Yosh fiziologiyasi va gigienasi

11.6. Toksikoz yoki ovqatdan zaharlanish

Odam kasallik qo’zg’atuvchi mikroblar yoki organizm uchun zararli moddalarni saqlagan taomlarni iste’mol qilish hisobiga zaharlanib qoladi. Zaharlanishning bakterial va bakteriyasiz turlari farqlanadi.

Bakterial zaharlanish ovqatda o’zidan toksin (zahar) ajratuvchi mikroblar to’planishi tufayli sodir bo’ladi. Bakteriyasiz zaharlanish o’simlik, hayvonlarning zaharli moddalari, shuningdek, ba’zi kimyoviy moddalarning ovqatga tushishi natijasida sodir bo’ladi.
Bakterial zaharlanish. Bolalar va o’smirlarda salmonellyoz kasalligi salmonellalar tushgan ovqatni yeganda rivojlanadi. Oshxonada xom go’sht to’g’ralgan stol, taxtakach, pichoq va boshqalarda salmonellalar bo’lishi mumkin. Ularni pashsha, sichqon, kalamush, it, mushuk ham tarqatadi. Qo’l iflos bo’lganda ham kasallikga chalinish ehtimoli yuqori bo’ladi. Salmonellasi bor g’oz, o’rdak tuxumini iste’mol qilganda ham odam zaharlanishi mumkin.
Salmonellalar tashqi muhitning turli ta’siriga;- quyosh nuriga chidamli, past haroratda quritilganda ham nobud bo’lmaydi. Ularning ko’payishi uchun ayniqsa sun’iy qobiqqa tiqilgan sosiska, kolbasa qulay muhit hisoblanadi. Salmonellalar bilan zararlangan mahsulotlarning hidi ham, tashqi ko’rinishi ham, ta’mi ham o’zgarmaydi.
Zaharlanish belgilari. Salmonellalar tushgan ovqatni iste’mol qilgandan bir kun o’tgach zaharlanish alomatlari paydo bo’ladi. O’t pufagining atrofida og’riq paydo bo’lib, bemor qusadi, ichi ketadi, harorati ko’tariladi. Og’ir hollarda bosh og’riydi, bemorning tinka-madori quriydi, sovuq ter chiqadi, terisi quriganga o’xshaydi, tirishishadi, qon bosimi pasayib ketadi, rangi sarg’ayadi. Davo qilinsa bemor sog’ayadi.
Botulizm. Tabiatda keng tarqalgan botulinus tayoqchasi bilan zararlangan ovqatni iste’mol qilish tufayli odam o’tkir va og’ir zaharlanadi. Ko’pincha odam toksinli qonserva mahsulotlari (sabzavotlar, mevalar, qo’ziqorin), tuzlangan baliq, dudlangan mahsulotlar va boshqalarni iste’mol qilganda zaharlanadi. Botulinus tayoqchasi tushgan qonservaning usti bir oz ko’tarilgan bo’ladi. Odam zararlangan ovqatni yegandan keyin bir necha soat o’tgach zaharlanish belgilari paydo bo’la boshlaydi. Muskullari bo’shashadi, boshi og’riydi, ko’zi yaxshi ko’rmay qoladi, og’zi quriydi, yutishi qiyinlashadi, nutqi buziladi. Og’ir hollarda nafas olishi va yurak faoliyati buziladi, bemor hatto o’lib qolishi mumkin. Kasallik 2-3 kundan 2-3 haftagacha davom yetadi.