Yosh fiziologiyasi va gigienasi

11.7. Umumta’lim o’rta maktablar, lisey va kasb-hunar kollejlari, ahardan tashqaridagi bolalar oromgohlarida va turistik sayohatlarda ovqatlanishni tashkil etish

Bolalar va o’smirlar issiq ovqat iste’mol qilganda kamroq charchaydi va ish qobiliyati uzoqroq muddatga saqlaydi. Ovqat ikkinchi yoki uchinchi tanaffus vaqtida yeyiladi. Bolalar muassasalarida oshxona o’quvchilar soniga qarab tashkil etiladi va xom masalliq bilan ishlaydigan oshxonalarga: boshqa umumiy ovqatlanish korxonalaridan masalliq olib, pishirib beradigan oshxonalarga, boshqa oshxonalarda tayyorlangan ovqatlarni issiq holda (nonushta va tushlikka) tarqatuvchi oshxonalarga bo’linadi.

320-780 o’quvchi yoki talabaga mo’ljallangan bolalar muassasalarida masalliq bilan ishlaydigan oshxonalar, 30 ta sinfga mo’ljallangan bolalar muassasalariga olingan masalliqni pishirib beradigan oshxonalar tashkil yetiladi. Oshxonada yetarlicha idish-tovoq, qoshiq, sachqi, usti silliq toza stollar bo’lishi kerak. Qo’l yuvish uchun oshxona zalida 20 o’ringa bitta hisobidan chig’anoq o’rnatiladi. O’quvchi va talabalarga oshxonada xizmat ko’rsatish quyidagicha tashkil etiladi: O’quvchi va talabalar uchun kerakli idishlar, qoshiq, sanchqilar qo’yib chiqiladi. Bolalar kelishiga 5-10 daqiqa qolganda navbatchilar nonushta yoki tushlik ovqatni tarqatishadi. Bo’shagan idishlarni bolalarning o’zlari idish yuviladigan xona darichasiga yoki arava - konveyrlarga olib qo’yishadi. Har bir guruh uchun ma’lum stollar, har bir o’quvchi uchun esa o’rindiqlar qo’yiladi.
Yuqori sinf o’quvchilari va kollej talabalariga xizmat ko’rsatishning eng qulay shakli o’z-o’ziga xizmat ko’rsatishdir. Bunda nonushta va tushlik ovqatlarni, o’quvchi va talabalarning o’zlari oshxonadan olishadi. Bo’shagan idishlarni o’quvchilarning o’zlari idish yuvadigan xona darchasiga olib borib qo’yishadi.
Oshxonasiz joylarda bolalarga bufet xizmati tashkil etiladi.
Bolalar va o’smirlar oromgohlarda asosan ochiq havoda bo’lishadi, jismoniy tarbiya va sport bilan ko’proq shug’ullanishadi, serharakat o’yinlarda qatnashishadi va hokazo. Bu energiya sarfini taxminan 10% ga oshiradi. Demak, ovqat kaloriyasini ham oshirish kerak bo’ladi. Dam olayotgan 7-14 yoshli bolalar uchun kunlik ovqatda taxminan 100 gr oqsil, 100 gr yog’, 400 gr uglevod bo’lishi, ovqatning umumiy kaloriyasi 3000 k/kal ni tashkil etishi zarur.
Yozda shaharda qoladigan bolalar uchun maktablarda yoki bog’larda sog’lomlashtirish oromgohlari tashkil etiladi. Bu yerda kuniga ikki mahal issiq ovqat beriladi, bu ovqat kunlik kaloriyaning 60% ni tashkil etadi (nonushta 25% va tushlik taxminan 35%).
Me’da-ichak kasalliklarining oldini olish maqsadida ichish yoki ovqat tayyorlashga ishlatiladigan suv sanitariya-epidemologiya xodimlari tomonidan tekshirilgan buloqlar yoki yopiq quduqlardan olinadi.
Sog’liqni saqlash tarmog’i ovqatning sifatini, biologik qiymatini har kuni nazorat qilib turadi. Joriy sanitariya nazoratining asosiy vazifasi ovqatning bola organizmi xususiyatlariga to’g’ri kelishini kuzatib borish, ovqatdan zaharlanish, yuqumli kasalliklar hamda gijja tarqalishining oldini olishdir.
Ovqatning sifatli bo’lishi uchun bolalar muassasalari tibbiy xodimlari maxsus jadvallardan foydalanib, taomlarning kaloriyasini hisoblab chiqarishlari kerak.
Tayyor ovqatni vaqti-vaqti bilan laboratoriyalarda tekshirib ko’rib, kaloriyaning miqdorini, jumladan, oqsillar, yog’lar, uglevodlar va vitamin C miqdorini aniqlash, ovqatlanishni nazorat qilib turish zarur. To’g’ri ovqatlanish deb asosiy oziq moddalarning organizmda hazmlanishi bilan ularning organizmda sarflanishi o’rtasidagi muvozanat qaror topadigan tarzda organizmning fiziologik ehtiyojiga yarasha ovqatlanishga aytiladi.
Masalliqlarni saqlashda, ulardan ovqat pishirishda sanitariya-gigiyena qoidalariga qat’i amal qilish bolalar muassasalarida ovqatlanishni tashkil etishning asosiy shartidir.
Maktabda ovqatlanishni tashkil etishni muassasa rahbari, tibbiy xodim, oshxona xodimi, ota-onalar qo’mitasining vakillaridan iborat ovqatlanishni tashkil etish hay’ati bilan birgalikda, vaqti-vaqti bilan tuman sanitariya-epidemologiya xizmati xodimlari ham nazorat qilib turishlari lozim.