Редаксийа щейяти

Редаксийайа дахил олуб: 13.05.2015 

---

Бакы Гызлар Университети                                                                     Elmi əsərlər 2015/2 
 
 
183 
"Elektrik sahəsi" bölməsinin tədrisində  
riyaziyyat ilə əlaqə 
 
Ayişə Mustafayeva 
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji  
Universitetinin magistrantı 
                                                                     Е-маил: айисе-мустафайева@маил.ру 
 
Ряйчиляр: ф.ц.ф.д., дос.Т.С.Ващидов 
                f-р.ц.ф.д., дос.Н.С.Шярифов 
 
Açar sözlər: elektrik yükü, qüvvə, gərginlik 
Ключевые слова: електрический заряд, сыла, напряжения 
Key words: electric charges, force, tension 
 
Tədris  prosesində  fənlərarası  əlaqə  fənnin  daha  yaxşı  mənimsənilməsinə  əhəmiyyətli 
təsir  göstərir.  Bu  baxımdan  fizika  ilə  riyaziyyatın  əlaqəli  tədrisi  çox  mühümdür.  Fizika 
qanunlarının riyazi təsviri bu fənnin daha yaxşı və uzunmüddətli yadda qalmasına güclü təsir 
edir. Ona görə də biz bu yazıda müxtəsər olaraq bu cəhətə diqqət yetirməyə çalışacağıq. Sadə 
bir misalla fikrimizi oxucuya çatdırmağa səy göstərəcəyik. 
 Cism sürtünmədən sonra başqa cismləri özünə cəzb edirsə, onda deyirlər ki, bu cism 
elektriklənmişdir,  ona  elektrik  yükü  verilmişdir  və  ya  elektrik  yükünü  itirmişdir.  Eyni  növ 
yüklərə malik  cismlər bir-birini itələyir. Müxtəlif  işarəli  yükə malik  cismlər bir-birini cəzb 
edir. Təbiətdə iki növ elektrik yükü mövcuddur: müsbət və mənfi yüklər. Aparılan təcrübələr 
göstərmişdir  ki,  qapalı  sistemlərdə  cismlər  arasında  baş  verən  yük  mübadiləsi  nəticəsində 
yüklərin cəmi sabit qalır: 
q
1
+q
2
=q
1
'
+q
2
' 
Burada  q
1
  və  q
2 
–  cismlərin  əvvəlki,      q
1
'
  və  q
2
'
  isə  onların  toxunmadan  sonrakı 
yüklərinin  miqdarıdır.  Bu  təbiətin  çox  mühüm  qanunlarından  biri  –  elektrik  yükünün 
saxlanma  qanunudur.  Qapalı  sistemdəki  cismlərin  elektrik  yüklərinin  cəbri  cəmi  dəyişməz 
qalır. Ətraf  mühitlə yük mübadiləsi olmayan sistem qapalı sistemdir. 
q
1
+q
2
+q
3
+...+q
n
=const 
Kulon kürələrin mərkəzləri arasındakı məsafəni dəyişməklə müəyyən etmişdir ki, nöq-
təvi yüklərin qarşılıqlı təsir qüvvəsi onlar arasındakı məsafənin kvadratı ilə tərs mütənasibdir: 
F~
 
D
əfələrlə  təcrübə  aparan  Kulon  belə  bir  nəticəyə  gəlmişdir: 
Verilmi
ş  məsafədəki  nöqtəvi  yüklərin  qarşılıqlı  təsir  qüvvəsi 
y
üklərin modulları hasili ilə düz mütənasibdir. 
F ~
 
Kulon təcrübələri elektrostatikanın mühüm qanununun kəşfinə gətirdi. Sükunətdə olan 
iki  nöqtəvi  yükün  vakuumda  qarşılıqlı  təsir  qüvvəsi  yüklərin  modulları  hasili  ilə  düz  və 
aralarındakı məsafənin kvadratı ilə tərs mütənasibdir: 
F=k
 

---

Бакы Гызлар Университети                                                                     Elmi əsərlər 2015/2