik kategoriya bо‘lib, u ta’lim-tarbiya jarayonining 
maqsadi va vazifalariga bog‘liq holda о‘qitish qonunlari va qonuniyatlarining 

---

43 
amaliyotga qо‘llanish usulini belgilaydi. 
Agar о‘qitish prinsiplari о‘qituvchi va 
tahsil oluvchilarning hamkorlikda о‘qitish maqsadlariga erishish yо‘nalishini 
belgilasa, о‘qitish qonunlari pedagogik jarayonning xarakterini о‘zida aks ettiradi. 
Barcha jabhalarda qonunlarning maqsadi va istiqboldagi kо‘zlangan natijasi 
bо‘lgani kabi о‘qitish qonunlari ham metodika fanining mantiqiy tarkibiy qismi 
sanalib, pedagogik jarayonning obektiv, tashqi, ichki, muayyan va nisbiy 
bog‘lanishlarini aks ettirib, ta’lim-tarbiya jarayonining mazmuni, metodlari, 
vositalari va shakllarining uzviyligini, mazkur jarayonning ilmiy asosda tashkil 
etilishi va boshqarilishi, olinajak natijalar va samaradorlikni orttirish yо‘llarini 
belgilaydi. 
Respublikamizda