Xvi fəSİl azərbaycan sovet rejiMİ ŞƏRAİTİNDƏ

Azərbaycan siyasi mühacirəti.  Sovet rejimi yarandıqdan 

sonra xarici ölkələrə mühacirətə getmiş azərbaycanlılardan çoxu 

Almaniyanın Sovet imperiyasına qalib gəldiyi təqdirdə Azərbay-

canın milli istiqlal qazanacağına ümid bəsləyirdilər. Mayor Əbdür-

rəhman Fətəlibəyli-Düdənginski Baltikyanı  ərazilərdə almanlara 

əsir düşmüş, 1941-ci ildə Hitlerə azərbaycanlılardan ibarət hərbi 

hissə yaratmaq haqqında müraciət etmiş, 1941-ci ildə M.Ə.Rəsul-

zadə Almaniyaya dəvət olundu. Hitler 1941-ci il dekabrın 22-də 

Qafqaz müsəlmanlarından ibarət xüsusi milli hərbi hissələr yaradıl-

ması haqqında sərəncam verdi. 1943-cü ildə Azad türk diviziyası 

yaradıldı. Azərbaycanlılardan təşkil olunmuş legion da onun tərki-

binə daxil olundu. 1943-cü ilin yazında Berlində Milli Azərbaycan 

Komitəsi təşkil olundu. 

Faşistlərin planına görə Guzey və Güney Azərbaycan Alma-

niyanın gələcəkdə yaratmaq istədiyi “Böyük Türküstan” dövlətinin 

---

 

275 

əyaləti olmalı idi. M.Ə.Rəsulzadə Hitlerin Azərbaycan haqqında 

niyyətlərini başa düşdükdən sonra onu öz çıxışlarında ifşa etdi. An-

tifaşist çıxışlarına görə M.Ə.Rəsulzadə Almaniyadan getməyə məc-

bur oldu. Lakin bəziləri hələ  də Almaniyaya inanırdı. 1943-cü il 

noyabrın 6-da Berlində azərbaycanlıların milli qurultayı keçirildi. 

1943-cü ilin payızında Berlində mühacir Azərbaycan Parlamenti və 

hökuməti yaradıldı. Başçı  Ə.Fətəlibəyli-Düdənginski idi. Alman 

hökuməti “Mühacir Azərbaycan hökuməti”ni tanıdı. Bu “hökumət” 

1944-cü ilin qışınadək fəaliyyət göstərmişdi. 

Azərbaycan milli legionu Fransanın cənubunda almanlarla 

birlikdə müttəfiqlərin qoşunlarına qarşı vuruşurdular. Məğlub ola-

raq  İtaliyanın  şimalına çəkildi. Mühaibə qurtarandan sonra bitərəf 

ölkələrin  ərazilərinə köçdülər. Çox hissəsi Türkiyədə  məskunlaşdı. 

Vətənə qayıdanlar isə təqib və sürgünə məruz qaldılar.