Saqlash vazirligi toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi

SPIRTLI ERITMALAR
Tibbiyotda ishlatiladigan spirt - etil spirti bo‘lib, amalda vino spirti deb ham yuritiladi, 
95%, 90%, 70%, 40% konsentratsiyalari ishlatiladi. Spirtli eritma yozilganda konsentratsiyasi 
shifokor tomonidan ko‘rsatilmasa, unda 90% spirt ishlatiladi. Etil spirti kraxmal saqlovchi 
donlardan bijg‘itish yo‘li bilan olinadi. Uni tozalab (rektifikatsiya) ma‘lum bir darajaga 
etkazilgandan so‘ng iste‘molga chiqariladi. Toza etil spirti oson chaykaladigan, tinik, rangsiz, 
achchiq kuydiruvchi mazaga ega bo‘lgan, o‘ziga xos hidli suyuqlik. Uchuvchan xususiyatga ega, 
oson alangalanadi. Etil spirti ko‘pchilik dori moddalar uchun yaxshi erituvchi hisoblanadi. Ya‘ni 
organiq kislotalar, efir moylari, smolalar, yod va boshqalar spirtda yaxshi eriydi.
Spirt boshqa erituvchilar bilan, chunonchi suv, glitserin, xloroform, efir bilan yaxshi 
aralashadi.
Suvni spirt bilan aralashtirilganda aralashma isib, umumiy hajm kamayadi, buni 
amaliyotda kontraksiya xodisasi deb yuritiladi. Shu sababli ham suv-spirt aralashmasining 
ma‘lum darajasini olish uchun uni albatta oldindan hisoblab, hajmlari belgilanib, so‘ng 
aralashtirish kerak. Hisoblashda spirt-suv aralashma nisbatlarini ko‘rsatuvchi alkogolometrik 
jadvallardan foydalanish mumkin.
14
14
Lloyd V.Allen, Gavrilov A.S. Farmatsevtichesaya texnologiya izgotovleniya 
lekarstvennыxpreparatov.-«GEOTAR-Media».- Moskva.-2014. (511 bet)

---

Erituvchi sifatida etil spirti ichish va surtish uchun mo‘ljallangan dori preparatlarini 
tayyorlashda ishlatiladi. Ba‘zi hollarda esa in‘eksiyaga mo‘ljallangan dori preparatlari tarkibiga 
ham spirt kiritilishi mumkin.
Spirtda eritiladigan moddalarning eruvchanligi spirtli aralashmadagi spirt miqdori bilan 
bog‘liqligini hisobga olib, spirtli aralashmadagi aniq miqdori belgilangan bo‘lishi ahamiyatlidir.
Spirtli eritmalarning 15-20% dan yuqorilari bakteritsid ta‘sirga ega bo‘lib, ularni idishlarni, 
ko‘lni, xirurgik asboblarni artishda qo‘llash mumkin.
Spirtni ogzi maxkamlangan shisha idishlarda, salqin erda ―Zaharli moddalar‖ ro‘yxat 
saqlash zarur.
Eritmalar tayyorlanganda olinadigan spirtni darajasi shu eritmani tayyorlash bo‘yicha 
tuzilgan normativ xujjatlarda ko‘rsatiladi va shunga asosan shifokor ko‘rsatmasi bo‘lishi ham 
mumkin.
Agar retseptda aniq ko‘rsatma bo‘lmasa, o‘z RSSV ning 2002 yil 29 dekabrdagi 582-sonli 
buyrug‘iga asosan:
5—10% li yod eritmasi — 96% li etanolda (X DF);
1—2% li yod eritmasi— 96% li etanolda;
1,5% li vodorod peroksid eritmasi— 96% li etanolda;
1% li sitral eritmasi — 96% li etanolda;
1—2% salitsil kislotasi —70% li etanolda;
0,5%; 1—3%; 5% li borat kislotasi eritmalari —70% li etanolda; 
1—2% li brilliant yashili —60% li etanolda tayyorlanadi; 1% li 
metilen kuki eritmalari —60% li etanolda tayyorlanadi.
Spirtli eritmalar og‘irlik — hajm usulida tayyorlanadi.
Rr.: Acidi borici 0,3
Sp. aethylici 70% — 10 ml
M.D.S. Sirtga ishlatish uchun.
quruq flakonga 0,3 g borat kislotasi, 10 ml 70% li etil spirti solib eritiladi (og‘zi tez 
berkitiladi). Erishni tezlashtirish uchun idishni iliq suvga (40—50°S) solib isitish mumkin.
Ba‘zan 70% li spirt olish uchun 95% li spirtni suyultirish lozim bo‘ladi. Bunda quyidagi 
formuladan foydalanish mumkin:
X=V*B/A
Masalan, 50 ml 70 %li spirt eritmasini tayyorlash kerak.
X = 50 * 70/95 = 36,8 ml
Silindrga 36,8 ml 95% li etil spirti solib hajmi 50 ml ga etguncha tozalangan suv 
qo‘shiladi. Ulchov silindri bo‘lmagan hollarda XI DF ning 3—4 alkogolometrik jadvalidan 
foydalanish mumkin.
Moyli, glitserinli eritmalar og‘irlik usulida tayyorlanadi. Erishni tezlashtirish uchun eritma 
suv hammomida qizdiriladi. Eritma to‘g‘ridan-to‘g‘ri bemorga beriladigan idishning o‘zida 
tayyorlanadi, ya‘ni filtrlanmaydi.
Rp.:Acidi salicylici 1,0
Spiritus aethylici 95% –10 ml
Viridi nitentis 0,1
Collodii ad 100,0
M. D. S Sirtga ishlatish uchun.
Og‘irlik usuli bilan tayyorlanadi. 10g 95% spirt tortib olib, unda 1, 0 g salitsil kislotasi 
eritiladi. Zarur bo‘lsa bir chimdim paxta orqali suzib tozalanadi, so‘ng unda 0,1 brilliant ko‘ki 
eritiladi va ustiga 100 grammgacha kollodiy solinadi.
Tinik qovushqoq, ko‘k rangli suyuqlik, efirga xos hidli. Teriga surtilganda yupka parda 
hosil qilib kotadi.
Rp.:Anaesthesini
Novocaini aa 1,0
Mentholi 2,5

---

Spirtus aelhylici 70%-100 ml
M. D. S. Sirtga ishlatish uchun.
Yozilgan miqdordagi dori moddalar beriladigan idishga tortib olinib, ustiga 100 ml 70% 
spirt solinadi, chayqatib eritiladi. Tinik rangsiz mentolga xos hidli eritma. Sirtga og‘riq 
qoldirishda, ustki nerv yallig‘lanishi yoki mushak to‘kimalari shamollaganda, teri, teri osti 
mushaklar shamollashi ta‘siridagi kichimalarni to‘xtatish uchun ishlatiladi. B ro‘yxati bo‘yicha 
salqin joyda saqlanadi.