“Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Mətnin mahiyyəti və hermenevtik dialoq
Yüklə 42,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Mətnin mahiyyəti və hermenevtik dialoq
Müasir Qərb fəlsəfəsində və mədəniyyətində hermenevtik metodlarla mətnlərin və simvolların kəşf edilərək interpretasiya (şərh-təfsir) məsələsi öz aktuallığını mühafizə edir. Belə ki, məşhur fransız filosofu və hermenevtik mütəxəssis Pol Rikora görə, bir mədəniyyəti şərh etmək və ya onun simvollarını yozmaq o mədəniyyəti müəyyən dərəcədə 84 ELM DÜNYASI / Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013 dəyişdirmək mənasına gəlir. Nəticədə bu şərh və yozumlar sayəsində “şərhlərin-yozumların toqquşması” (conflict of interpretations) məsələsi ortaya çıxır. Bu isə normaldır və ancaq hermenevtik metodologiya ilə izah oluna bilər. Rikor şərhinə ehtiyac duyulan mətn və simvolların müəyyən xüsusiyyətlərə malik olduğunu vurğulayır. Belə ki, şərh və yozumlar sayəsində fərqli izahlar meydana gəlir. Məhz bu izah və açıqlamalar “çox mənalılıq” prinsipinə dayanılaraq anlaşılmalıdır. Bu şərh və ya mənaları anlayaraq qəbul edən hər hansı bir insan, eyni zamanda bunları öz dünyagörüşünə də tətbiq edir. Nəticədə Rikora görə, hər bir hermenevtik fəaliyyətdə “başqasını” anlama üzərindən, eyni zamanda insanın özünü anlama prosesi həyata keçirilir. Bu kontekstdə Aida xanım analitik tərzdə modern hermenevtik fəlsəfədə aktual bir problem olan yazıçı-oxucu əlaqəsinə toxunaraq mövzunu belə qiymətləndirir: “Ədəbiyyat yazıçı ilə oxucu arasında mənəvi vasitəçi olmalıdır. O, insan qəlbinin sirlərini və dərinliklərini öyrənməli, “söz hoqqabazlığı və şeir dekoru sərgisinə” çevrilməməlidir”. İmanquliyevanın bu ifadələri eyni zamanda fəlsəfi hermenevtikada yazıçı və ya müəllifin niyyətini mətn vasitəsilə müəyyən etmə problematikasına da işarə edir. Nəticədə bu fəlsəfi görüşə görə, hər hansı bir mətndə müəllifin niyyətini və məqsədini kəşf etmək fəlsəfi hermenevtikanın əsas hədəfidir. Digər cəhətdən şərqşünas alimimiz İmanquliyeva ədəbiyyatın da sistemli şəkildə elmi meyarlarla tədqiq olunmasının vacibliyini ifadə edərək məhz ədəbiyyatın elmi mahiyyətini klassik şair-alim olan İbn Əbdi Rəbbihiyə istinad edərək izah etməkdədir: “İbn Əbd Rəbbihi şeirə yeni, orijinal bir məzmun gətirmişdir. O, elmin bəzi mühüm əsaslarının daha anlaşılan və yaddaqalan olması məqsədilə onları şeirlə ifadə etmək təşəbbüsünü irəli sürmüşdür və poetik ölçülərin əsası və tarix elmi haqqında bir neçə rəcəz yazmışdır”. Ümumiyyətlə, ədəbiyyat və fəlsəfə əlaqəsinin əsasları qədim yunan fəlsəfəsindən etibarən aktuallıq kəsb etməyə davam edir. Belə ki, qədim yunan fəlsəfəsində varlığı və mətnləri anlamada iki fəlsəfi metod olmuşdur. Bunlardan birincisi rasional metoddur ki, burada bütün arqumentlər əqli-məntiqi tutarlılığa istinad edilərək əsaslandırılmaqdadır. İkinci metod isə “ezoterik-batini”, yəni hər bir işarənin və sözün arxasında daxili məzmun və ya gizli məna vardır. Bu düşüncə tərzi ilə hər şey başqa bir şeyin simvolu və ya işarəsidir. Nəticədə sonsuz işarələr sistemi içərisində mənalar mövcuddur. Məhz bu kontekstdə İmanquliyeva romantik fəlsəfi əsaslara istinad edən ədəbi stildə yazmanın mahiyyətini dolğun şəkildə öz yaradıcılığında təsvir və təhlil edərək mövzunu belə qiymətləndirir: “Romantiklərin yaradıcılığında həmişə olan digər ən mühüm cizgilər şəxsiyyətin və cəmiyyətin qarşılıqlı əlaqəsi, böyük keçmişin kiçik bu günə qarşı qoyulması, ideal və gerçəklik arasındakı uyğunsuzluqdur. Bərqərar olan ictimai münasibətlərə qarşı üsyankar etiraz, subyektivizm və pessimizmin əhvali-ruhiyyəsi, tövbəkarlığa və peyğəmbərliyə meyil, didaktizm elementləri və həmişə yüksək olan emosional hal- qəzəb, inkar, sevinc, təsdiq, məhəbbət və nifrət, mərhəmət də romantizmə xasdır”. Məhz qeyd olunan arqumentlər çərçivəsində qeyd edə bilərik ki, həm fəlsəfədə, həm də ədəbiyyatda mətnlər vasitəsilə dünya görüşləri rasional və məcazi dil vasitəsilə ifadə edilməkdədir. Təsadüfi deyildir ki, bu mənada məşhur alman filosofu Martin Haydegger dili “varlığın evi” adlan - dırmaqdadır. Yəni varlıq (mövcudat) və var olma sözlər vasitəsilə dildə “dilə gələrək” rasional təfəkkür səviyyəsindən ikinci kateqoriyaya, lüğəvi həqiqət kateqoriyasına daxil olur. Nəticədə Aida xanımın da ifadə etdiyi kimi, müxtəlif xalq və millətlər arasında ədəbiyyat sayəsində çoxçalarlı fəlsəfi-ədəbi inteqrasiyalar reallaşır: “Ədəbi əlaqələrin tarixi xalqların tarixi ilə qırılmaz surətdə bağlıdır. Dünya xalqları ədəbiyyatı arasındakı əlaqələrin tədqiqi göstərir ki, ayrı-ayrı ədəbiyyatların meydana gəldiyi dövrdən onların arasında müxtəlif əlaqə faktları mövcud olmuşdur. Şifahi ədəbiyyatda, xüsusilə Şərq xalqları folklorunda ədəbi əlaqələrin dərin iz burax - ması onların tarixən çox qədim kökləri, qaynaqları olduğunu sübut edir”. Yekun olaraq qeyd etməliyəm ki, Aida İmanquliyevanın yaradıcılığı həm fəlsəfi, həm də ədəbi mətnlərin anlaşılması və şərh olunmasında müasir dövrdə genişcə tətbiq olunan hermenevtik tezis və təhlillər ilə zəngindir. Məhz Aida xanımın əsərlərində hermenevtik metod vasitəsilə ixtisaslararası (interdissiplinar) əlaqələrin ən aktual nümunələrinə rast gəlmək mümkündür. Nəticədə İmanquliyevanın bütün yaradıcılığı ekzistensial olaraq varlığı, mətnləri və ümumiyyətlə, ədəbi əsərləri anlayaraq öz həyat anlayışımızı və mənəvi dünyamızı zənginləşdirməmizdə böyük əhəmiyyət kəsb edir və edəcəkdir.
Yüklə 42,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|