Türkçesi: Hilmi Ziya Ülken
Yüklə 1,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
entendement)
demektir. 82 ETİKA şeyin fikrini, kendi fikrinin objesi olduğu için değil, yalnızca düşünen varlık olduğu için teşkil edebilir. Öyle ise fikirlerin şekilli (formel) varlığı, düşünen bir varlık olması bakımından Tanrıyı etker-neden gibi kabul eder. Ancak biz bunu da şu tarzda kanıtlıyoruz: Fikirlerin şekilli varlığı düşüncenin bir tavrıdır, bu apaçık görülür, yani (önerme sonucu, önerme 25, bölüm I) Tanrının başka hiçbir sıfa tının kavramını kuşatmayacak bir tarzda (önerme 10, bölüm I) Tanrının tabiatını kesin olarak ifade eden bir tavırdır ve bunun sonucu olarak (aksiyom 4, bölüm I), düşünceden başka hiçbir sıfatın eseri değildir. Öyle ise, düşüncesinin şekilsel varlığı Tanrıyı başka bir sıfatı ile göz önüne alınması bakımından değil, düşünen bir varlık gibi göz önüne alın ması bakımından etker-neden diye kabul eder. Önerme VI Herhangi bir sıfatın tavırlarının nedeni, başka bir sıfatla görülmesi bakımından değil, yalnız bu tavırların sıfatı ile görülmesi bakımından Tan rıdır. Kanıtlama Gerçekten herhangi bir sıfat kendisi olmayan başka bir sıfattan ayrı larak kendi başına tasarlanabilir (önerme 10, bölüm I). Öyle ise herhan gi bir sıfatın tavırları, kendi sıfatlarının kavramını içerirler, yoksa başka sıfatın kavramını içermezler ve böylece (aksiyom 4, bölüm I) herhangi bir sıfatın tavırlarının nedeni başka bir sıfatla görülmesi bakımından de ğil, bu tavırların sıfatı olarak görülmesi bakımından, Tanrıdır. Önermenin sonucu Buradan şu sonuç çıkar ki, düşünme fiilinin tavırları olmayan şeylerin şekilli varlığı, önce şeyleri tasarlaması sebebiyle, tanrısal tabiattan çık maz; ancak buradan yalnızca şu sonuç çıkar ki, tasarlanan şeyler kendi sıfatlarında tıpkı fikirlerin Düşünce sıfatından çıktığı gibi ve aynı zorun lulukla çıkarlar ve sonuçlanırlar. Önerme VII Fikirlerin düzen ve bağlantısı, şeylerin düzen ve bağlantısının (con nexion) aynıdır. RUHUN TABİATI VE KÖKÜ ÜZERİNE 83 Kanıtlama Bu da aksiyom IV, bölüm I ile apaçık görülür. Zira herhangi bir eserin fikri, o eserin nedenine bağlıdır. Önermenin sonucu Bundan şu sonuç çıkar ki, Tanrının düşünme gücü, onun tesir etme işindeki edimli (actuel) gücüne eşittir. Yani Tanrının sonsuz tabiatından şekilsel olarak çıkan her şey, Tanrı fikri ile aynı düzende ve aynı bağlantı ile objektif olarak Tanrıdan çıkar. Scolie Daha ileri gitmeden önce, biraz yukarıda söylediğimizi, yani sonsuz bir zihince cevherin özünü kurmak üzere tasarlanabilen her şeyin yalnızca tek cevhere ait olduğunu ve bunun sonucu olarak, düşünen cevherle uzamlı cevherin tek ve aynı cevher olduğunu (bazen bir bazen başka sıfatıyla göz önüne alınmak üzere) hatırlayalım. Nitekim uzamın bir tav rı ve bu tavrın fikri, farklı bir tarzda ifade edilmiş olan aynı şeydir; İbrani ler Tanrıya, Tanrının zihnine ve Tanrı tarafından tasarlanan şeylere tek ve aynı şey gibi baktıkları için onu bir bulut arkasından görür gibi görmüşlerdir. Diyelim, Tabiatta var olan bir daire ile var olan bir dairenin fikri -ki bu fikir Tanrıda da vardır- türlü sıfatlarla açıklanan tek ve aynı şeydir ve böylece, tabiatı ister düşünce (veya uzam) sıfatı altında göz önüne alalım, ister herhangi bir sıfat altında göz önüne alalım yine orada hep bir ve aynı şeylerin bağlantısını bulacağız, yani hangi bakımdan bakar sak bakalım şeylerin aralarında aynı düzen ve aynı bağlantı olduğunu bulacağız. Diyelim ki Tanrının yalnızca düşünen bir şey olmak bakımından daire fikrinin ve uzamlı bir şey olmak bakımından da dairenin nedeni olduğunu söylediğim zaman, daire fikrinin şekilli varlığının, yakın-neden olmak üzere ancak düşüncenin başka bir tavrı tarafından tasarlanabile ceğim ve başka bir tavrın da bir başka tavır tarafından ve böylece son suzca tasarlanabileceğim söylemekten başka bir şey iddia etmedim; o su retle ki şeyler düşüncenin tavırlaşmaları gibi göz önüne alındıkları zaman, bütün tabiat düzenini ve nedenler bağlantısını yalnız düşünce sıfatıyla açıklamalıyız; nitekim uzamın tavırlaşması olarak göz önüne alındıkları zaman da, bütün tabiat düzeni ancak yalnız uzam sıfatıyla açıklanmalıdır ve başka sıfatlar için de durum aynıdır. Bunun için Tanrı gerçekten bütün 84 ETİKA şeylerin (kendi kendileriyle göz önüne alınmak üzere) nedenidir, çünkü o, sıfatlarında sonsuzdur, fakat şimdiki halde bu şeyleri daha açık bir tarzda açıklayamam. Önerme VIII Tekil şeylerin fikirleri veya tavırlar var olmasalar da, Tanrının sonsuz fikrinde dahil bulunmalıdırlar. Tıpkı tekil şeylerin şekilsel özleri veya tavırların Tanrının sıfatlarında dahil bulundukları gibi. Kanıtlama Bu önerme önceki önermenin kanıtlamasıyla apaçık bilinir. Fakat demin gördüğümüz scolie ile daha da apaçık anlaşılmış bulunur. Önermenin sonucu Buradan şu sonuç çıkar ki, tekil şeyler ancak Tanrının sıfatlarında bulunmak üzere var oldukları zaman, onların objektif varlığı, yani tekil şeylerin fikirleri ancak sonsuz Tanrı fikrinin var olması bakımından vardır lar; ve tekil şeylerin yalnızca Tanrının sıfatlarında bulunmak üzere değil, aynı zamanda sürüp gitmiş olmaları bakımından da var oldukları söylen diği zaman, bu tekil şeylerin fikirleri de böyle içinde sürüp gittikleri söy lenen bir varlığı içerirler. Scolie Eğer birisi bu noktayı daha basit açıklamak için bir örnek istemiş olsaydı, ona burada sözünü ettiğim şeyi upuygun izah eden hiçbir örnek veremeyecektim, çünkü o verebileceğim biricik örnektir. Bununla bir likte elimden geldiği kadar bunu aydınlatmaya çalışacağım. Dairenin tabiatı öyledir ki çevresinden çizilen ve birbirlerini kesen bütün doğrular daire parçalarında eşdeğer dikdörtgenler teşkil ederler. Dairede o halde birbirlerine eşit sonsuz daire parçası çiftleri 2 vardır. Bu nunla birlikte onlardan her birinin, ancak daire var olduğu için var oldu ğu söylenebilir ve hele bu dikdörtgenlerden herhangi birinin fikrinin ancak daire fikrine dahil bulunduğu için var olduğu da söylenebilir. Farz edelim ki bu sonsuz çiftlerden (paire) yalnız ikisi yani E. D. var olsun. Şüphesiz 2) Yüklə 1,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|