Азярбайъан республикасы дахили ишляр назирлийи

Torpaq islahatı.
1303-
cü ildə Qazan xan hərbi feodal əyanlarının 
mənafeyi naminə xüsusi fərman vermişdi. Bu fərmana əsasən dövlət torpaq 
mülkiyyəti (divani) fondundan onlara iqta hüququnda sahələr verilməyə 
başlandı. Türk-monqol mənşəli feodallar Muğan, Şirvan və Arranda geniş 
iqta sahələrinə malik oldular.
1303-
cü il fərmanına əsasən kəndlilərin bir yerdən digər yerə keçməsi 
qadağan olunmuşdu. Kəndli torpağa təhkim edilmişdi. Lakin qaçmış 
kəndlilərin əksəriyyəti keçmiş məskənlərinə qayıtmadı. Onları zorla 
qaytarmaq isə torpaq sahiblərinə müyəssər olmadı.
Sosial hüququ baxımından iqta torpaqları alan döyüşçülər kiçik
torpaq sahiblərinə çevrildilər. İlkin elxanlar çağında iqta çox az
adamlara, başlıca olaraq yüksək rütbəli qoşun başçılarına verilirdi. 
Sıravi döyüşçü kütləsinə torpaq paylanmırdı. Ordunun narazılığı Hülakü
dövlətinin bütün varlığını təhlükə qarşısında qoyurdu. Çünki boş xəzinə
orduya aylıq vermək gücündə deyildi. 
 
Elxani dövləti əsgəri xidmətdə olanları daimi yaşayış mənbəyi
ilə təmin etməli idi. Bununla bağlı bütün döyüşçülərə kiçik torpaq
sahələri – iqta paylanırdı. Beləliklə, irsən keçən iqta torpaqları torpaq
sahibliyinin ən geniş yayılmış, kütləvi növünə çevrilməkdə idi. İqta
ölkənin və dövlətin sosial – iqtisadi və siyasi həyatında görünməmiş
yer t
utmağa başlamışdı. 
 

---

25
Vergi islahatı.
Baş verə biləcək müxtəlif qeyri-qanuni əməllərin 
aradan qaldırılması üçün Qazan xan Elxanilər dövlətinin bütün maliyyə 
vergi sisteminin yenidən qurulması siyasətini yeritməyə başladı. Vergi 
verməli olan əhalinin siyahısı tərtib olundu, vergilərin növləri, məbləği və 
vaxtı dəqiq müəyyən edildi. Vergilərin növləri, ödənilmə vaxtı taxta, metal, 
daş lövhələr üzərində həkk olundu və müxtəlif yaşayış məntəqələrinin 
nəzərəçarpan yerlərində qoyuldu. Tərtib olunmuş dövlət sənədlərinə 
düzəlişlərə imkan verməmək məqsədilə həmin sənədlərin əsli Şənbi-
Qazanda yerləşmiş xüsusi yerə təhvil verilməli idi.
Həyata keçirilən islahata əsasən xərac və qopçur vergilərinin 
məbləği, ödənilmə vaxtı, qaydası müəyyən edilmişdi. Dövlət torpaqlarından 
alınan xərac vergisi məhsulun 60 faizini təşkil edirdi, xüsusi torpaq 
sahələrində isə əldə olunan məhsulun 10 faizi xərac vergisi şəklində 
ödənilməli idi. Vergi alınarkən tərk edilmiş, uzun müddət ərzində 
becərilməmiş torpaq sahələrini becərənlərə güzəştlər edilirdi. Bu cür 
sahələrin sahibəri becərmənin ilk ilində bütün vergilərdən azad olunurdular. 
Üçüncü ildən etibarən, torpaq becərildikdən sonra, torpağın becərilməsi 
çətinliyindən asılı olaraq xəracın məcmusu tədricən 3/4, 2/3 və 1/2 qədər 
azaldılmışdı. Belə torpağı becərən şəxs mülk hüququnda həmin torpaq 
sahəsinin sahibinə çevrilirdi. 
Pul islahatı.
Qazan xan şəhər iqtisadiyyatının inkişafı üçün mühüm 
əhəmiyyət kəsb edən bir sıra islahatlar da keçirmişdi. Pul tədavülü üzrə, 
ticarət yollarının qorunması, bac toplanması, tamğa vergisinin yığılması 
sahələrində təsirli tədbirlər görülmüşdü. Bütün Hülakülər dövləti miqyasında 
sikkə zərb olunması işində vahid qayda bərqərar edildi. 1301-1302-ci illərin 
islahatı nəticəsində dövlət ərazisində vahid ölçü və çəki sistemi tətbiq 
olundu. Təbrizdə mövcud olmuş çəki və ölçü vahidlərindən nümunə kimi 
istifadə edilirdi.