Şamil Vəliyev – 50

(təkrar gumbultu ilə əlini masaya vuraraq)
Ah, fəqət siz bizi təhqir ediniz! –
- deyirsə, «Səyavuş»da üsyançılar:
Hanı xırsızlar bəyi!
Yetər tüğyan etdiyi.
Nerdə, göstərin onu
Gəlmiş ömrünün sonu – deyir.

---

221
Cavidin sevə-sevə qələmə aldığı Altay surəti baş verən bu üsyanlara
rəhbərlik edir. yoxsul xalq kütlələri içərisindən çıxmış bu qəhrəmanı dramaturq
əsərin ideya-xətti ilə sıx bağlaya bilmişdir. Altayın qurudğan valiyə dediyi:
Yetər, çıldırdınız, «hökumət» deyə,
Evləri yıxdınız «ədalət» deyə.
Məzlumlar qanından badə sondunuz,
Qarğa-quzğun kimi leşə qondunuz.
Qanun deyə doğru yoldan çaydınız.
Xalqın namusunu heçə saydınız.
Aldıqları nəfəs – zəhərli ahlar,
Qidasız cocuqlar ot yeyib yaşar.
Söylə, öyündüyün ədalət bumu?
Hökumət dediyin rəzalət bumu?! –
- kimi sözlər Cavidin despotizmə qarşı sonsuz nifrəti idi. Dramaturqun bu faciəsi
tarixi-romantik bir faciə olmaqla yanaşı ideya aydınlığı və məfkurə saflığına
görə əvvəlki əsərlərindən («Peyğəmbər»,  «Topal Teymur») kəskin surətdə
fərqlənir. Bu fərqin böyüklüyü ondadır ki,  «Səyavuş»da Cavid tarixi
şəxsiyyətləri bilavasitə müasir məsələlər baxısmından canlandırmışdır. Məsələn,
dramaturqun Firdovsi dastanından fərqli olaraq, əsərə el anası surəti daxil etməsi
faciənin ideya xəttini qabarıqlaşdırmışdır. Müəllif insanları bu müdrik el
anasının dililə haqqa, ədalətə səsləyir, zalimə və zülmə qarşı amnsız olmağa
çağırır. Səyavuş atasının təkidi ilə Zabilistandan saraya gələrkən el anası ona
xeyir-dua verir,  «zalimlə məzlumu bir tutmamağı, yediyi çörəyi-duzu
unutmamağı» tövsiyə edir:
Quzum! Er-gec parlar adın cahanda,
Diz çökərlər sənə qarşı hər yanda.
Zalimlə məzlumu, saqın, bir tutma,
Yediyin ətməyi, duzu unutma!

---

222
Hər ölkəyə varsan, bizi anarsın,
Nasırlı əllərə acır, yanarsan.