XXXVII’nci önerme, scolie II. - Sayfa 18, satır 4’te kullanılan siteyi
kurmak için insanların tabii haklarından vazgeçmeleri şeklindeki ifade
den, insanın siteli olmakla hürriyetinden bir kısmını terk edeceği sonucu
nu çıkarmakla büyük haksızlık yapılmış olur; Spinoza’nın sözünü ettiği bu
tabii hakla hürriyet arasında hiçbir ortaklık yoktur. - Ağır bir cismin eğri
bir yüzey üzerine düşmesi iradi fiile ne kadar benziyorsa, onlar da birbiri
ne o kadar benzemektedir. Hatırlatırım ki iradi bir etki ruhun erdemini
ifade eder. İnsan site hayatına yükselmek suretiyle, manevi hayata hazır
lanır ki bu hayat da hakiki insan hayatıdır ve site hayatı onu mümkün
kılar; henüz mevcut olmayan bir hürriyeti sınırlamak şöyle dursun, bazı
korku saiklerini ortadan kaldırmak suretiyle insan orada hürriyetini ka
zanmaya başlar ve insana karşı tabii hakkı sağlanır (35’inci önermeye ait
nota bkz.) Devlet şüphesiz baskıdan ayrılmaz ve onun için baskı lazımdır,
çünkü insanlar akıllı değildirler, yahut da pek eksik olarak akıllıdırlar,
böyle olmakla birlikte yine de gayeleri hürriyettir;
